اتباع در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

* و در ۱۱ مورد، [[پیامبران]] {{عم}} درخواست [[اطاعت]] با {{متن قرآن|أَطِيعُونِ}}

:*{{متن قرآن|أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِيعُونِ}}<ref>«که خداوند را بپرستید و از او پروا کنید و از من فرمان برید» سوره نوح، آیه ۳.</ref> کرده‌اند که حاکی از اهمیت [[اطاعت]] از [[انبیا]] و [[اوصیا]] {{عم}} است و ترک [[اطاعت]] از آنان، [[حسرت]] و ندامتی جانکاه و [[ابدی]] در پی دارد، که چرا از [[اوامر]] [[پیامبران]] {{عم}} که موجب [[اصلاح]] و سعادتمندی و دوری از [[فساد]] می‌شد، [[اطاعت]] نکردیم‌؟!: {{متن قرآن|يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا}}<ref>«روزی که چهره‌های آنان در آتش گردانده شود می‌گویند: ای کاش از خداوند و پیامبر فرمان برده بودیم» سوره احزاب، آیه ۶۶.</ref>.

* تحقق [[حقیقی]] [[ولایت]] [[حق]] به [[تبعیت]] و [[اطاعت]] وابسته است، نَه اظهار مَحبت صِرف؛ زیرا در روایتی شرط‍ اساسی مَحبت [[اهل بیت پیامبر]] [[اسلام]] {{صل}}، [[تبعیت]] از [[سنّت]] و [[سیره]] آنان و [[اطاعت]] از [[احکام الهی]] قرار داده شده که به [[دلیل]] اهمیت آن، ذکر می‌کنیم: "[[امام محمد باقر]] {{ع}} فرمود: ای [[جابر]]. آیا کافی است برای کسی که ادّعای [[تشیع]] دارد، بگوید که [[دوستدار]] ما [[اهل بیت]] است‌؟ به [[خدا]] [[سوگند]]، [[شیعه]] ما نیست مگر آن کسی که تقوای [[خدا]] را رعایت و از او [[اطاعت]] نماید. [[شیعیان]] ما شناخته نمی‌شدند، مگر به [[تواضع]]، [[خشوع]] و [[فروتنی]] در [[عبادت]]، [[ادای امانت]]، بسیاری [[ذکر خدا]]، [[روزه]] گرفتن، [[نماز]] به پا داشتن، [[نیکی]] به [[والدین]] و رسیدگی به همسایگانی که [[فقیر]] و نیازمندند. همچنین رسیدگی به قرض داران و [[یتیمان]]، [[راستی در گفتار]]، [[تلاوت قرآن]] و بازداشتن زبان، از این که، جز [[نیکی]] به [[مردم]] نگویند، و [[شیعیان]] ما در بین [[اقوام]] خویش [[امین]] هستند. [[جابر]] می‌گوید: یابن [[رسول الله]] {{صل}}، ما کسی را با این خصوصیات نمی‌شناسیم. [[حضرت]]، خطاب به او فرمود: ای [[جابر]]! [[افکار]] و آرای مختلف، تو را از راه راست بیرون [[نبرد]]. آیا کافی است مردی بگوید: من [[علی]] {{ع}} را [[دوست]] دارم و از [[دوستداران]] او هستم‌؟ پس اگر بگوید من [[رسول‌الله]]!{{صل}} را [[دوست]] دارم، زیرا [[رسول خدا]] {{صل}} از [[علی]] {{ع}} بهتر است، ولی از [[سیره]] او [[پیروی]]، و به سنّتش عمل نکند، این [[دوستی]] برای او هیچ سودی نخواهد داشت؛ پس تقوای [[خدا]] را پیشه نمایید و برای آنچه نزد خداست، عمل کنید، زیرا بین [[خدا]] و بین هیچ کس، [[قرابت]] و [[خویشاوندی]] نیست؛ محبوبترین [[بندگان]] نزد [[خداوند]] و گرامی‌ترین آنان در پیشگاه او، با تقواترین و مطیع‌ترین آنان است؛ ای [[جابر]]!