حفیظ (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

واژه حفیظ ۸۰ بار در [[قرآن کریم]] به کار رفته است که تنها در سه مورد {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّونَهُ شَيْئًا إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«پس اگر (هم) رو بگردانید من آنچه را که برای آن به سوی شما فرستاده شده‌ام به شما رسانده‌ام و خداوند قوم دیگری جز شما را جانشین خواهد کرد و به او هیچ زیانی نمی‌رسانید، بی‌گمان پروردگار من نگاهبان همه چیز است» سوره هود، آیه ۵۷.</ref>،  {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْهَا فِي شَكٍّ وَرَبُّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«و او  را بر آنان چیرگی نبود مگر برای آنکه: آن کس را که به جهان واپسین ایمان دارد از آن کس که بدان در شک است معلوم داریم. و پروردگار تو بر هر چیزی نگاهبان است» سوره سبأ، آیه ۲۱.</ref>،  {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ}}<ref>«و خداوند (خود) مراقب کسانی است که به جای او سرورانی (را به پرستش) می‌گیرند و تو ناظر بر آنان  نیستی» سوره شوری، آیه ۶.</ref> صفت خداست. «[[حافظ]]» نیز به صورت [[منصوب]] یک بار پس از «خیر» {{متن قرآن|قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنْتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«گفت: آیا شما را بر او جز همان‌گونه امین می‌توانم داشت که پیش از این بر برادرش امین داشته بودم؟ پس خداوند بهترین نگهبان و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است» سوره یوسف، آیه ۶۴.</ref> و با صیغه جمع، دو بار {{متن قرآن|إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref>«بی‌گمان ما خود قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود» سوره حجر، آیه ۹.</ref>،  {{متن قرآن|وَمِنَ الشَّيَاطِينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلًا دُونَ ذَلِكَ وَكُنَّا لَهُمْ حَافِظِينَ}}<ref>«و برخی دیوساران  برای او در آب فرو می‌رفتند و (یا) کاری جز آن انجام می‌دادند و ما نگاهبان آنان بودیم» سوره انبیاء، آیه ۸۲.</ref> [[صفت خدا]] به کار رفته است.<ref>الموسوعة الاغنی، ص۱۱۹ ـ ۱۲۰.</ref> جز [[آیات]] دربردارنده اوصاف یاد شده، آیات دیگری نیز به بحث مربوط می‌شوند؛ مانند آیاتی که اشاره دارند که [[خدا]] آفات گوناگون را از [[انسان]] دور می‌کند: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يَكْلَؤُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الرَّحْمَنِ بَلْ هُمْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِمْ مُعْرِضُونَ}}<ref>«بگو چه کسی شب و روز شما را از (عذاب) (خداوند) بخشنده در پناه می‌گیرد؟ باری ، آنان از یاد پروردگارشان رو گردانند» سوره انبیاء، آیه ۴۲.</ref>؛ یا ملائکه‌ای را برای [[حفظ]] [[انسان‌ها]] از آفات برایشان می‌گمارد: {{متن قرآن|لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ}}<ref>«او را از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند. بی‌گمان خداوند آنچه را که گروهی دارند دگرگون نمی‌کند (و از آنان نمی‌ستاند) مگر آنها آنچه را که در خویش دارند دگرگون سازند و چون خداوند برای گروهی بلایی بخواهد بازگشتی ندارد و آنان را در برابر وی سروری نیست» سوره رعد، آیه ۱۱.</ref>؛ یا آیاتی که دلالت می‌کنند که خدا [[اعمال]] [[خلق]] را حفظ و سخنانشان را [[ضد]] آنها شمارش می‌کند: {{متن قرآن| إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ}}<ref>« او به اندیشه‌ها داناست» سوره انفال، آیه ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«این کتاب ماست که به راستی (و درستی) با شما سخن می‌گوید، ما آنچه می‌کردید باز می‌نوشتیم» سوره جاثیه، آیه ۲۹.