جرهم: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[جرهم در قرآن]]|[[جرهم در تاریخ اسلامی]]

==مقدمه==

پس از سکونت‌ [[هاجر]] و [[اسماعیل]] در مکه و جوشش چشمه [[زمزم]]، جرهمیان که پیشتر در پیرامون مکه ساکن بودند، در کنار زمزم که در آن روزگار ساکنی نداشت، سکنا گزینند. اسماعیل{{ع}} در بین جرهمیان[[رشد]] کرد و از آنان [[زن]] گرفت و صاحب فرزندانی شد. ‌اندکی بعد، با بازگشت [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}، ایشان به همراه [[پدر]]، [[خانه کعبه]] را بنا کردند. در گزارشی از [[همکاری]] [[جرهم]] با [[ابراهیم]]{{ع}} در ساخت [[کعبه]] سخن رفته است.

پس از [[وفات]] اسماعیل{{ع}}، پسرش نابت، [[امر]] کعبه را به عهده گرفت پس از وفات نابت، جرهم بر امور کعبه مسلط شدند اما بر اثر [[ظلم و ستم]] فراوان، بر [[مردم]] از [[قدرت]] و نفوذشان در منطقه کاسته شد.

==لغت‌شناسی==

==قبایل جرهم==

شماری از [[مفسران]] ذیل آیه {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ}}<ref>«(این بود) تا آنگاه که فرمان ما در رسید و (آب از) تنور فرا جوشید گفتیم در آن از هر گونه‌ای دو تا (نر و ماده) بردار و (نیز) خانواده‌ات را- جز آن کس که درباره وی از پیش سخن رفته است- و (نیز) هر کس را که ایمان آورده است و جز اندکی همراه وی ایمان نیاورده بودند» سوره هود، آیه ۴۰.</ref> و {{متن قرآن|فَأَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ}}<ref>«آنگاه ما او و کسانی را که در آن کشتی آکنده ، همراه او بودند رهانیدیم» سوره شعراء، آیه ۱۱۹.</ref>، که در آنها [[خداوند]] به شمار‌ اندک [[مؤمنان]] و [[نجات]] یافتگان همراهِ نوح اشاره دارد، به پشتوانه روایتی از [[ابن عباس]]، یکی از هشتاد فرد حاضر در کشتی را [[جرهمی]] دانسته‌اند. <ref>جامع البیان، ج۱۲، ص۵۷؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۸، ص۲۷۹۰.</ref>

'''جرهم دوم:''' به جرهم، فرزند <ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۸؛ مروج الذهب، ج۱، ص۵۴؛ السیرة النبویه، ج۱، ص۵.</ref> یا نبیره [[قحطان]] <ref>تاریخ طبری، ج۱، ص۱۴۳؛ الطبقات، ج۱، ص۴۳.</ref> (معرب یقطن) <ref>تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۷-۸.</ref> نیای اعلای عرب جنوبی <ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۳؛ المعارف، ص۲۶-۲۷؛ البحر المحیط، ج۴، ص۳۲۶.</ref> و از بازماندگان سام بن نوح <ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۸؛ مروج الذهب، ج۱، ص۵۴؛ السیرة النبویه، ج۱، ص۵.</ref> منتسب هستند. این [[قبیله]] در تمایز با [[جرهم]] اول، به جرهم [[قحطانی]] [[شهرت]] یافت. بعدها برخی برای کاستن [[منزلت]] [[جرهمیان]]، پدرِ جرهم را از [[فرشتگان]] [[گناهکار]] و [[رانده شده]] [[خداوند]] دانستند. <ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۱۳۹؛ کتاب الحیوان، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳؛ بحار الانوار، ج۶۰، ص۳۱۳.</ref>

==[[مهاجرت]] به [[مکه]]==

در نسل‌های پسین نیز ازدواج‌هایی میان [[جرهمیان]] و فرزندان اسماعیل صورت گرفت. [[همسران]] [[مَعد بن عَدنان]]، <ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۳؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۱۹۰.</ref> [[نَزار بن معد]]،<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۸؛ الطبقات، ج۱، ص۵۹.</ref> [[مُضر بن نزار]]<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۷۵؛ الانباه، ص۶۴.</ref> و [[مالک بن نضر]]، <ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۹۵؛ الطبقات، ج۱، ص۶۵.</ref> بزرگ [[کنانه]] و از نیاکان [[پیامبر]]، را زنانی از جرهم دانسته‌اند<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[جرهم (مقاله)|مقاله «جرهم»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۵ (کتاب)|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]، ج۵، ص:۷۰۲-۷۰۳.</ref>.

