بیست و یکم رمضان: تفاوت میان نسخه‌ها

== سالروز [[شهادت امام علی]] {{ع}} ==

بیست و یکم [[رمضان]]، طبق قول مشهور، [[روز]] شهادت امام علی {{ع}} و ازجمله مناسبت‌های مهم برگزاری [[مراسم عزاداری]] [[شیعیان]] است. به گزارش [[منابع تاریخی]]، در [[سحرگاه]] نوزدهم رمضان [[سال ۴۰ ق]] در [[مسجد کوفه]] و هنگام [[اقامه نماز]] صبح، [[امام علی]] {{ع}} ۔ [[خلیفه]] وقت [[مسلمانان]] – بر اساس توطئه‌ای توسط یکی از اعضای گروه «[[خوارج]]» به نام [[عبدالرحمن بن ملجم]] مورد [[سوء قصد]] واقع شده و از ناحیه سر با ضربه [[شمشیر]] مجروح می‌شود. این جراحت، پس از سه روز در ۲۱ رمضان به [[شهادت]] آن [[امام]] می‌انجامد. به همین مناسبت روزهای نوزدهم تا بیست‌ویکم، در تقویم [[شیعی]] از مناسبت‌های مهم [[عزاداری]] است و شیعیان کشورهای مختلف در این روزها به برگزاری مجالس و [[آیین‌های عزاداری]] می‌پردازند. این عزاداری در برخی مناطق پنج و گاه هفت روز به طول می‌انجامد و اوج آن در شب و روز ۲۱ رمضان - مشهور به «روز [[قتل]]» - است.

در تقویم [[اسلامی]]، شب‌های نوزدهم و بیست و یکم (در کنار شب‌های بیست و سوم و بیست وهفتم) رمضان، شب‌هایی [[مبارک]] و محترم محسوب می‌شوند که به احتمال [[قوی]] یکی از آنها «[[شب قدر]]» -شب [[نزول قرآن]] - است؛ شبی که در [[قرآن]] ارزشی بالاتر از هزار ماه برای آن ذکر شده<ref>{{متن قرآن|لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ}} «شب قدر از هزار ماه بهتر است» سوره قدر، آیه ۳.</ref> و در [[منابع دینی]]، انجام [[آداب]] و [[اعمال]] خاصی (ازجمله [[شب زنده‌داری]]، [[تلاوت قرآن]] و خواندن دعاهایی مخصوص) در آن توصیه شده است. در دوره معاصر، این اعمال و آداب، به صورت جمعی و در قالب برگزاری مراسمی موسوم به «[[احیا]]» در [[مساجد]] انجام می‌شود. به همین دلیل، معمولاً عزاداری امام علی {{ع}} به بخشی از [[مراسم]] شب قدر تبدیل شده است. گرچه در برخی مناطق، این عزاداری همچنان به صورت مستقل برگزار می‌شود.

دقیقاً مشخص نیست که از چه زمانی این مناسبت به زمان‌های [[عزاداری]] افزوده شده است. ظاهراً گزارشی از برگزاری عزاداری [[امام علی]] {{ع}} به صورت آیینی مستمر (مشابه عزاداری [[عاشورا]]) در قرون نخستین، از جمله دوران [[حیات]] [[امامان شیعه]] موجود نیست. گرچه [[نگارش]] کتاب‌های «[[مقتل علی]] {{ع}}» از [[قرن دوم]] مسبوق سابقه بوده است و به گزارش [[ابن ندیم]]، مورخانی چون [[ابومخنف]] و [[محمد بن زکریا]] غلابی کتاب‌های مستقلی با این موضوع نگاشته‌اند. در [[مقاتل]] [[فارسی]] متقدم نیز باب پنجم [[روضة الشهدا]] به [[زندگی]] و [[شهادت امام علی]] {{ع}} اختصاص یافته است. همچنین سرودن مرثیه در سوگ امام علی {{ع}} در زبان‌های مختلف فارسی، [[عربی]]، ترکی و اردو سابقه‌ای طولانی دارد. از [[اصبغ بن نباته]] به عنوان نخستین مرثیه سرای امام علی {{ع}} نام برده شده است. [[مراثی]] ابن ابی الدنیا و [[ابوالفرج اصفهانی]] در این موضوع نیز [[شهرت]] زیادی دارند.