</ref><ref>شرح اسماء اللّه‌، ص۲۵۷ - ۲۵۸.</ref> برخی اسم رقیب را: {{متن قرآن|َ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}<ref>«بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد» سوره نساء، آیه ۱.</ref> نیز به معنای [[حفیظ]] و [[مراقبت]] را به معنای محافظت دانسته و افزوده‌اند: رقوب به معنای مطلقِ حفظ نیست، بلکه حفظ اعمال و حرکات و سکنات شخص برای [[اصلاح]] موارد [[نقص]] و [[فساد]] آن یا ضبط اعمال اوست، بنابراین گویا رقوب به معنای اهتمام به حفظ چیزی در محدوده [[آگاهی]] و [[مشاهده]] است، از این رو به معنای [[حراست]] و کمین کردن به کار می‌رود <ref> المیزان، ج ۴، ص۱۳۹.</ref> و در سخنی دیگر، رقیب در پی [[تفتیش]] بوده و مراقب آن است که کاری بر وی پنهان نماند؛ ولی واژه حفیظ دربردارنده معنای تفتیش نیست.<ref>الفروق اللغویه، ص۲۶۰.</ref> بر این اساس، خدا از آن جهت رقیب نامیده می‌شود که اعمال [[بندگان]] را برای [[جزا]] دادن حفظ می‌کند.<ref>المیزان، ج ۴، ص۱۳۹.</ref> برخی نیز اسم [[مقیت]] را: {{متن قرآن|وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُقِيتًا}}<ref>« و خداوند بر هر چیز تواناست» سوره نساء، آیه ۸۵.</ref> را به معنای [[حفیظ]] دانسته‌اند<ref>اسماء الله الحسنی آثارها، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[حفیظ - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «حفیظ»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱، ص ۱۳۶ - ۱۳۸</ref>

بر اساس [[آیات]]، [[خدا]] [[حافظ]] همه موجودات است: {{متن قرآن|إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار من نگاهبان همه چیز است» سوره هود، آیه ۵۷.</ref>؛ {{متن قرآن|ٍّ وَرَبُّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«و پروردگار تو بر هر چیزی نگاهبان است» سوره سبأ، آیه ۲۱.</ref><ref>الاسنی، ج ۱، ص۳۱۱؛ اسماء اللّه‌ الحسنی، ابن قیم، ص۱۹۲.</ref> و حفظ یاد شده با فراهم آوردن اسباب حفظ موجودات و [[تدبیر]] [[شئون]] وجودی آنها در جهت صلاحشان صورت گرفته و خدا هر مخلوقی را به سوی برآورده ساختن نیازهای ضروری‌اش با بخشیدن ابزار مورد نیاز به وی [[هدایت]] فرموده است: {{متن قرآن|أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref>« آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref>.<ref>اسماء اللّه‌ الحسنی، ابن قیم، ص۱۹۲.</ref> بی‌تردید، این‌گونه از حفظ، تمام انسان‌های [[نیکوکار]] و [[بدکار]]، نیز حیوانات و دیگر موجودات را شامل می‌شود و برپایه آن، خدا همه ممکنات را از بازگشت به نیستی نگه می‌دارد،<ref>شرح اسماء الله الحسنی، ص۲۵۸؛ رحمة من الرحمن، ج ۲، ص۳۳۸.</ref> چنان‌که فرشته‌ای را برای حفظ [[آدمی]] موکّل فرموده: {{متن قرآن|لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ}}<ref>«او را از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند» سوره رعد، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً }}<ref>« بر شما نگهبانانی می‌فرستد » سوره انعام، آیه ۶۱.</ref> و بی‌آنکه بر وی دشوار باشد <ref>جامع البیان، ج ۷، ص۲۸۲.</ref> [[آسمان‌ها]] را از [[سقوط]] حفظ کرده: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا }}<ref>«خداوند، آسمان‌ها و زمین را از اینکه از جای بروند  باز می‌دارد» سوره فاطر، آیه ۴۱.</ref> و [[زمین]] را با بودن سفره‌های گسترده آب در لایه‌های زیرین آن، از فرو رفتن در آب نگه داشته است، با اینکه [[طبیعت]] [[زمین]] فرو رفتن در آب را اقتضا دارد.

