الاستبصار (کتاب)

الإستبصار فیما اختلف فیه الأخبار

إستبصار یکی دیگر از کتب اربعه است که شیخ طوسی آن را نوشته است. این کتاب مدار مراجعه علما و دانشمندان تشیع برای فهم اخبار بوده و هست. واقعیت این است که إستبصار بخش اخبار تحلیلی تهذیب الأحکام است. شیخ مواردی را که در تهذیب الأحکام به شرح و توضیح اخبار متعارض پرداخته، در إستبصار آورده و فقط در موارد اندکی، عبارات را ویرایش کرده است. شیخ طوسی در مقدمه إستبصار بعد از اینکه از نیاز مبتدی، متبحر و متوسط به کتاب تهذیب الأحکام سخن می‌گوید، می‌نویسد: درخواست جمعی این بود که آنچه مربوط به احادیث مختلف و متفاوت است، به صورت مستقل و مختصر ارائه گردد تا متوسط در فقه به خاطر آشنایی‌اش و متبحر برای یادآوری‌اش به آن مراجعه کند؛ چون این دو از موارد موافق و هماهنگ آگاه هستند و چه بسا کمبود وقت به آنان فرصت ندهد که به جستجو در کتب و آثار بپردازند و بر موارد اختلافی مطلع شوند؛ بنابراین استفاده از این اثر بیشتر برای این دو گروه است تا افراد مبتدی؛ گرچه او هم بی بهره نیست و دیدند که آنچه بر این محور است، شایسته است به آن توجه کامل شود و پرداختن به آن زیاد باشد؛ زیرا دارای نفع فراوان است. لازم به یادآوری است، این گونه نگارش تاکنون برای هیچ یک از شیوخ اصحاب مصنف ما، در اخبار و فقه حلال و حرام سابقه ندارد (و این روش برای اولین بار انجام گرفته است). از من درخواست کردند که آن بخش را جدا کنم و عنایت به جمع و تلخیص آن نمایم و من هم در آغاز هر بابی، فتوای معتمد اصحاب و احادیث مورد اعتماد را نقل می‌کنم؛ سپس به موارد خلاف اشاره کرده، وجه جمع آن را بیان می‌کنم؛ به گونه‌ای که چیزی از آن نیندازم؛ مانند آنچه در کتاب بزرگم (تهذیب الأحکام) انجام دادم.

فیض کاشانی درباره إستبصار می‌نویسد: إستبصار بخشی از تهذیب الأحکام است که جداگانه آورده و اکتفا کرده بر اخبار مختلف و جمع بین اخبار قریب و غریب.