ابان بن ابی‌عیاش: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==  

ابان بن ابی‌عیاش<ref>ر. ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[رجال]] البرقی، ص۹؛ رجال الطوسی، ص۱۰۹ (۱۰۶۷)، ۱۲۶ (ش ۱۲۶۴) و۱۶۴ (ش ۱۸۸۵)، [[الرجال]](ابن الغضائری)، ص۳۶، ش۱؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰۶، ش۳، الرجال (ابن [[داوود]])، ص۴۱۴ (ش۲) و۵۵۰؛ [[نقد]] الرجال، ج۱، ص۳۹، ش۱۰؛ جامع الرواة، ج۱، ص۹؛ إکلیل المنهج، ص۵۳، ش۱۰؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۳۲، ش۹؛ طرائف المقال، ج۲، ص۷، ش۶۵۵۶؛ [[تنقیح المقال]]، ج۳، ص۶۴، ش۲۴؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۸۳، ش۲۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۲۹، ش۲۲؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۹۳، ش۱۳.

ب. منابع [[سنی]]: الضعفاء و المتروکین، ص۱۴۸، ش۲۱؛ ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۳۸، ش۲۲؛ الجرح و التعدیل، ج۱، ص۱۳۴، ش۷، ج۲، ص۲۹۵، ش۱۰۸۷؛ المجروحین، ج۱، ص۲۰ و ۹۶ – ۹۷؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۱، ش۲۰۳؛ تهذیب الکمال، ج۲، ص۱۹، ش۱۴۲؛ میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۰، ش۱۵؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۱، ش۱۴۲؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۵، ش۱۷۴.</ref>، ۱۱ بار در [[اسناد روایات]] [[تفسیر کنز الدقائق]]<ref>ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۱۲۷؛ ج۸، ص۴۸۲؛ ج۱۱، ص۱۷۶؛ ج۱۲، ص۵۰؛ و....</ref> به نقل از کتب [[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]]، [[تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة (کتاب)|تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة]] و... آمده است؛ مانند {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} يَقُولُ نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِينَ عَنَى اللَّهُ بِ{{متن قرآن|ذِي الْقُرْبَى}}<ref>«خویشاوند» سوره بقره، آیه ۸۳.</ref> الَّذِينَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ نَبِيِّهِ{{صل}} فَقَالَ {{متن قرآن|مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ}}<ref>«آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.</ref> مِنَّا خَاصَّةً وَ لَمْ يَجْعَلْ لَنَا سَهْماً فِي الصَّدَقَةِ أَكْرَمَ اللَّهُ نَبِيَّهُ وَ أَكْرَمَنَا أَنْ يُطْعِمَنَا أَوْسَاخَ مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۶۴ به گزارش از الکافی، ج۱، ص۵۳۹، ح۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۷-۸۸.</ref>

== شرح حال [[راوی]] ==

نام کامل راوی، «ابو اسماعیل، [[ابان بن ابی‌عیاش]] [[مولی]] [[عبدالقیس]]» است و اسم «اَبوعیاش»، «فیروز» و به گفته بعضی «دینار» بوده است. بر این اساس، در بعضی اسناد با نام «[[ابان بن فیروز]]» [[حدیث]] نقل کرده<ref>ر. ک: مناقب الإمام أمیرالمؤمنین{{ع}} (محمد بن سلیمان الکوفی)، ج۱، ص۱۵۲؛ عمدة عیون صحاح الأخبار، ص۳۶۹.</ref>؛ ولی اسم «[[ابان بن دینار]]» در جایی دیده نشده است.

[[علامه حلی]] به نقل از کتاب رجال عقیقی: {{عربی|أبان بن أبي عياش كان سبب تعريفه هذا الأمر سليم بن قيس حيث طلبه الحجاج ليقتله حيث هو من أصحاب علي{{ع}}! فهرب إلى ناحية من أرض فارس و لجأ إلى أبان بن أبي‌عياش. فلما حضرته الوفاة، قال لابن أبي عياش: إن لك حقاً وقد حضرني الموت يا ابن أخي! إنه كان من الأمر بعد رسول الله{{صل}} كيت وكيت وأعطاه كتاباً، فلم يرو عن سليم بن قيس أحد من الناس سوي أبان؛ وذكر أبان في حديثه قال: كان شيخاً متعبداً له نور ويعلوه}}<ref>ر. ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰۶، ش۳.</ref>.