چنان‌که حفظ عالم [[برتر]] و [[فروتر]] بر خدا سنگین نیست: {{متن قرآن|َ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا}}<ref>«نگاهداشت آنها بر وی دشوار نیست» سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref><ref>رحمة من الرحمن، ص۳۸۱.</ref>، وی گیاهان و بدن‌های حیوانات و [[انسان‌ها]] را از عناصری که به حسب طبع با یکدیگر ناسازگارند، ترکیب و در آنها حرارت و برودت و رطوبت و یبوست را که با یکدیگر متضادند، جمع کرده و با نگهداری عناصر در کنار یکدیگر آنها را مستعدّ پذیرش مزاج خاصی فرموده است.<ref> اسماء اللّه‌ الحسنی، ابن قیم، ص۱۹۲؛ شرح اسماء الحسنی، ص۲۵۸؛ علم الیقین، ج ۱، ص۱۸۵.</ref> [[خدا]] با بخشیدن ابزار [[دفاعی]] لازم، حیوانات را در برابر [[هجوم]] [[دشمنان]] [[حفظ]] کرده، چنان‌که مغز گیاهان را با پوست محکم از داخل شدن هوا در آن، که سبب [[فساد]] آن می‌شود، مصون نگه داشته: {{متن قرآن|فَمَا حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِي سُنْبُلِهِ}}<ref>« و آنچه برمی‌دارید در خوشه بگذارید» سوره یوسف، آیه ۴۷.</ref> و گاه با خارهایی که از گیاهان می‌روید آنها را از حیوانات نابود کننده محافظت و طراوتشان را با رطوبت حفظ کرده؛<ref>علم الیقین، ج ۱، ص۱۸۶؛ الموسوعة الاغنی، ص۱۵۶.</ref> حتی برای هر قطره آبی نگهدارنده‌ای گمارده،<ref> علم الیقین، ج ۱، ص۱۸۵.</ref> چنان‌که در [[روایت]] آمده است: هیچ قطره بارانی فرود نمی‌آید، جزاینکه با آن فرشته‌ای است؛<ref> علل الشرایع، ج ۲، ص۴۶۳.</ref> همچنین خدا با فراهم ساختن امکانات دستیابی به [[غذا]] برای موجودات زنده، فعل [[تغذیه]] آنها را انجام می‌دهد؛ زیرا با توجه به اینکه در موجود زنده قابلیت پذیرش غذا هست و [[اجتماع]] قابل و فاعل در شی‌ء واحد محال است، قطعا سلسله فاعل‌های تغذیه به خدا پایان می‌پذیرند: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ}}<ref>«بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.</ref>.<ref> شرح توحید صدوق، ج ۱، ص۳۲۱.</ref>  

[[قرآن کریم]] از زبان [[حضرت هود]]{{ع}} نیز خطاب به قومش چنین گزارش می‌کند: پس اگر روی بگردانید، به [[یقین]] آنچه را برای آن به سوی شما فرستاده شده بودم به شما رسانیدم و پروردگارم قومی جز شما را [[جانشین]] (شما) خواهد کرد و به او هیچ زیانی نمی‌رسانید! به [[درستی]]! پروردگارم هرچه را بخواهد از نابودی نگه می‌دارد؛ یعنی [[پروردگار]]، مرا از شما و آزارتان حفظ می‌فرماید: {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّونَهُ شَيْئًا إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«پس اگر (هم) رو بگردانید من آنچه را که برای آن به سوی شما فرستاده شده‌ام به شما رسانده‌ام و خداوند قوم دیگری جز شما را جانشین خواهد کرد و به او هیچ زیانی نمی‌رسانید، بی‌گمان پروردگار من نگاهبان همه چیز است» سوره هود، آیه ۵۷.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۷، ص۸۰.</ref> بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ عَاصِفَةً تَجْرِي بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَكُنَّا بِكُلِّ شَيْءٍ عَالِمِينَ}}<ref>«و برای سلیمان، باد تیزپا  را (رام کردیم) که به فرمان وی به سرزمینی که ما در آن خجستگی نهاده بودیم می‌وزید و ما به هر چیزی داناییم» سوره انبیاء، آیه ۸۱.</ref> [[خدا]] برخی از [[دیوان]] را برای [[سلیمان]] رام فرموده بود، تا به غواصی در دریا و به کارهای دیگر وی بپردازند و برای محافظت از [[فرمانروایی]] [[سلیمان]]{{ع}} خود [[نگهبان]] دیوان بوده است: {{متن قرآن|وَمِنَ الشَّيَاطِينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلًا دُونَ ذَلِكَ وَكُنَّا لَهُمْ حَافِظِينَ}}<ref>«و برخی دیوساران  برای او در آب فرو می‌رفتند و (یا) کاری جز آن انجام می‌دادند و ما نگاهبان آنان بودیم» سوره انبیاء، آیه ۸۲.