بانی‌ السماء (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

[[سماء]] نیز به معنای [[آسمان]] <ref>لغت نامه، ج ۸، ص۱۲۱۲۰.</ref> است. البته لغویان برای این واژه معانی دیگری مانند: سقف خانه، پشت اسب <ref>مقاییس اللغه، ج ۳، ص۹۸، «سمو».</ref> و... را ذکر کرده‌اند. (آسمان) بانی‌السماء از اسمهای [[افعال]] خداست که از مرتبه فعل او انتزاع می‌شود و گرچه در [[قرآن]] به کار نرفته است؛ ولی در ۵ [[آیه]] بنای آسمان در قالب فعل‌های {{متن قرآن|بَنَيْنَاهَا}}<ref> سوره ق، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ}}<ref>«و آسمان را با دست‌هایی (توانا) بنا نهادیم و بی‌گمان ما (آن را) گسترنده‌ایم» سوره ذاریات، آیه ۴۷.</ref>، {{متن قرآن|وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا}}<ref>«و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.</ref> و {{متن قرآن|أَأَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاءُ بَنَاهَا}}<ref>«آیا آفرینش شما سخت‌تر است یا آسمان که آن را بنا نهاد؟» سوره نازعات، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا}}<ref>«و به آسمان و آنکه آن را بنا کرد،» سوره شمس، آیه ۵.</ref> به [[خداوند]] نسبت داده شده است. افزون بر این از آیاتی که از بی‌ستون بر افراشتن [[آسمانها]] {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ}}<ref>«خداوند همان است که آسمان‌ها را بی‌ستون‌هایی که آنها را ببینید برافراخت سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت و خورشید و ماه را رام کرد؛ هر یک تا زمانی معیّن روان است؛ امر (آفرینش) را کارسازی می‌کند، آیات را آشکار می‌دارد باشد که شما به لقای پروردگارتان، یقین کنید» سوره رعد، آیه ۲.</ref>، تسویه آسمان‌ها یا [[استوار]] ساختن آنها به صورت آسمانهای هفت‌گانه {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«اوست که همه آنچه را در زمین است برای شما آفرید آنگاه به (آفرینش) آسمان (ها) رو آورد و آنها را (در) هفت آسمان، سامان داد و او به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۹.</ref>، {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>، [[آفریدن]] یا استوار کردن آسمان‌ها به صورت سقفی محفوظ {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ}}<ref>«و آسمان را چون بامی نگهداشته آفریدیم و آنان از نشانه‌های آن رو گردانند» سوره انبیاء، آیه ۳۲.</ref>، {{متن قرآن|رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا}}<ref>«بام آن را برافراخت و آن را سامان بخشید» سوره نازعات، آیه ۲۸.</ref> و رتق و فتق آسمان‌ها {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«آیا کافران درنیافته‌اند که آسمان‌ها و زمین فرو بسته بود ما آنها را برگشودیم و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم، آیا ایمان نمی‌آورند؟» سوره انبیاء، آیه ۳۰.</ref> [[سخن]] به میان آورده می‌توان اسم بانی‌السماء را استفاده کرد.

به نظر می‌رسد معنای «بانی‌السماء» به عنوان یکی از [[اسمای خداوند]] تفاوت چندانی با مجموع معنای لغوی بانی و [[سماء]] ندارد، بنابراین می‌توان گفت در اطلاق اسم بانی‌السماء بر خداوند فقط برافراشتن و [[انسجام]] بخشیدن [[آسمانها]] به صورت کنونی مورد نظر است؛ نه اصل [[آفرینش]] آنها؛ زیرا در این صورت فرقی بین اطلاق اسم «بانی‌السماء» و تعبیراتی چون: {{متن قرآن|فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}، {{متن قرآن|بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}<ref>«پدیدآور آسمان‌ها و زمین است» سوره بقره، آیه ۱۱۷.</ref> و [[خالق]] السماوات: {{متن قرآن|خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ}}<ref>«خداوند آسمان‌ها و زمین را راستین آفرید» سوره عنکبوت، آیه ۴۴.</ref> که هر کدام معنای ویژه خود را دارد نخواهد بود، ازاین‌رو آیاتی که بنای آسمان‌ها را به [[خدا]] نسبت می‌دهد گویا بدین معناست که خداوند موادّ اوّلیه آسمان‌ها و کرات آسمانی را که پیش از این موادّ خامی بیش نبود و خود خدا نیز آنها را [[آفریده]] بود [[با تدبیر]] و [[حکمت]] و [[قدرت]] خود برافراشت و به صورتی که اکنون [[مشاهده]] می‌کنید منظّم و مرتّب ساخت.