== طبقه [[راوی]] ==

[[برقی]]، ابان بن ابی‌عیاش را از [[اصحاب امامان]] [[اصحاب امام حسن|امام حسن]]، [[اصحاب امام حسین|امام حسین]]، [[اصحاب امام سجاد|امام سجاد]] و [[اصحاب امام باقر|امام باقر]]{{عم}} دانسته<ref>ر. ک: رجال البرقی، ص۹.</ref> و [[شیخ طوسی]] او را [[تابعی]] و از اصحاب امامان [[اصحاب امام سجاد|امام سجاد]]، [[اصحاب امام باقر|امام باقر]] و [[اصحاب امام صادق|امام صادق]]{{عم}} شمرده <ref>«أبان بن أبی عیاش فیروز» (رجال الطوسی، ص۱۰۹، ش۱۰۶۷)؛ «أبان بن أبی عیاش فیروز تابعی، ضعیف» (رجال الطوسی، ص۱۲۶، ش۱۲۶۴)؛ «أبان بن أبی عیاش فیروز البصری، تابعی». (رجال الطوسی، ص۱۶۴، ش۱۸۸۵).</ref>، چنان که [[ابن غضائری]] نیز وی را از [[اصحاب امام سجاد]]{{ع}} خوانده است<ref>ر. ک: الرجال (ابن الغضائری)، ص۳۶، ش۱.</ref>.

[[ابن حجر]] هر دو قول را [[نقد]] کرده و [[معتقد]] است ابان بن ابی‌عیاش در سال ۱۳۸ (ق) وفات کرده است. ایشان بعد از یاد آوری قول «ابوموسی مدینی» می‌نویسد: {{عربی|والظاهر أنه خطأ و كأنه أراد «وثلاثين»، روينا في الجزء الثاني من حديث الفاكهي<ref>{{عربی|الفاكهي؛ الإمام أبومحمد، عبدالله بن محمد بن العباس المكي الفاكهي،...}}؛ (سير أعلام النبلاء، ج۱۶، ص۴۴، ش۲۹).</ref> عن ابن أبي مسرة أنه سمع يعقوب ابن إسحاق ابن بنت حميد الطويل يقول: مات ابان بن أبي عياش في أول رجب سنة (۱۳۸) وكذا ذكره القراب<ref> {{عربی|القراب (۳۵۲ - ۴۲۹ق) إسحاق بن إبراهيم بن محمد بن عبدالرحمن... ، أبويعقوب القراب: مورخ. كان محدث هراة. من كتبه «تاريخ وفيات العلماء» من القرن الأول إلي سنة وفاته}} (الاعلام، ج۱، ص۲۹۳). </ref> في تاريخه؛ وقال الذهبي في الميزان: بقي إلی بعد الأربعين ومائة ولا يخفي ما فيه}}<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۶، ش۱۷۴. ترجمه: «ظاهراً در اینجا خطایی رخ داده است؛ گویا وی عبارت (و ثلاثین) را اراده کرده بود؛ نه (عشرین) را؛ همچنین از یعقوب بن اسحاق شنیده شده که گفته: ابان بن ابی‌عیاش در اول رجب سال ۱۳۸ فوت کرده است. همین مطلب را «قراب» نیز در تاریخ خود آورده است؛ و «ذهبی» در میزان الاعتدال گفته است: ابان تا بعد از سال ۱۴۰ (ق) زنده مانده است که خالی از اشکال نیست».</ref>.

«[[آیت الله بروجردی]]» در [[طبقات رجال]] کافی او را از طبقه سوم شمرده است<ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ص۲۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۹-۹۱.</ref>