</ref>.<ref> اسماء و صفات، ج ۱، ص۳۰۹.</ref> [[حضرت یعقوب]]{{ع}} نیز در پاسخ [[برادران یوسف]]{{ع}} که خواسته بودند «[[بنیامین]]» را با آنان به سوی [[مصر]] روانه کند تا پیمانه غلّه بگیرند و در برابر این سخن که ما از او نگهداری خواهیم کرد {{متن قرآن|قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنْتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«گفت: آیا شما را بر او جز همان‌گونه امین می‌توانم داشت که پیش از این بر برادرش امین داشته بودم؟ پس خداوند بهترین نگهبان و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است» سوره یوسف، آیه ۶۴.</ref> فرمود: آیا شما را بر او [[امین]] گردانم و درباره وی به شما [[اطمینان]] کنم،<ref> مجمع‌البیان، ج ۵، ص۳۷۷؛ المیزان، ج ۱۱، ص۲۱۴.</ref> آن‌گونه که شما را پیش‌تر بر برادرش (یوسف{{ع}}) امین کردم، در حالی‌که می‌گفتید فردا او را با ما بفرست تا در چمن بگردد و [[بازی]] کند و ما او را نگه خواهیم داشت (یوسف / ۱۲، ۶۴)<ref> المیزان، ج ۱۱، ص۲۱۴.</ref>؛ ولی به آن [[وفا]] نکردید <ref>کشف‌الاسرار، ج ۵، ص۱۰۲.</ref> و در ادامه افزود: بهترین نگهدارنده خداست، پس من از او نگهداری وی را می‌خواهم نه از شما <ref>کشف‌الاسرار، ج ۵، ص۱۰۲.</ref> و او [[ارحم الراحمین]] است و به [[ناتوانی]] و [[تنهایی]] و سن بسیار من رحم می‌کند: {{متن قرآن|ُ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>« خداوند بهترین نگهبان و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است» سوره یوسف، آیه ۶۴.</ref>.<ref>جامع‌البیان، ج ۱۳، ص۱۵؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۳۷۸.</ref> در روایتی آمده است: خدا در پی [[اعتماد]] [[یعقوب]]{{ع}} به وی به [[عزت]] خویش [[سوگند]] یاد فرمود یوسف{{ع}} و بنیامین را به یعقوب{{ع}} برگرداند.<ref> مجمع البیان، ج ۵، ص۳۷۸.</ref> به گفته برخی در آیه {{متن قرآن|الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا}}<ref>«مردان سرپرست زنانند بدان روی که خداوند برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده است و برای آنکه مردان از دارایی‌های خویش می‌بخشند؛ پس زنان نکوکردار، فرمانبردارند؛ در برابر آنچه خداوند (از حقوق آنان) پاس داشته است در نبود شوهر پاس (وی) می‌دارند و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید (نخست) پندشان دهید و (اگر تأثیر نکرد) در خوابگاه‌ها از آنان دوری گزینید و (باز اگر تأثیر نکرد) بزنیدشان آنگاه اگر فرمانبردار شما شدند دیگر به زیان آنان راهی مجویید که خداوند فرازمندی بزرگ است» سوره نساء، آیه ۳۴.</ref> محافظت [[الهی]] نسبت به زن‌های [[نیک]] و [[شایسته]] سبب می‌شود آنان در غیاب شوهرانشان به آنها [[خیانت]] نکنند: {{متن قرآن|حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ}}.<ref>مجمع‌البیان، ج ۳، ص۶۹.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[حفیظ - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «حفیظ»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱، ص ۱۴۲-۱۴۳</ref>

[[خدای حکیم]] همه [[اعمال نیک]] و بد، [[زیبا]] و [[زشت]] و [[اطاعت]] و [[نافرمانی]] بندگان را حفظ و ضبط و آنها را به گونه‌ای شماره می‌کند که هیچ عمل آشکار یا [[نهان]] حتی نیت‌های [[قلبی]] آنان، از احاطه [[علم]] او بیرون نمانده و بر وی پوشیده نمی‌ماند، هرچند به اندازه سنگینی ذرّه‌ای باشد: {{متن قرآن|فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ}}<ref>«پس هر کس همسنگ  ذره‌ای نیکی ورزد، آن را خواهد دید،» سوره زلزال، آیه ۷.</ref>، {{متن قرآن|وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ}}<ref>«و هر کس همسنگ  ذره‌ای بدی کند، آن را خواهد دید» سوره زلزال، آیه ۸.