به نظر می‌رسد [[حضور امام]] علی {{ع}} در [[فرهنگ]] و آیین‌های [[شیعی]] تا آستانه دوره صفوی بیشتر حضوری حماسی (در قالب آیین‌هایی چون «[[حمله]] خوانی») بوده است تا سوگوارانه. گزارش‌های برخی سفرنامه‌نویسان اروپایی نشان می‌دهد عزاداری امام علی {{ع}} در دوره صفوی برگزار می‌شده است. از جمله آدام اولئاریوس در سفرنامه‌اش گزارش مفصلی از برگزاری [[مراسم عزاداری]] شهادت امام علی {{ع}}، در سال ۱۰۱۵ق و در [[شهر]] [[شماخی]]- مرکز ایالت شروان که در آن [[زمان]] جزو قلمرو [[ایران]] بوده است - ارائه می‌دهد. طبق گزارش وی، در آن [[مراسم]]، [[خطیب]] برای حاضران ماجرای شهادت امام علی {{ع}} را از روی کتاب [[مقتل]] می‌خوانده و آنها می‌گریستند و [[نوحه]] می‌خواندند. اولئاریوس همچنین به برگزاری مراسم تابوت‌گردانی، علم‌گردانی و نخل‌گردانی و نیز نواختن سنج و طبل‌های نظامی در حین این مراسم اشاره می‌کند. گزارش مشابهی را نیز پیترودلاواله - جهانگرد ایتالیایی - در سفرنامه‌اش از مراسم عزاداری شهادت امام علی {{ع}} در سال ۱۰۲۷ ق در میدان نقش [[جهان]] [[اصفهان]] آورده است که نشان از برگزاری مفصل این مراسم و اجرای [[آیین‌ها]] و [[آداب]] مختلف در آن دارد.

صبحگاه بیست و یکم رمضان همچنین در کنار [[عاشورا]]، یکی از دو [[زمان]] اصلی برگزاری [[آیین]] قمه زنی بوده است. با [[عنایت]] به خاستگاه صوفیانه [[قمه‌زنی]] و نیز شکل صوری این آیین (یعنی ضربه زدن با [[شمشیر]] بر سر) می‌توان احتمال داد که اساساً مبنای قمه‌زنی، بازسازی واقعه ضربت خوردن [[امام علی]] {{ع}} بوده و بعدها در زمره آیین‌های عاشورا درآمده است. با استناد به گزارش اولئاریوس و دیگران، مشابه این احتمال را در مورد آیین تابوت‌گردانی - که امروزه مجموعه‌ای از [[آیین‌های عزاداری]] عاشورا را شامل می‌شود- می‌توان طرح کرد. بسیاری از دیگر آیین‌های عزاداری عاشورا (نظیر سنگ‌زنی و [[زنجیرزنی]]) در ایام شهادت امام علی {{ع}} نیز اجرا می‌شود. همچنین [[اطعام]] و توزیع نذورات در قالب سفره‌های [[افطار]] از آیین‌های رایج در این ایام است. اما علاوه بر آیین‌های مشترک عزاداری، برخی آیین‌های اختصاصی نیز در ایام عزاداری امام علی {{ع}} برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به آیین «[[قنبر]] خوانی» در مناطقی از [[خراسان]] (مانند بجنورد و گرمه) اشاره کرد. در این آیین که به خصوص شب بیست و یکم برگزار می‌شود، شخصی با [[پوشیدن لباس]] سفید و کلاهخودی مخصوص و کشکولی در دست به نام قنبر وارد [[مسجد]] شده و با صدای بلند به [[گفت‌وگو]] با [[شبیه]] امام علی {{ع}} - که یک شبیه‌خوان و گاه [[مداح]] یا سخنران مجلس است- می‌پردازد. مشهور است که هنگام ضربت خوردن [[امام علی]] {{ع}}، قنبر۔ [[غلام]] مشهور ایشان - در [[کوفه]] نبوده و از ماجرا اطلاعی نداشته است. برهمین مبنا، گفت‌وگوی مذکور با مضمون شرح [[شهادت امام علی]] {{ع}} به صورت منظوم و در قالب ابیاتی است که یک مصراع را [[قنبر]] و مصراع دیگر را شبیه [[امام]] با آواز می‌خوانند.

در [[هند]] نیز [[شیعیان]] اهتمام ویژه‌ای به برگزاری [[مراسم عزاداری]] امام علی {{ع}} دارند. بازسازی صحنه ضربت خوردن و سپس تابوت‌گردانی و [[تشییع جنازه]] و [[تدفین]] نمادین آن [[حضرت]] از آیین‌های مهم روزهای ۱۹ و۲۱ [[رمضان]] در هند است. مشابه بناهای موسوم به «[[کربلا]]»، در هند، ساخت مکان‌های نمادینی با عناوین «[[مسجد کوفه]]» و «[[نجف]]» نیز متداول است و [[مراسم]] بازسازی ضربت خوردن امام علی {{ع}} در یک مسجد کوفه و تابوت‌گردانی به مقصد یک نجف و تدفین نمادین هم در آنجا برگزار می‌شود. [[زیارت]] [[علم‌ها]] و تابوت‌ها و روشن کردن شمع و عود در امام باره‌ها و دیگر بارگاه‌های [[شیعی]] نیز از [[آداب]] [[عزاداری]] روزها و شب‌های ۱۹ و ۲۱ رمضان در هند است.<ref>[[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|مقاله «بیست و یکم رمضان»، فرهنگ سوگ شیعی]]، ص ۸۳.</ref>