==[[زبان]] و گویش==

در برابر این دیدگاه، گروهی با تعصب‌ورزی به عرب بودن اسماعیل و بدون توجه به خاستگاه [[یمنی]] جرهمیان، مدعی شده­‌اند که زبان جرهمیان [[عبرانی]] بوده <ref>مجانی الادب، ج۳، ص۲۹۳؛ فی تاریخ الادب الجاهلی، ج۱، ص۲۴.</ref> و هیچ‌ گاه عربی نبوده و اسماعیل از نخست به [[زبان عربی]] [[سخن]] می‌گفته <ref>الاستغاثه، ج۱، ص۷۴؛ التنبیه و الاشراف، ص۷۰؛ طبقات فحول الشعراء، ج۱، ص۳.</ref> یا این زبان را از [[جبرئیل]]{{ع}} فراگرفته است. در این میان، به روایتی از [[ابن عباس]] استناد می‌کنند که اسماعیل نخستین کسی بوده که به زبان عربی سخن گفته است.<ref>السمتدرک، ج۲، ص۵۰۲؛ فتح الباری، ج۶، ص۲۸۶؛ الدرر المنثور، ج۴، ص۲۷۳.</ref>

برخی از واژگان [[جرهم]] در [[قرآن]] یاد کرده‌اند که از آن میان، می‌توان به {{متن قرآن|أَلَّا تَعُولُوا}} در آیه {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا}}<ref>«و اگر می‌هراسید که در مورد یتیمان دادگری نکنید (با آنان ازدواج نکنید و) از زنانی که می‌پسندید، دو دو، و سه سه، و چهار چهار همسر گیرید و اگر بیم دارید که داد نورزید یک زن را و یا کنیز خود را (به همسری گزینید)؛ این کار به آنکه ستم نورزید نزدیک‌تر است» سوره نساء، آیه ۳.</ref> <ref>حقائق التاویل، ص۳۰۰؛ تفسیر ثعلبی، ج۳، ص۲۴۸.</ref> {{متن قرآن|فَبَاءُوا}} در آیه {{متن قرآن|بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«خود را به بد چیزی فروختند که به آنچه خداوند فرو فرستاده است، از سر افزونجویی کفر می‌ورزند (و می‌گویند:) چرا خداوند برای برخی از بندگانش که بخواهد، از بخشش خویش، فرو می‌فرستد! و سزاوار خشمی از پی خشمی گشتند و برای کافران، عذابی خواری آور، خواهد بود» سوره بقره، آیه ۹۰.</ref>،<ref>التبیان، ج۱، ص۳۵۰؛ الاتقان، ج۱، ص۳۸۴.</ref> و {{متن قرآن|يَيْأَسِ}} در آیه {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنْ لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتَّى يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>«و اگر قرآنی بود که کوهساران بدان به جنبش می‌افتاد یا زمین با آن پاره پاره می‌شد یا با آن مردگان به سخن آورده می‌شدند (باز ایمان نمی‌آوردند و کار ایمانشان با شما نیست)؛ بلکه تمام کارها از آن خداوند است؛ آیا مؤمنان درنیافته‌اند که اگر خداوند بخواهد همه مردم را راهنمایی می‌کند؟ و به کافران همواره برای کارهایی که کرده‌اند بلایی سخت می‌رسد یا آنکه (بلا) نزدیک خانه‌شان وارد می‌شود تا وعده خداوند فرا رسد، بی‌گمان خداوند در وعده (خویش) خلاف نمی‌ورزد» سوره رعد، آیه ۳۱.</ref>، اشاره کرد. <ref>تفسیر العز بن عبدالسلام، ج۲، ص۱۵۴.</ref> [[سیوطی]] از ۲۵ واژه [[جرهمی]] به کار رفته در قرآن نام برده است<ref> الاتقان، ج۱، ص۳۸۴.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[جرهم (مقاله)|مقاله «جرهم»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۵ (کتاب)|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]، ج۵، ص:۷۰۳-۷۰۴.</ref>