== استادان و [[شاگردان]] [[راوی]] ==

== جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]] ==

== دیدگاه رجالیان شیعه ==

== دیدگاه رجالیان [[اهل سنت]] ==

[[ابن حجر]] دیدگاه شماری از رجالیان اهل سنت را درباره جایگاه روایی ابان بن ابی‌عیاش و [[احادیث]] وی گزارش می‌کند و می‌نویسد: {{عربی|قال الفلاس: متروك الحديث و هو رجل صالح يكني أبا إسماعيل و كان يحيي و عبدالرحمن لا يحدثان عنه؛ وقال البخاري: كان «شعبة» سيء الرأي فيه؛ و قال أحمد بن حنبل: متروك الحديث؛ ترك الناس حديثه منذ دهر. وقال أيضاً لا يكتب عنه. قيل كان له هوي؟ قال كان منكر الحديث. كان وكيع إذا أتي علي حديثه يقول: رجل؛ لا يسميه استضعافاً و قال مرة: منكر الحديث. و قال ابن معين: ليس حديثه بشيء وقال مرة: ضعيف؛ وقال مرة: متروك الحديث؛ و كذا قال النسائي و الدارقطني و أبوحاتم وزاد: و كان رجلاً صالحاً و لكنه بلي بسوء الحفظ. و قال عفان: قال لي أبوعوانة مرة: لا استحل أن أروي عنه شيئاً.... قال النسائي في موضع آخر: ليس بثقة و لا يكتب حديثه... ؛ و قال ابن معين مرة: ليس بثقة؛ وقال الجوزجاني: ساقط؛ و قال ابن المديني: كان ضعيفاً... ؛ و قال ابن سعد بصري: متروك الحديث}}<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۵ - ۸۶.</ref>.

[[ابن حبان]]: {{عربی|كان أبان من العباد الذي يسهر الليل بالقيام، ويطوي النهار بالصيام}}<ref>ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲، ش۱۵.</ref>.

[[ایوب سختیانی]]: {{عربی|ما نزال نعرفه بالخير منذ كان}}<ref>ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۰، ش۱۵.</ref>.

[[ساجی]]: {{عربی|كان رجلاً صالحاً سخياً}}<ref>ر. ک: تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۶، ش۱۷۴.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۹۳-۹۴.</ref>

== تحقیق ==

[[احمد بن حمید]] می‌گوید: از [[احمد بن حنبل]] شنیدم که می‌‌گفت: {{عربی|لا یکتب عن أبان بن أبی عیاش. قلت: أبان کان له هوی؟<ref>علامه سید محسن جبل عاملی می‌نویسد: {{عربی|إنه کان له هوی؛ أی من أهل الأهواء و المراد به التشیع}}. (أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۰۳).</ref> قال: کان منکر الحدیث}}<ref>ر. ک: الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۲، ش۲۰۳.</ref>. [[ابن عدی]] هم نوشته بود: {{عربی|و عامة ما یرویه لا یتابع علیه}}<ref>الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۷، ش۲۰۳.</ref>.

[[شعبة بن الحجاج]]<ref> بعید نیست اگر کسی ادعا کند که اساس تضعیفات «ابان» در کتب رجالی اهل سنت به تضعیف ایشان بر می‌گردد.</ref> تعبیرات بسیار تند و دور از نزاکت و [[ادب]] [[انسانی]] درباره ابان بن ابی‌عیاش به کار برده و می‌نویسد: {{عربی|"لأن ارتكب سبعين كبيرة أحب إلي من أن أحدث عن أبان بن أبي عياش<ref>ر. ك: الجرح و التعديل، ج۱، ص۱۳۴، ش۷.</ref>؛ «لأن أشرب من بول حماري أحب إلي من أن أقول حدثني أبان» <ref>ر. ك: إكمال تهذيب الكمال، ج۱، ص۱۶۸، ش۱۸۰.</ref>، «لأن أزني سبعين مرة أحب إلي من أن أحدث عن أبان بن أبي عياش»<ref>ر. ك: الكامل في ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۱، ش۲۰۳.</ref>؛ «ردائي و خماري في المساكين صدقة إن لم يكن ابن أبي عياش يكذب في الحديث»؛ «لأن يزني الرجل خير من أن يروي عن أبان}}<ref>ر. ک: تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۶، ش۱۷۴.</ref>.

گفتنی است که امور دیگری مانند [[روایت]] از انس<ref>عقیلی می‌نویسد: {{عربی|إنما ترکت أبان لأنه روی عن أنس حدیثاً}} (ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۳۹، ش۲۲).</ref>، [[اعتماد]] به [[ظن]]<ref>معاذ بن معاذ می‌گوید: {{عربی|قلت لشعبة: رأیت وقعتک فی أبان بن أبی عیاش شیء تبین لک أو غیر ذلک؟ قال ظن یشبه الیقین}}. (ر. ک: ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۳۹، ش۲۲).</ref>، نسبت [[غفلت]] و فراموشی<ref>از سفیان ثوری سؤال شد: {{عربی|ما لک لاتحدث عن أبان أو ما لک قلیل الحدیث عن أبان؟ فقال: کان أبان نسیاً للحدیث}}. (ر. ک: ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۴۰، ش۲۲).