این معنا با آیاتی که به سابقه آسمان‌ها اشاره کرده و آن را به صورت گازهای فشرده‌ای دانسته که شکل مذاب داشته و از آن آب تعبیر شده: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَلَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«و اوست که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید و اورنگ (فرمانفرمایی) وی بر آب قرار داشت تا شما را بیازماید که کدام نکوکردار ترید و اگر بگویی که شما پس از مرگ برانگیخته خواهید شد بی‌گمان کافران می‌گویند این جز جادویی آشکار نیست» سوره هود، آیه ۷.</ref><ref>الفرقان، ج۱۶ ـ ۱۷، ص۲۸۵؛ نمونه، ج ۹، ص۲۶.</ref> یا آن را دخان تعبیر کرده: {{متن قرآن|ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ}}<ref>«سپس به آسمان رو آورد که (چون) دودی بود و به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید! گفتند: فرمانبردارانه آمدیم» سوره فصلت، آیه ۱۱.</ref> یا از به هم پیوسته بودن آسمان‌ها و [[زمین]] سخن گفته: {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«آیا کافران درنیافته‌اند که آسمان‌ها و زمین فرو بسته بود ما آنها را برگشودیم و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم، آیا ایمان نمی‌آورند؟» سوره انبیاء، آیه ۳۰.</ref> و نیز با آیاتی که از مراحل آفرینش آسمانها[[سخن]] می‌گوید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست در شش روز آفریدیم و هیچ ماندگی به ما نرسید» سوره ق، آیه ۳۸.</ref>، {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref> سازگاری دارد و بر نظریه‌های پذیرفته شده از ناحیه [[کیهان]] شناسان که معتقدند [[نظام]] کنونی [[جهان]] و کهکشان‌ها و کرات آسمانی پس از گذراندن مراحلی بدین صورت درآمده <ref>من علم الفلک القرآنی، ص۳۰؛ پیدایش و مرگ خورشید، ص۲۰۳؛ تورات، انجیل، قرآن و علم، ص۱۹۶.</ref> نیز قابل تطبیق است.

برخی از [[مفسران]] در پاسخ به این سؤال که [[حکمت]] به کار رفتن واژه بناء، آن‌هم به طور مکرّر، درباره [[آسمان]] {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا}}<ref>«و به آسمان و آنکه آن را بنا کرد» سوره شمس، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|أَمِ السَّمَاءُ بَنَاهَا}}<ref>«یا آسمان که آن را بنا نهاد؟» سوره نازعات، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً }}<ref>«زمین را برای شما بستر و آسمان را سرپناهی ساخت» سوره بقره، آیه ۲۲.</ref> چیست وجوهی را بیان کرده‌اند؛ از جمله آنکه: [[آسمان]] تا [[روز قیامت]] باقی است و چیزی از آن از بین نمی‌رود، برخلاف [[زمین]] که در معرض [[تغییر]] و تبدل است، بنابراین زمین مانند فرشی است که گاهی پهن و گاهی جمع می‌شود، و آسمان نیز به منزله بنایی است که آن را برافراشته‌اند و ثابت و برقرار است.<ref> التفسیر الکبیر، ج ۲۸، ص۲۲۵.</ref> برخی دیگر از مفسران در رابطه با به‌کارگیری لفظ بناء درباره آسمان گفته‌اند: [[قرآن]] در پاسخ به مشرکانی که [[قیامت]] را [[باور]] نداشته و می‌گویند: آیا ما (پس از [[مرگ]]) آنگاه که استخوانهای پوسیده گشتیم به حال نخست بازگردانیده می‌شویم: {{متن قرآن|يَقُولُونَ أَإِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ}}<ref>«(امروز) می‌گویند آیا ما به حال نخستین خویش بازگردانده می‌شویم» سوره نازعات، آیه ۱۰.</ref>، {{متن قرآن|أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا نَخِرَةً}}<ref>«آن هنگام که استخوان‌هایی پوسیده باشیم؟» سوره نازعات، آیه ۱۱.</ref> برای تبیین سخت‌تر بودن [[خلقت]] آسمان، به تفصیل [[آفرینش آسمان]] با لفظ بناء اشاره کرده و فرموده است: آیا شما در [[آفرینش]] سخت‌ترید یا آسمان که آن را برافراشت: {{متن قرآن|أَأَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاءُ بَنَاهَا}}<ref>«آیا آفرینش شما سخت‌تر است یا آسمان که آن را بنا نهاد؟» سوره نازعات، آیه ۲۷.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ}}<ref>«آیا در آسمان بر فراز سرشان ننگریسته‌اند که چگونه آن را ساختیم و آراستیم و هیچ رخنه‌ای ندارد؟» سوره ق، آیه ۶.</ref> نیز [[قدرت خداوند]] را به [[منکران]] [[معاد]] گوشزد کرده است که همان خدایی که این آسمان با [[عظمت]] را بدون هر گونه خلل و [[سستی]] بنا کرد و همچون سقفی بدون ستون برافراشت [[قادر]] است بنیه متلاشی شده [[انسان]] را دوباره در [[قیامت]] بنا کند. شایان توجّه آنکه در [[آیات]] مربوط به بحث که بنای [[آسمانها]] را به [[خداوند]] نسبت داده گاهی بنای یاد شده به صورت مفرد فقط به [[خدا]] نسبت داده شده است؛ مانند: {{متن قرآن|بْنَاهَا}} و گاهی به صورت [[متکلّم]] مع الغیر که نقش دیگر موجودات نیز مورد نظر است؛ مانند: {{متن قرآن|بَنَيْنَاهَا}}<ref> سوره ق، آیه ۶.</ref> و {{متن قرآن|وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا}}<ref>«و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.</ref> شاید سرّ این نکته آن باشد که در آیات دسته نخست همه وسایط دخیل در بنای آسمانها در مسبّب الاسباب فانی دانسته شده است، بر خلاف آیات دسته دوم که وسایط یاد شده نیز لحاظ گشته است.<ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[بانی‌السماء (مقاله)|مقاله «بانی‌السماء»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص ۳۱۱-۳۱۲.</ref>