بحث:تأویل قرآن در علوم قرآنی
معناشناسی
"تأویل" از ریشه "أوْل" است. بیش‌تر لغتشناسان "أَول" را به رجوع و بازگشت معنا کردهاند[۱] اما احمد بن فارس، در کتاب معجم مقاییس اللغه، بیانی به ظاهر متفاوت با دیگران دارد. او میگوید: أوْل، دارای دو اصل است:
- ابتدای امر، که واژه "اَوَّلْ" به معنای آغاز از این اصل مشتق شده است؛
- انتهای امر [۲].
با توجه به این سخن ابن فارس، "رجوع" و "اِرجاع" که در کتب لغت و از جمله آثار دیگر ابن فارس، به عنوان معنای "اول" و "تأویل" ذکر شده است، معنای شفاف‌تری پیدا می‌کند. با این بیان، تأویل دارای دو معنای کاربردی است:
- بازگشت به ابتدا و اصل؛
- بازگشت به انتها و غایت.
برخی از نویسندگان معاصر نیز در معنای تأویل به همین نتیجه رسیده‌اند[۳] مطابق این معنا، کاربرد تأویل در مورد هر کلامی، و از جمله قرآن کریم، ممکن است که یکی از این دو معنا را داشته باشد: یا به معنای "ابتدا و اصل کلام" که همان قصد و نیت گوینده از کلامش است، باشد و یا به معنای "انتها و غایت کلام" که به تحقق مفاد کلام اطلاق میشود، باشد. تأویل قرآن مطابق معنای اوّل، همان مراد خداوند از آیات قرآن؛ و مطابق معنای دوم، به معنی وقوع وعدهها و وعیدهای قرآن کریم است[۴].
پانویس
- ↑ ر. ک: تهذیب اللغه، ج ۱۰، ص ۴۳۷.
- ↑ معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، ۱۴۰۷ ﻫ، ج ۱، ص ۱۵۸.
- ↑ معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، نصر حامد ابو زید، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، تهران، طرح نو، ۱۳۸۰ ﻫ.ش، ص ۳۸۲.
- ↑ شاکر، محمد کاظم، آشنایی با علوم قرآنی، ص۱۸۲ - ۱۸۷.