، جز با [[اطاعت]] و [[فرمانبرداری]] از [[خدای متعال]]، [[تقرّب]] به او حاصل نمی‌شود. تنها [[دوستی]] ما ([[آل]] [[محمّد]] {{صل}}) باعث [[رهایی]] از [[آتش]] نیست و هیچ یک از شما بر [[خدا]] حجتی ندارد. هر کس [[مطیع]] خداست، ولی و [[دوستدار]] ماست و هر کس [[نافرمانی خدا]] را نماید، با ما [[دشمن]] است. [[ولایت]] ما [[اهل بیت]]، جز با عمل به [[دستورهای الهی]] و [[پرهیز از گناه]] به [[دست]] نمی‌آید"<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}} يَا جَابِرُ أَ يَكْتَفِي مَنِ اتَّخَذَ التَّشَيُّعَ- أَنْ يَقُولَ بِحُبِّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَوَ الله مَا شِيعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَی الله وَ أَطَاعَهُ وَ مَا كَانُوا يُعْرَفُونَ إِلَّا بِالتَّوَاضُعِ وَ التَّخَشُّعِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ كَثْرَةِ ذِكْرِ الله وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ الْبِرِّ بِالْوَالِدَيْنِ وَ التَّعَهُّدِ لِلْجِيرَانِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ أَهْلِ الْمَسْكَنَةِ وَ الْغَارِمِينَ وَ الْأَيْتَامِ وَ صِدْقِ ا الْحَدِيثِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ كَفِّ الْأَلْسُنِ عَنِ النَّاسِ إِلَّا مِنْ خَيْرٍ وَ كَانُوا أُمَنَاءَ عَشَائِرِهِمْ فِي الْأَشْيَاءِ قَالَ جَابِرٌ يَا ابْنَ رَسُولِ الله مَا نَعْرِفُ أَحَداً بِهَذِهِ الصِّفَةِ فَقَالَ لِي يَا جَابِرُ لَا تَذْهَبَنَّ بِكَ الْمَذَاهِبُ حَسْبُ الرَّجُلِ أَنْ يَقُولَ أُحِبُّ عَلِيّاً صَلَوَاتُ الله عَلَيْهِ وَ أَتَوَلَّاهُ فَلَوْ قَالَ إِنِّي أُحِبُّ رَسُولَ الله {{صل}} وَ رَسُولُ الله خَيْرٌ مِنْ ععَلِيٍّ ثُمَّ لَا يَتَّبِعُ سِيرَتَهُ وَ لَا يَعْمَلُ بِسُنَّتِهِ مَا نَفَعَهُ حُبُّهُ إِيَّاهُ شَيْئاً فَاتَّقُوا الله وَ اعْمَلُوا لِمَا عِنْدَ الله لَيْسَ بَيْنَ الله وَ بَيْنَ أَحَدٍ قَرَابَةٌ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَی الله وَ أَكْرَمُهُمْ عَلَيْهِ أَتْقَاهُمْ لَهُ وَ أَعْمَلُهُمْ بِطَاعَتِهِ يَا جَابِرُ مَا يَتَقَرَّبُ الْعَبْدُ إِلَی الله تَبَارَكَ وَ تَعَالَی إِلَّا بِالطَّاعَةِ مَا مَعَنَا بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ لَا عَلَی الله لِأَحَدٍ مِنْكُمْ حُجَّةٌ مَنْ كَانَ لِلَّهِ مُطِيعاً فَهُوَ لَنَا وَلِيٌّ وَ مَنْ كَانَ لِلَّهِ عَاصِياً فَهُوَ لَنَا عَدُوٌّ وَ لَا تُنَالُ وَلَايَتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَعِ}}؛ صفات الشیعة، ص۱۲، ح۲۲؛ الکافی، ج۲، ص۷۴؛ وسائل‌الشیعة، ج۱۵، ص۲۳۴، باب ۱۸؛ بحارالأنوار، ج۶۷، ص۹۷، باب ۴۷؛ أعلام‌الدین، ص۱۴۳؛ الأمالی للصدوق، ص۶۲۵، المجلس الحادی و التسعون؛ الأمالی للطوسی، ص۷۳۵، ح۱۵۳۵-۱؛ تحف‌العقول، ص۲۹۵؛ روضه‌الواعظین، ج۲، ص۲۹۴؛ مجموعه‌ورام، ج۲، ص۱۸۵؛ مستطرفات‌السرائر، ص۶۳۶؛ مشکاة الأنوار، ص۵۹، الفصل الأول فی ذکر صفات الشیعة.</ref>.