ساجی گفته است: {{عربی|فیه غفلة یهم فی الحدیث و یخطئ فیه}}. (ر. ک: اکمال [[تهذیب]] الکمال، ج۱، ص۱۶۸، ش۱۸۰).</ref> و استناد به [[خواب]]<ref>{{عربی|عن علی بن مسهر قال: کتبت أنا و حمزة الزیات عن أبان بن أبی عیاش نحواً من ألف حدیث؛ قال: فلقیت حمزة فاخبرنی أنه رأی النبی{{ع}} فی المنام قال: فقلت یا رسول الله! هذا أبان بن أبی عیاش یحدث عنک؛ فقال: أعرضها علی؛ قال: فعرضتها علیه؛ فما عرف منها إلا خمسة أحادیث}} (ر. ک: ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۴۱، ش۲۲)؛ احمد بن علی الأبار گفته است: و أنا رأیت النبی{{صل}} فی المنام فقلت: یا رسول الله! أترضی أبان بن أبی عیاش؟ قال: لا. (ر. ک: ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۴۱، ش۲۲).</ref>، نیز از عوامل [[تضعیف]] ابان شمرده شده؛ لکن پایه منطقی ندارند.

۱. احتمالاً عبارت [[تابعی]] [[ضعیف]]<ref>رجال الطوسی، ص۱۲۶، ش۱۲۶۴.</ref> در [[رجال]] شیخ طوسی [[مصحف]] تابعی صغیر باشد و مؤیدش عبارت رجالیان اهل سنت است که آن را در ترجمه ابان به کار برده‌اند<ref>ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۰، ش۱۵.</ref>، از همین رو بعضی در [[نقل روایت]] «ابان» از «انس» [[شبهه]] کردند و یکی از [[ادله]] [[تضعیف]] وی را [[نقل روایت]] از «انس» دانستند، از آن جهت که وی را [[درک]] نکرده است. (چنان که گذشت).

:۱. [[اعتماد]] [[سلیم]] به ابان و اجازه نقل روایت به ایشان: کتاب سایم بن قیس از اصول [[شیعه]] شمرده می‌شود<ref>ر. ک: الذریعه، ج۲، ص۱۵۲، ش۵۹۰. «نعمانی صاحب کتاب الغیبه می‌نویسد: {{عربی|و لیس بین جمیع الشیعة ممن حمل العلم و رواه عن الأئمة{{عم}} خلاف فی أن کتاب سلیم بن قیس الهلالی أصل من أکبر کتب الأصول التی رواها أهل العلم و من حملة حدیث أهل البیت{{عم}} و أقدمها... ، و هو من الأصول التی ترجع الشیعة إلیها و یعول علیها}}؛ (الغیبه (نعمانی)، ص۱۰۱ – ۱۰۲).</ref> و قدیمی‌ترین منبعی است که حوادث بعد از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} را گزارش می‌کند و چنان که گذشت، [[سلیم بن قیس]] هنگام مردن این کتاب را در [[اختیار]] ابان بن ابی‌عیاش نهاده و نقل روایت از آن را اجازه داده و ابان هم در [[حفظ]] و بقای آن از هیچ کوششی دریغ نکرده است. بر این اساس، عامل اصلی در ماندگاری این کتاب و انتقال آن به نسل‌های پسین ابان بن ابی‌عیاش بوده و اگر او از جهت [[اعتقادی]] و [[اخلاقی]] درخور اعتماد نبود، قطعاً در نابود کردن آن به خود تردیدی راه نمی‌داد و [[سلیم]] هیچ‌گاه این کتاب را در اختیارش نمی‌نهاد.

:۴. [[روایت]] [[ابراهیم بن عمر یمانی]] از [[ابان]] در موارد فراوان<ref>ر. ک: الکافی، ۱، ص۶۲ (ح۱)، ۵۲۹ (ح۴) و ۵۳۹ (ح۱).</ref>.

:۵. [[روایت]] [[عمر بن اذینه]] از [[ابن ابی‌عیاش]] در چندین مورد<ref>ر. ک: الکافی، ج۱، ص۴۴ (ح۱)، ۴۶ (ح۱) و۲۹۷ (ح۱).</ref>.