</ref>، {{متن قرآن|يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ}}<ref>«(خداوند) خیانت چشم‌ها و آنچه را درون‌ها پنهان می‌دارند می‌داند» سوره غافر، آیه ۱۹.</ref>.<ref>اسماء الله الحسنی، ابن قیّم، ص۱۹۱؛ الاسماء والصفات، ص۱۲۶؛ الاسنی، ج ۱، ص۳۱۱.</ref>، چنان‌که دچار [[اشتباه]] و [[فراموشی]] نمی‌شود: {{متن قرآن| وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا}}<ref>« پروردگارت فراموشکار نیست» سوره مریم، آیه ۶۴.</ref> افزون بر این، وی فرشتگانی را برای حفظ و [[نوشتن]] اعمال گمارده است: {{متن قرآن|وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ}}<ref>«و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند» سوره انفطار، آیه ۱۰.</ref>، {{متن قرآن|كِرَامًا كَاتِبِينَ}}<ref>«که نویسندگانی بزرگوارند،» سوره انفطار، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ}}<ref>«آنچه انجام می‌دهید می‌دانند،» سوره انفطار، آیه ۱۲.</ref>،  {{متن قرآن|لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ}}<ref>«او را از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند. بی‌گمان خداوند آنچه را که گروهی دارند دگرگون نمی‌کند (و از آنان نمی‌ستاند) مگر آنها آنچه را که در خویش دارند دگرگون سازند و چون خداوند برای گروهی بلایی بخواهد بازگشتی ندارد و آنان را در برابر وی سروری نیست» سوره رعد، آیه ۱۱.</ref>.<ref>الاسنی، ج ۱، ص۳۰۹.</ref> {{متن قرآن|إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ}}<ref>«ما خود، مردگان را زنده می‌گردانیم و هر چه را پیش فرستاده‌اند و آنچه را از آنان بر جای مانده است می‌نگاریم و هر چیزی را در نوشته‌ای روشن  بر شمرده‌ایم» سوره یس، آیه ۱۲.</ref> [[خدا]] در [[قیامت]] بندگانش را به کردارشان که خود فراموش کرده‌اند [[آگاه]] می‌کند: {{متن قرآن|يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«روزی که خداوند همه آنان را برمی‌انگیزد آنگاه آنان را از آنچه کرده‌اند آگاه می‌گرداند؛ خداوند آن (کردارها) را شماره کرده است اما ایشان خود به فراموشی سپرده‌اند و خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره مجادله، آیه ۶.</ref> و [[نامه]] اعمالشان را در برابر دیدگانشان می‌نهد، به‌گونه‌ای که بزهکاران از [[مشاهده]] آن بیمناک گشته و می‌گویند: وای بر ما! این چه نامه‌ای است که هیچ «کار» کوچک و بزرگی نبوده، جز اینکه همه را به شمار آورده است و آنچه را انجام داده‌اند حاضر می‌یابند: {{متن قرآن|وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا}}<ref>«و کارنامه (ی هر کس، پیش رویش) نهاده می‌شود و گناهکاران را از آنچه در آن است هراسان می‌یابی و می‌گویند: وای بر ما! این چه کارنامه‌ای است که هیچ (کار) خرد و بزرگی را ناشمرده وا نمی‌نهد  و آنچه کرده‌اند پیش چشم می‌یابند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی‌ورزد» سوره کهف، آیه ۴۹.</ref>،  {{متن قرآن|وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ}}<ref>«و هر چه کرده‌اند در نامه‌ها (ی اعمال آنان آمده) است» سوره قمر، آیه ۵۲.</ref>، {{متن قرآن|وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ}}<ref>«و هر (چیز) خرد و کلانی نوشته شده است» سوره قمر، آیه ۵۳.</ref> گفتنی است این قسم از [[حفظ]]، همان‌گونه که مستلزم [[احاطه علمی]] [[حضرت حق]] به همه احوال [[بندگان]] است، مقتضی [[علم]] به اندازه آنها و [[میزان]] [[پاداش]] و [[مجازات]] آنها نیز هست<ref>الاسنی، ج ۱، ص۳۰۹ ـ ۳۱۲.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[حفیظ - اسحاق‌نیا تربتی (مقاله)|مقاله «حفیظ»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱، ص ۱۴۳- ۱۴۴</ref>