* در این برهه که [[خلیفه]] زمان {{ع}} غایب هستند، افراد باید از آنچه در [[قرآن کریم]] به آنان امر شده، [[اطاعت]] کنند و چون تشخیص آن، برای اکثر افراد مقدور نیست، لازم است، طبق سفارش [[ائمه اطهار]] {{عم}}، به [[فقیهان]] مراجعه کرده و از آنان در [[امور دینی]]، [[اطاعت]] کنند. آنان نیز برای سهولت در آن، کتابی با عنوان "رساله عملیه"، تألیف کرده‌اند که حاوی [[واجبات]] و [[محرّمات]] در مسائل فردی و [[اجتماعی]] افراد [[مسلمانان]] بوده که عمل به آنها، موجب [[سعادت]] و [[نجات]] از [[جهنم]] می‌شود<ref>[[عبدالله حق‌جو|حق‌جو، عبدالله]]، [[ولایت در قرآن (کتاب)|ولایت در قرآن]]، ص:۱۷۴-۱۷۷.</ref>.

* '''[[آیه]] اول:'''

* '''[[آیه]] دوم:'''

* بنابراین، معنای این جمله در [[آیه کریمه]] فوق: {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا}} این است که: پس از [[قانون]] و شریعتی که برای [[فرمانروایی]] و [[حکومت]] بر [[بنی‌اسرائیل]] نازل کردیم: {{متن قرآن|وَآتَيْنَاهُمْ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«و به آنان از کار (شریعت) برهان‌هایی (روشن) بخشیدیم» سوره جاثیه، آیه ۱۷.</ref>، [[قانون]] [[فرمانروایی]] و شریعتی بر تو - [[نبی اکرم]] [[محمد مصطفی]] {{صل}} - فرو فرستادیم و تو را [[قیم]] و [[مسئول]] آن قرار دادیم: {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«سپس تو را بر آبشخوری از کار (دین) برگماشتیم، از همان پیروی کن و از هوس‌های کسانی که (چیزی) نمی‌دانند پیروی مکن» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref> اکنون به تو [[دستور]] [[تبعیت]] و [[پیروی]] از این [[قانون]] و [[شریعت]] می دهیم: {{متن قرآن|فَاتَّبِعْهَا}} و اینکه از [[هوای نفس]] [[جاهلان]] و بیدانشان [[پیروی]] نکن: {{متن قرآن|وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}. این بخش از [[آیه]] به طور ضمنی [[حاکمیت]] [[حاکمان]] غیر [[الهی]] را حاکمیتی مبتنی بر [[جهل]] و [[هوای نفس]] که نقطه مقابل [[علم]] و [[عدالت]] است، معرفی می کند: {{متن قرآن|وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«از هوای نفس جاهلان پیروی مکن» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref>.

* '''قرینه اول:''' کلمه {{متن قرآن|الْأَمْرِ}} در {{متن قرآن|مِنَ الْأَمْرِ}} به معنای [[فرمان]] است؛ بنابراین، شریعتی که بر [[رسول اکرم]] {{صل}} فرو فرستاده شده [[شریعت]] [[فرمانروایی]] است.

* '''قرینه دوم:''' اینکه این [[شریعت]] در پی [[شریعت]] [[موسی]] {{ع}} آمده که بر [[بنی‌اسرائیل]] فرو فرستاده شده است و از آنجا که [[شریعت]] [[موسی]] {{ع}} بنابر آنچه در همین [[آیات]] آمده: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ}}<ref>«به بنی‌اسرائیل کتاب و حکم و نبوت را عطا کردیم» سوره جاثیه، آیه ۱۶.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَآتَيْنَاهُمْ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«و به آنان دستور و فرمان روشن تعلیم کردیم» سوره جاثیه، آیه ۱۷.</ref> [[فرمان]] و [[دستور]] [[حکومت]] و اداره [[شئون]] [[مردم]] بوده، بنابراین، [[شریعت]] [[محمد]] {{صل}} نیز که در پی آن [[شریعت]] آمده برای همین منظور - یعنی [[حکومت]] و اداره [[شئون]] [[مردم]] - فرستاده شده است.

* '''قرینه سوم:''' واژه [[شریعت]] به معنای راه [[زندگی]] است و راه [[زندگی]] همان [[قانون]] [[فرمانروایی]] و [[حکومت]] بر [[جامعه]] است؛ زیرا هر قانونی که به وسیله [[حکومتی]] [[اجرا]] می شود، راه [[زندگی]] [[مردم]] را ترسیم می کند و در [[حقیقت]] [[قانون]] هر [[جامعه]] ای راه و [[آیین]] [[زندگی]] [[مردم]] آن [[جامعه]] است.

* بنابراین، [[آیات]] فوق به روشنی دلالت بر این دارند که تنها [[قانون]] و فرمانی [[شایسته]] [[حکمرانی]] بر [[جامعه بشر]] است و [[استحقاق]] [[پیروی]] و عمل دارد که [[شریعت]] و [[قانون]] [[حکومت الهی]] باشد و هیچ [[قانون]] دیگری [[شایسته]] [[تبعیت]] و [[پیروی]] نیست؛ زیرا هر [[قانون]] دیگری مبتنی بر [[جهل]] و [[هوای نفس]] [[قانون]] گذارانی است که به سبب [[نادانی]] و [[هواپرستی]]، فاقد دو شرط اصلی [[حاکمیت]] [[مشروع]]، یعنی [[علم]] و عدالتند؛ همان که در [[آیه]] هشتاد و نهم از [[سوره یونس]] {{ع}} - خطاب به [[موسی]] {{ع}} و [[هارون]] - آمده است: {{متن قرآن|فَاسْتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«استوار و راست کردار باشید و از راه جاهلان پیروی نکنید» سوره یونس، آیه ۸۹.</ref>.

* '''[[آیه]] سوم:'''

# [[خدای متعال]] در طول [[تاریخ]] [[بشر]] از دوره [[نوح]] {{ع}} تاکنون همواره [[قانون]] و شریعتی برای [[زندگی]] سالم و [[سعادتمند]] [[بشر]] نازل کرده و پیامبرانی را برای عمل به این [[قانون]] و [[شریعت]] و [[رهبری]] [[مردم]] بر اساس آن فرستاده است.