==[[اداره امور]] [[مکه]]==

==عدم [[مشروعیت]] [[حاکمان]] [[جرهمی]]==

==فرار [[جرهمیان]] از [[مکه]]==

وی پس از [[شکست]] و هنگام [[گریز]] از مکه، دو آهوی طلایی را که به [[گمان]] [[مسعودی]]، به دست [[ساسان]]، نیای بزرگ ساسانیان [[ایران]]، به [[کعبه]] اهدا شده بود، <ref>مروج الذهب، ج۱، ص۲۶۵؛ المفصل، ج۴، ص۱۶.</ref> همراه اشیایی دیگر از جمله پنج [[شمشیر]]، <ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۹.</ref> چند [[زره]] <ref>الکامل، ج۱، ص۶۱۶.</ref> و چندین [[جامه]] فاخر <ref>نهایة الارب، ج۱۶، ص۴۸.</ref> در [[چاه]] زمزم‌ انداخت و این چاه را با [[خاک]] پنهان کرد. این اشیاء بعدها در پی بازکاوی [[چاه زمزم]] به دست [[عبدالمطلب]] [[کشف]] شد. <ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۱.</ref> برخی از [[دفن]] [[حجرالاسود]] به دست جرهمیان در این هنگام و کشف آن از جانب قُصی بن [[کلاب]] یاد کرده‌اند. <ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۱۷۴.</ref> شکست جرهم و [[اخراج]] از مکه را در اوایل سده ۳ <ref>قلب جزیرة العرب، ص۲۴۳.</ref> یا ۴م <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۹۳؛ تاریخ مکه، ص۲۱.</ref> دانسته‌اند.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[جرهم (مقاله)|مقاله «جرهم»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۵ (کتاب)|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]، ج۵، ص:۷۰۶.</ref>

==انقراض و نابودی==

==[[حاکمان]] جرهمی و [[قبور]] آنها==

# [[عبدالمدان بن جرهم]] ([[عبدالمدان بن عبد یالیل]])،<ref>الاعلام، ج۴، ص۱۵۳.</ref>

==[[باورها]] و [[آداب]]==

در گزارشی، از همکاری جرهم با [[ابراهیم]]{{ع}} در ساخت کعبه سخن رفته است. <ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۸.</ref> با [[دعوت]] ابراهیم به [[توحید]] و [[حج]] در سه [[سفر]] خود به مکه، جرهمیان این دعوت‌ها را [[اجابت]] کردند <ref>الطبقات، ج۱، ص۴۱؛ تاریخ دمشق، ج۶، ص۲۵۶.</ref> و با او و اسماعیل [[حج]] گزاردند. <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۷۰؛ تاریخ مکة المشرفه، ج۱، ص۴۸؛ اثارة الترغیب، ج۱، ص۱۰۳.</ref>

شماری از [[مفسران]] از اسماعیل به ‌عنوان پیامبر جرهم یاد کرده‌اند. <ref>الصافی، ج۴، ص۲۸۵؛ مجمع البیان، ج۶، ص۸۰۰.</ref> [[ابن کلبی]] نیز در [[تفسیر]] آیه {{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا}}<ref>«و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۴.</ref> به این امر اشاره دارد<ref>التفسیر الوسیط، ج۳، ص۱۴۸۵-۱۴۸۶؛ تفسیر قرطبی، ج۱۱، ص۱۱۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۸۰۰.</ref> منابع از وجود تلبیه‌ای ویژه برای [[جرهمیان]] هنگام [[حج]] گزارش داده‌اند. <ref>تفسیر مقاتل، ج۳، ص۱۲۵؛ روض الجنان، ج۱۱، ص۱۶۶.</ref>

==جرهمیان دوران [[بعثت]]==

==کتب و [[منابع تاریخی]] مرتبط==