تفسیر حسن بصری: تفاوت میان نسخه‌ها

باب دوم که بخش تفسیری این کتاب است، همه [[سوره‌های قرآن]] را جز دو سورۀ ([[سوره علق]] و [[سوره قریش]]) دربر دارد، ولی در هر [[سوره]] همه [[آیات]] تفسیر نشده است. درباره نام سوره، [[فضیلت سوره]]، [[نزول]] آن در [[مکه]] یا [[مدینه]] و تفسیر یا [[تأویل]] برخی آیات و کلمات آن، مطالبی از حسن بصری نقل شده است <ref>برای مثال، در تفسیر سوره فاتحه هفده سخن از وی نقل شده است؛ دو سخن در بیان نام سوره، دو سخن در فضیلت آن، یک سخن در فضیلت وجوب قرائت آن، یک سخن در محل نزول آن، سه سخن در مورد {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} (دو سخن در بیان اینکه نام {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}} ویژه خدای متعال است و نام‌گذاری غیر خدا به آن ممنوع است و یک سخن در بیان نوشتن {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} در اول سوره فاتحه و قرار دادن خطی بین هردو سوره)، چهار سخن در مورد {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ}} (دو سخن در بیان اینکه خدا حمد را دوست دارد و حمد محبوب‌ترین چیز در نزد خدا است و دو سخن در بیان اینکه حمد خدا بر نعمتی که عطا کرده، از آن نعمت برتر است)، دو سخن در تفسیر {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶. (در یک سخن {{متن قرآن|الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶. را به [[رسول خدا]] و دو نفر از صحابه‌اش [[تأویل]] کرده و در سخن دیگر، به [[دین اسلام]]) و دو سخن درباره معنای «آمین» است. در [[تفسیر]] پنج [[آیه]] اول [[سوره بقره]] نیز یک سخن درباره [[فضیلت]] آن و یک سخن درباره [[نزول]] آن در [[مدینه]] و یک سخن درباره «[[الم]]» و دو سخن در بیان معنای [[تقوا]] از وی آورده شده است (ر.ک: [[عبدالرحیم]]، تفسیر [[الحسن البصری]]، ج۱، ص۶۱-۷۱).</ref>.

در [[مذهب]] [[حسن بصری]] [[اختلاف]] است. برخی او را از [[اشاعره]] و برخی از [[معتزله]] دانسته‌اند و برخی [[روایات]] گویای آن است که وی به [[ولایت]] [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} [[شهادت]] داده است<ref>ر.ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۲، ص۱۴۲-۱۴۳؛ معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ص۳۸۶-۳۸۴.</ref>، ولی چون گردآورنده این تفسیر شخصی از [[اهل تسنن]] بوده و آرای منسوب به وی را فقط‍ از کتاب‌های اهل تسنن گرد آورده، مطالب آن هماهنگ با [[عقاید]] و دیدگاه‌های اهل تسنن هماهنگ است و با عقاید و دیدگاه‌های [[شیعه]] تناسب ندارد<ref>برای نمونه: {{متن قرآن|الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}} را به رسول اکرم‍{{صل}} و دو نفر از صحابه‌ای که بعد از وی [حاکم مسلمانان] بوده‌اند، تأویل برده است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ص۶۷، رقم ۱۴)، در پایان سوره حمد «آمین» را ذکر و معنا کرده است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ص۶۹، رقم ۱۶ و ۱۷) در تفسیر آیه ۵۴ سوره مائده از حسن نقل شده که در [تفسیر] سخن خدای متعال {{متن قرآن|فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ}} «خداوند به زودی گروهی را می‌آورد که دوستشان می‌دارد و دوستش می‌دارند؛ در برابر مؤمنان خاکسار و در برابر کافران دشوارند» سوره مائده، آیه ۵۴. گفته است: به [[خدا]] [[سوگند]] این، [[ابو بکر]] و [[اصحاب]] او است ([[عبد]] [[الرحیم]]، [[تفسیر]] [[الحسن البصری]]، ج۱، ص۳۳۱)، در تفسیر {{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا}}«محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند؛ آنان را در حال رکوع و سجود می‌بینی که بخشش و خشنودی‌یی از خداوند را خواستارند» سوره فتح، آیه ۲۹. از وی نقل شده که گفته است: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ مَعَهُ}} ابو بکر است، {{متن قرآن|أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ}} [[عمر]] است. {{متن قرآن|رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ}} [[عثمان]] است، {{متن قرآن|تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا}} علی است، {{متن قرآن|يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا}} [[طلحه]] و [[زبیر]] و عبدالرحمان و سعد و سعید و [[ابو عبیده]] است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ج۲، ص۲۹۳). در [[تفسیر آیه]] ۴ [[سوره تحریم]] {{متن قرآن|وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}}«مؤمن شایسته» سوره تحریم، آیه ۴. را به [[عمر بن خطاب]] [[تأویل]] کرده است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ص۳۵۴). اما در مقابل، در مورد بسیاری از [[آیات]] مربوط‍ به [[فضائل]] [[اهل بیت پیامبر]]{{عم}}، از ذکر فضائل آنان [[سکوت]] کرده است. [[آیه مباهله]] ({{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.) را ذکر نکرده است. در [[آیه تطهیر]] ({{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}«و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی  مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت  هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.) تمام سخن وی این است که «[[الرجس]]» را به [[شرک]] معنا کرده است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۲، ص۲۱۰) از [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷. درباره [[فداکاری امام علی]]{{ع}} در «[[لیلة المبیت]]» [[سکوت]] کرده است و [[نزول]] آن را درباره [[مسلمانی]] که کافری را [[ملاقات]] کند و با آن بجنگد، معرفی کرده است (ر.ک: عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ص۱۴۷-۱۴۸) در [[تفسیر آیه]] [[مودّت]] {{متن قرآن|الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}«دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳. را به [[دوست داشتن]] عملی که [[انسان]] را به [[خدا]] نزدیک کند، معنا کرده است (ر.ک: [[عبد]] [[الرحیم]]، [[تفسیر]] [[الحسن البصری]]، ج۲، ص۲۷۰-۲۷۱) در [[آیه تبلیغ]] ([[مائده]]، ۶۷) به [[تأویل]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}} «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷. ([[ولایت امام علی]]{{ع}}) هیچ اشاره‌ای ندارد. [[آیه اکمال]] (مائده، ۳) و [[آیه ولایت]] (مائده، ۵۵) را نیز ذکر نکرده است. [[اولی الامر]] در [[آیه ۵۹ نساء]] را به [[علما]] تأویل کرده است (عبد الرحیم، تفسیر الحسن البصری، ج۱، ص۲۸۶).</ref>.

{{تفسیر}}

[[رده:تفسیر]]

[[رده:تفسیر حسن بصری]]

[[رده:حسن بصری]]