# در [[آیه]] آخر از [[آیات]] فوق چهار [[دستور]] از سوی [[خداوند]] به [[رسول خدا]] {{صل}} صادر شده است:

##{{متن قرآن|وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ}}. راه راست پیشه گیر - که همان راه و [[شریعت]] خداست - آنچنان که بدان [[مأمور]] گشتی با این [[مأموریت رسول خدا]] {{صل}}، نه تنها خود [[مأموریت]] راست رفتاری و راست زیستن یافته، بلکه [[مأموریت]] راست زیستی و درست کرداری دیگران نیز به او محوّل گردیده است؛ آنچنان که در [[سوره هود]] به آن تصریح شده است: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ * وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«استواری در راه راست پیشه کن، آنچنان‌که مأمور گشتی تو و پیروانت، و سرکشی نکنید، همانا او به آنچه می‌کنید بیناست * و جانب ستمگران را نگیرید که گرفتار آتش خواهید شد. و جز خدا سرپرست و یاوری نخواهید داشت» سوره هود، آیه ۱۱۲-۱۱۳.</ref>. در این [[آیه]] [[تکلیف]] به [[استقامت]] یا راستزیستی، با به کارگیری واژگان صریح در [[شخصیت]] جمعی [[رسول خدا]] {{صل}} - که همان [[رسالت الهی]] [[اجتماعی]] اوست - صورت گرفته است، لکن در [[آیه]] قبل ([[آیه]] پانزدهم [[سوره شوری]]) [[زبان]] خطاب به شخص [[رسول الله]] {{صل}} است. {{متن قرآن|اسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ}}. [[رهبران]] جامعه‌ها نماد [[شخصیت]] جمعی [[جوامع]] خویش اند، لهذا امر و دستوری که در اینجا به [[رسول خدا]] {{صل}} صادر شده {{متن قرآن|اسْتَقِمْ}} در عین آنکه دستوری است به [[رسول خدا]] {{صل}}، دستوری است به همه [[پیروان]]، تا با [[پیروی]] از ایشان راه [[استقامت]] و راستزیستی و درستبودن را پیشه کنند. بنابراین، [[دستور]] {{متن قرآن|اسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ}} با [[دستور]] {{متن قرآن|اسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ}} یک دستوراند، لکن [[دستور]] نخست، [[اجمال]] [[دستور]] دوم و [[دستور]] دوم تفصیل [[دستور]] اول است.

##{{متن قرآن|وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ}}. این [[دستور]] دلالت بر آن دارد که هر راه و مسلک و آیینی به ‌جز [[راه مستقیم]] [[الهی]] که همان [[قانون]] خداست، مبتنی بر [[هوای نفس]] قانونگذاران مدّعی [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] است و [[رسول خدا]] {{صل}} و [[پیروان]] او مجاز نیستند از [[دستور]] [[حاکمان]] غیر [[الهی]] که برخاسته از [[هوای نفس]] آنهاست، [[پیروی]] کنند؛ همانگونه که [[خداوند]] در خطاب به [[موسی]] {{ع}} و [[هارون]] می‌فرماید: {{متن قرآن|فَاسْتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«پس در راه راست استوار باشید و از راه جاهلان پیروی نکنید» سوره یونس، آیه ۸۹.</ref>.

##{{متن قرآن|قُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ}}. [[خدای متعال]] در این [[آیه]] خطاب به [[رسول خدا]] {{صل}} او را به معرفی خود به [[مردم]]، [[دستور]] می دهد و به او [[فرمان]] می دهد که خود را در میان [[مردم]] اینگونه بشناسان: "به آنچه از سوی [[خدا]] برای [[مردم]] فرستاده شده [[ایمان]] آورده ام و [[مأموریت]] من عمل به [[عدالت]] در میان شماست".

* نتیجه اینکه از این [[آیات]] چنین استفاده می شود: [[شریعت]] [[خدا]] و [[قانون]] او تنها [[شریعت]] و قانونی است که راه راست [[زندگی]] را به [[مردم]] می آموزد و [[عدالت]] و [[راستی و درستی]] را در [[جامعه بشر]] تحقق می بخشد و [[مأموریت رسول خدا]] {{صل}} [[برپایی حکومت عدل]] بر مبنای [[قوانین الهی]] است و این [[فرمانروایی]] تنها [[فرمانروایی]] [[مشروع]] و مبتنی بر [[عدل]] و [[دانایی]] است.

* اینکه در این [[آیه]] [[مأموریت رسول خدا]] {{صل}} "[[اقامه عدل]]" در بین [[مردم]] معرفی شده با اینکه در [[آیه]] دیگری [[مأموریت رسول خدا]] {{صل}} منحصراً [[عبادت]] مخلصانه [[خدا]] و [[اسلام]] معرفی شده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَهَا وَلَهُ كُلُّ شَيْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ}}<ref>«تنها مأموریت من پرستش خدایی است که این شهر را قرق‌گاه خود ساخته و همه چیز از آنِ اوست، و مأموریت یافته‌ام که از سرسپردگان -اسلام آورندگان- باشم» سوره نمل، آیه ۹۱.</ref>.

* اگر بر این [[آیات]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ}} را نیز بیافزاییم این نتیجه به دست می آید که در [[قرآن کریم]]، "[[اسلام]]"، "[[عبادت]] مخلصانه [[خدا]]"، "[[عدل کامل]] و مطلق" و "[[استقامت]]" همگی به یک معنایند و [[مأموریت رسول خدا]] {{صل}} یک [[مأموریت]] است که همان [[اقامه عدل]] و [[امر به عدل]]: {{متن قرآن|وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ}} و [[اسلام]] نخستین و [[رهبری]] قافله [[مسلمین]]: {{متن قرآن|أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ}}<ref>«فرمان یافته‌ام که نخستین کس باشم که تسلیم (خداوند) می‌شود» سوره انعام، آیه ۱۴.</ref> و [[عبادت]] مخلصانه [[خدا]]: {{متن قرآن|قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ}} و [[رهبری]] قافله عابدان یکتاپرست: {{متن قرآن|فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِينَ}}<ref>«من نخستین پرستنده (ی اوی) ام» سوره زخرف، آیه ۸۱.</ref> و [[استقامت]] خود و [[پیروان]] یا به تعبیری دیگر راهبری رهروان [[استقامت]] پیشه است: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ}}<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>.

* در این [[آیه]] به چند اصل اساسی در [[جهان‌بینی سیاسی اسلام]] اشاره شده است. از جمله اینکه نتیجه و لازم غیر قابل انفکاک [[عشق]] و [[محبت]] نسبت به [[خدا]] [[تبعیت]] از [[رسول الله]] {{صل}} است. بنابراین، عدم [[تبعیت]] از [[رسول خدا]] کاشف از عدم [[محبّت]] نسبت به ذات [[اقدس]] [[حق]] است. به این اصل مهم در جای دیگری از [[قرآن کریم]] نیز اشاره شده است.

*۱. شرط [[محبوبیت]] نزد [[خدا]] [[تبعیت]] از [[رسول اکرم]] {{صل}} است: {{متن قرآن|فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ}}.

* بنابراین، آنها که در پی جلب [[رضا]] و [[محبت]] [[خداوند]] هستند، باید از [[رسول خدا]] {{صل}} [[تبعیت]] و [[پیروی]] کنند؛ زیرا به جز [[تبعیت]] و [[پیروی]] از [[رسول خدا]] {{صل}} راهی به سوی [[رضای خدا]] و محبوب بودن نزد او و [[مغفرت]] او وجود ندارد.

* [[کلینی]] در [[اصول کافی]] به [[سند صحیح]] روایتی را از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] کرده است که [[امام]] فرمود: "آن کس که [[دوست]] دارد بداند [[خدا]] او را [[دوست]] دارد به [[طاعت]] ما عمل کند و از ما [[پیروی]] کند، آیا فرموده [[خدای عزوجل]] را به پیامبرش {{صل}} نشنیده است: "بگو: اگر [[خدا]] را [[دوست]] دارید از من [[پیروی]] کنید [[خدا]] شما را [[دوست]] خواهد داشت، و [[گناه]] شما را خواهد بخشید" به [[خدا]] [[سوگند]] کسی [[مطیع خدا]] نخواهد شد مگر آنکه [[خداوند]] [[پیروی]] از ما را بخشی از اطاعتش مقرر کرده باشد، نه به [[خدا]] [[سوگند]]، هیچ بنده‌ای از ما [[پیروی]] نمی‌کند مگر آنکه [[خداوند]] او را [[دوست]] بدارد"<ref>{{متن حدیث|وَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ يُحِبُّهُ فَلْيَعْمَلْ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لْيَتَّبِعْنَا أَ لَمْ يَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِيِّهِ {{صل}} {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ}} وَ اللَّهِ لَا يُطِيعُ اللَّهَ عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي طَاعَتِهِ اتِّبَاعَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا يَتَّبِعُنَا عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَحَبَّهُ اللَّهُ}}؛ اصول کافی، ج۸، ص۱۴.</ref>.

* [[بخاری]] [[محدث]] معروف [[اهل سنت]] در کتاب خود [[روایت]] کرده است: [[احمد بن حنبل]] در کتاب خود از [[عبدالله بن هشام]] [[روایت]] کرده است: همراه با [[پیامبر]] بودیم درحالی‌که دست [[عمر]] را گرفته بود. [[عمر]] به ایشان گفت: ای [[رسول خدا]] همانا تو نزد من از همه چیز جز نفس خودم محبوب‌تری. پس [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: نه، [[سوگند]] به کسی که جانم در دست اوست، مگر آنکه از نفس خودت نزد تو محبوب‌تر باشم... تا آخر [[روایت]].<ref>{{متن حدیث|قَالَ: كنَّا مَعَ النَّبِي وَ هْوَ آخِذٌ بِيدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: يا رَسُولَ الله لأَنْتَ أَحَبُّ إِلَىَّ مِنْ كلِّ شَىْءٍ إِلّا مِنْ نَفْسِي‌. فَقَالَ النَّبِي {{صل}} لا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيدِهِ حَتَّى أَكونَ أَحَبَّ إِلَيك مِنْ نَفْسِك...}} تا آخر [[حدیث]]؛ البخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۴.</ref>.

* همچنین [[بخاری]] در کتاب خود [[روایت]] کرده است: "[[ایمان]] نیاورد از شما کسی تا آنکه من نزد او از [[پدر]] و فرزندش و از همه [[مردم]] نزد او محبوب‌تر باشم"<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِي {{صل}}: "لا يؤْمِنُ أَحَدُكمْ حَتَّى أَكونَ أَحَبَّ إِلَيهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ}}البخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۱۲.</ref>.

*۴. مقصود از [[تبعیت]] [[رسول خدا]] {{صل}} [[اطاعت]] از [[فرمان خدا]] و [[رسول]] است؛ چنانکه در [[آیه]] بعد از [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ...}} می فرماید: {{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}.

* '''توضیح اینکه:''' [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ}}<ref>«اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید، خدا شما را دوست خواهد داشت» سوره آل عمران، آیه ۳۱.</ref> متضمن دو مقدمه پنهان است:

* بنابراین، [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي...}} به دلالت التزامی بر قضیه "کل [[محبّ]] لمحبوب متّبع له" دلالت می کند که چنین نتیجه می دهد هر کس که محبتش از سوی [[خدا]] [[واجب]] باشد، [[اتباع|اتّباع]] او نیز که به معنای [[پیروی]] و [[اطاعت]] از اوست، [[واجب]] است. بر این اساس، [[وجوب]] [[محبّت]] و [[مودّت]] قربای [[رسول الله]] {{صل}} به طور مطلق که در [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} بیان شده است، بر [[وجوب اطاعت]] و [[پیروی]] از آنان دلالت دارد.

* و با توجه به اینکه در [[قرآن کریم]] به مقتضای [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} تنها کسی که بعد از [[خدا]] و [[رسول]] اطاعتش به طور مطلق [[واجب]] شده [[اولو الامر]] است. بنابراین و با توجه به [[وجوب اطاعت]] قربای [[رسول خدا]] {{صل}} به موجب [[آیه]] [[وجوب]] [[مودّت]]، معلوم می شود مصداق "[[اولو الامر]]"ی که اطاعتش [[واجب]] است، قربای [[رسول الله]] {{صل}} می باشند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>.

* '''مطلب اول:''' میان [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله و [[اتباع|اتّباع]] هوی قضیه منفصله حقیقیه مانعة‌الجمع و الخلو برقرار است. [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله ملازم با [[نفی]] [[اتباع|اتّباع]] هوی است و [[اتباع|اتّباع]] هوی نیز با [[نفی]] [[حکم]] به [[ما انزل الله]] ملازمت دارد و [[نفی]] [[اتباع|اتّباع]] هوی راهی به جز [[اتباع|اتّباع]] [[ما انزل الله]] ندارد و هر [[انحرافی]] از [[ما انزل الله]] مصداق [[اتباع|اتّباع]] [[هوای نفس]] است: {{متن قرآن|فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ}}<ref>«پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref>، {{متن قرآن|وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ...}}<ref>«و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره مائده، آیه ۴۹.</ref>.

* '''مطلب دوم:''' [[تبعیت]] و [[پیروی]] از لوازم لاینفک [[پذیرش]] [[حاکمیت]] است، بلکه اساساً [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی معنایی جز [[پیروی]] و [[تبعیت]] از او ندارد؛ زیرا [[پیروی]] و [[تبعیت]] به معنای گردن نهادن به امر و [[فرمان]] متبوع است و [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی به معنای گردن نهادن به امر و [[فرمان]] اوست.

* مؤید این مطلب، [[آیات شریفه]] [[سوره یونس]] است. آنجا که [[خدای متعال]] در راستای [[نقل]] داستان [[موسی]] {{ع}} و [[فرعون]] می فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ * إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ * يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ}}<ref>«ما، موسى را با آیات خود و دلیل آشکارى فرستادیم * به سوى فرعون و اطرافیانش؛ امّا آنها از فرمان فرعون پیروى کردند؛ درحالى‌که فرمان فرعون، مایه رشد و نجات نبود. * روز قیامت، او در پیشاپیش قومش خواهد بود؛ و (به جاى چشمه‌هاى زلال بهشت) آنها را وارد آتش مى‌کند؛ و چه بد آبشخورى است (آتش)، که بر آن وارد مى‌شوند!» سوره هود، آیه ۹۶-۹۸.</ref>.

* '''مطلب سوم:''' بنابر آنچه گفته شد، [[نفی]] [[مشروعیت]] [[تبعیت]] از غیر [[خداوند]] و تعبیر از آن به [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و امر به [[تبعیت]] از [[خداوند]] و [[آیات]] و [[رسل]] او به معنای [[حصر]] [[مشروعیت]] بالذات و الأصاله [[حاکمیت]] و مطاعیت و متبوعیت در ذات [[اقدس]] حق تعالی است و اینکه [[تبعیت]] و [[اطاعت]] - و در نتیجه [[حاکمیت]] هیچ متبوع و مطاعی - [[مشروع]] نیست، مگر آنکه از سوی [[خداوند]] [[دستور]] به [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او صادر شده باشد تا [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او [[تبعیت]] از [[امر خداوند]] و [[اطاعت]] از [[فرمان]] او باشد<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>.

* تبعیّت و مشتقات آن ۱۷۴ بار در [[قرآن کریم]]<ref>المعجم الاحصائی، ج۱، ص۳۸۷؛ دائرة‌‌الفرائد، ج۴، ص۹.</ref> به کار رفته است و بیشتر بر دنباله‌‌روی [[معنوی]]<ref>لغت‌‌نامه قرآن کریم، ج۱، ص۴۰۲، «تبع».</ref> مانند [[اقتدا]]، [[امتثال]]، [[فرمانبرداری]] و [[اطاعت]] از امر<ref>تبیین اللغات، ج۱، ص۲۱۷، «تبع».</ref> در [[رفتار]]، گفتار، [[اعمال]] و حرکات و حتی [[فکر]] و [[اندیشه]]<ref>التحقیق، ج۲، ص۳۷۷، «تبع».</ref> و در مواردی هم بر دنباله‌‌روی [[حسی]] مانند [[پیروی]] [[موسی]] {{ع}} از [[حضرت خضر]] برای بهره‌‌مندی از [[علوم]] وی{{متن قرآن|قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا}}<ref> «موسی به او گفت: آیا از تو پیروی کنم به شرط آنکه از آن راهدانی که تو را آموخته‌اند به من بیاموزی؟» سوره کهف، آیه ۶۶.</ref> اطلاق شده است.

* [[پیامبران]] از آن جهت که فرستادگان [[خدا]]<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۹.</ref> و هدایت‌شدگان و سالکان راه [[حق]] هستند و بدون هیچ‌‌گونه چشم‌‌داشتی [[انسان‌ها]] را [[هدایت]] می‌‌کنند [[شایسته]] پیروی‌‌اند: {{متن قرآن|يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ اتَّبِعُوا مَنْ لَا يَسْأَلُكُمْ أَجْرًا وَهُمْ مُهْتَدُونَ}}<ref>«ای قوم من، از این فرستادگان پیروی کنید از کسانی که پاداشی از شما نمی‌خواهند و خود رهیافته‌اند پیروی کنید»؛ سوره یس، آیه ۲۰-۲۱.</ref><ref>روح المعانی، مج ۲، ج۲، ص۳۳۸.</ref>. [[حضرت یوسف]] {{ع}} خود را پیرو [[آیین]] پیامبرانی چون [[ابراهیم]]، [[اسحاق]] و [[یعقوب]] {{ع}} -که منادی [[توحید]] بوده و از [[شرک]] دوری می‌‌جستند- معرفی کرده و با این [[پیروی]] [[شکر نعمت]] وجود آنان و آیین‌شان را به جا آورده است: {{متن قرآن|وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَائِي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَنْ نُشْرِكَ بِاللَّهِ مِنْ شَيْءٍ ذَلِكَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا وَعَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ}}<ref>«و از آیین پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب پیروی می‌کنم؛ در خور ما نیست که هیچ چیز را شریک خداوند بدانیم؛ این از بخشش خداوند به ما و به مردم است امّا بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند»؛ سوره یوسف، آیه ۳۸.</ref><ref>المیزان، ج۱۱، ص۱۷۳.</ref> و [[خداوند]] به [[خاتم پیامبران]]، [[محمد بن عبدالله]] {{صل}} [[وحی]] کرده تا از [[آیین]] [[ابراهیم]] [[پیروی]] کند: {{متن قرآن|ثُمَّ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«سپس به تو وحی کردیم که از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کن و (او) از مشرکان نبود» سوره نحل، آیه ۱۲۳.</ref> و به وی [[دستور]] می‌‌دهد تا دیگران را نیز به این [[پیروی]] فرا خواند: {{متن قرآن|قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ}}<ref>«بگو خداوند راست فرموده است؛ بنابراین از آیین ابراهیم پیروی کنید» سوره آل عمران، آیه ۹۵.</ref> و از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و [[مؤمنان]] به وی و نیز [[پیروان]] [[ابراهیم]] {{ع}} به عنوان نزدیک‌‌ترین افراد به [[ابراهیم]] یاد می‌‌کند: {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref> و نیز [[بهترین]] افراد را از نظر [[دین]] کسانی می‌‌داند که در برابر [[خدا]] [[تسلیم]] و پیرو [[آیین]] [[ابراهیم]] باشند: {{متن قرآن|وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا}}<ref>«و به‌دین‌تر از آن کس که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهد در حالی که نکوکار باشد و از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کند، کیست؟» سوره نساء، آیه ۱۲۵.</ref>.

* [[قرآن کریم]] در مورد هیئت اعزامی نصارای [[نجران]] که به [[انگیزه]] [[دوست داشتن]] [[خدا]] [[حضرت مسیح]] {{ع}} را [[تعظیم]] می‌‌کردند خطاب به [[پیامبر اسلام]] {{صل}} می‌‌گوید: به اینها بگو:

* بی‌‌شک کسی که [[رضوان]] [[الهی]] را [[پیروی]] می‌‌کند، با کسی که به خشمی از [[خدا]] دچار گردیده، جایگاهش [[جهنم]] است برابر نیست: {{متن قرآن|أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ كَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ}}<ref>«آیا آن کس که در پی خشنودی خداوند است با آن کس که دچار خشم خداوند است، برابر است؟» سوره آل عمران، آیه ۱۶۲.</ref>، زیرا [[خداوند]] [[پیروان]] [[رضوان]] [[الهی]] را به وسیله [[قرآن]] به راه‌های [[سلامت]] رهنمون می‌‌شود و آنان را از تاریکی‌ها به سوی [[روشنایی]] بیرون می‌‌برد و به راهی راست هدایتشان می‌‌کند: {{متن قرآن|يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«خداوند با آن (روشنایی) هر کسی را که پی خشنودی وی باشد به راه‌های بی‌گزند، راهنمایی می‌کند و آنان را به اراده خویش از تیرگی ‌ها به سوی روشنایی بیرون می‌آورد و آنها را به راهی راست رهنمون می‌گردد» سوره مائده، آیه ۱۶.</ref><ref>مجمع‌‌البیان، ج۳، ص۲۷۰؛ المیزان، ج۵، ص۲۴۵.</ref>. در [[روایات]] از [[رسول اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} به عنوان [[پیروان]] [[رضوان]] [[الهی]] یاد شده است<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۵؛ المیزان، ج۴، ص۷۰.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[پیروی (مقاله)|پیروی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

* [[تقلید]] و [[پیروی]] از غیر اگر با [[علم]] به [[حقانیت]] پیروی‌شونده همراه باشد مانند [[پیروی]] از [[انبیا]] و [[تقلید]] از [[مجتهدان]] در [[احکام دین]] نه تنها مذموم نیست، بلکه از مصادیق [[پیروی]] از [[ما انزل الله]] است<ref>تفسیر بیضاوی، ج۱، ص۱۶۱؛ تفسیر المنار، ج۲، ص‌‌۹۱.</ref>؛ ولی برخی از افراد، [[رهبران]] [[شایسته]] [[پیروی]] را رها کرده، دنبال [[گمراهان]] [[نیازمند]] [[هدایت]] می‌‌روند. [[قرآن کریم]] می‌‌فرماید: آیا کسی که به سوی [[حق]] [[رهبری]] می‌‌کند سزاوار [[پیروی]] است یا کسی که راه نمی‌‌یابد، مگر آنکه [[هدایت]] شود؟ شما را چه شده! و چگونه [[داوری]] می‌‌کنید: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref>«آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.</ref> و خطاب به [[موسی]] و [[هارون]] {{عم}} می‌‌فرماید: در مسیر خویش ثابت‌ قدم بمانید و راه کسانی را که نمی‌‌دانند [[پیروی]] نکنید: {{متن قرآن|فَاسْتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«پس پایداری ورزید و از روش کسانی که دانایی ندارند پیروی نکنید» سوره یونس، آیه ۸۹.</ref> و نیز [[نصیحت]] [[مؤمن آل فرعون]] را یادآور شده است: ای [[قوم]] من مرا [[پیروی]] کنید تا شما را به راه درست [[هدایت]] کنم: {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِ}}<ref>«و آنکه مؤمن (آل فرعون) بود گفت: ای قوم من! از من پیروی کنید تا شما را به راه رستگاری رهنمون شوم» سوره غافر، آیه ۳۸.</ref>. آنان که از [[پیروی]] راهنمایان [[صالح]] سر‌‌باز بزنند و از کسانی که صلاحیت [[پیروی]] شدن را ندارند [[تبعیت]] کنند، در [[قیامت]] که روز آشکار شدن حقایق است، پشیمان شده، بر [[کارهای ناپسند]] و [[زشت]] خویش [[حسرت]] می‌‌خورند و نیز از [[آتش جهنم]] رهایی نخواهند یافت: {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ}}<ref>«و پیروان (آنان) می‌گویند: کاش برگشتی (به دنیا) می‌داشتیم تا از آنها دوری می‌جستیم چنان که آنان از ما دوری جستند؛ بدین گونه خداوند کردارهایشان را (چون) دریغ‌هایی به آنان می‌نمایاند در حالی که آنان از آتش بیرون آمدنی نیستند» سوره بقره، آیه ۱۶۷.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[پیروی (مقاله)|پیروی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.