خزانه‌داری علم الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس [[روایات]] [[ائمه]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] هستند: {{متن حدیث|خزان علم الله}}.

== مقدمه ==

[[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. از برخی [[روایات]] چنین برداشت می‌شود، [[امامان]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] و صندوق [[وحی]] او و [[حجت]] رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر [[آسمان]] و روی زمین‌اند. [[خداوند]] ائمه {{ع}} را پس از [[پیامبر]] {{صل}}، به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه‌دار این علومند و علومی را در [[اختیار]] ایشان قرار داده که در اختیار احدی از [[مردم]] قرار نداده است؛ زیرا این تعبیر که آنان خزانه‌دار و نگهدارنده [[علم خداوند]] هستند تنها در مورد [[اهل بیت]] {{ع}} به [[کار]] رفته است<ref>ر. ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|دین و وجدان]]، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر (کتاب)|با پیشوایان هدایتگر]]، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[امامان گنجینه‌های علم خداوند (مقاله)|امامان گنجینه‌های علم خداوند]]؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[شرح زیارت جامعه کبیره ۴ (کتاب)|شرح زیارت جامعه کبیره]]، ص۷۶ الی ۸۲؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]؛ [[محمد مهدی محقق فرید|محقق فرید، محمد مهدی]]، [[مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار (کتاب)|مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار]]، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹.</ref>.

== معناشناسی [[خزان العلم]] و [[خزانه]] دار بودن امامان ==

از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که امامان {{عم}} خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند.  

واژۀ "خُزّان" و "خزنة" جمع [[خازن]] است به معنای [[حافظ]] و نگهدارنده<ref>فراهیدی، العین، ج ۴، ص۲۰۹؛ ابن‌ منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۳۹.</ref> و "مخزن" به معنای "محلّ [[حفظ]] چیزی" است. "[[خزانه]]، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"<ref>معجم مقاییس اللغه، ص۲۹۶.</ref>. خزینه و [[معدن]] یعنی چیزی که کم‌کم و به تناسب نیازهای گوناگون از آن برداشته شود. آن بزرگواران مخزن [[علم]] و [[دانش]] هستند، [[حقیقت]] و [[ملکوت]] همۀ موجودات نزد [[امامان]] {{عم}} حاضر است و این یعنی دسترسی به [[علم غیب]].  

به مقتضای {{متن حدیث|خُزَّانُ‏ الْعِلْمِ}} هر دو قسم از [[علوم]] در نزد امامان {{عم}} است. امامان {{عم}} در هر عصری که [[زندگی]] می‌کردند از همۀ [[مردم]] آگاه‌تر بودند و لذا تطبیق {{متن حدیث|خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏}} از نظر [[عقلی]]، [[نقلی]] و واقع [[خارجی]] بر ایشان روشن است<ref>ر. ک: [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر (کتاب)|با پیشوایان هدایتگر]]، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|دین و وجدان]]، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[امامان گنجینه‌های علم خداوند (مقاله)|امامان گنجینه‌های علم خداوند]] و [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص۲۱۰؛ [[کاظم صدیقی|صدیقی، کاظم]]، [[سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (کتاب)|سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا]]، ص۱۴۸؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]؛ [[محمد مهدی محقق فرید|محقق فرید، محمد مهدی]]، [[مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار (کتاب)|مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار]]، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹؛ </ref>.

== [[روایات]] خزانه دار بودن [[اهل بیت]] {{عم}} ==

# [[امام صادق]] {{ع}} به [[عبدالله بن ابی یعفور]] می‌‌فرماید: "به [[راستی]] [[خدا]] یگانه است، [[یگانگی]] پیرایه اوست، در [[کار]] خود یکتاست، آفریدگانی را آفرید و آنها را برای این کار سنجیده و اندازه گرفت، ای پسر [[یعفور]] ما آنانیم، ما در میان بندگانش حجت‌های خدائیم و خزانه‌دار [[علم]] او هستیم و [[قائم]] بر این کاریم"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ فَخَلَقَ خَلْقاً فَقَدَّرَهُمْ لِذَلِکَ الْأَمْرِ فَنَحْنُ هُمْ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ فَنَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَی عِلْمِهِ وَ الْقَائِمُونَ بِذَلِک‏‏}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۳.</ref>.<ref>ر. ک: [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]].</ref>

# [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: "ماییم خزانه‌های [[علم خداوند]] و ماییم [[مفسران]] [[حقیقی]] [[وحی الهی]]"<ref>{{متن حدیث|نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِ اللَّهِ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۲.</ref>.<ref>ر. ک: [[عین الله زرین جویی|زرین جویی، عین الله]]، [[مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی (پایان‌نامه)|مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی]]، ص۵۱ ـ ۵۴.</ref>

# [[امام مهدی]] {{ع}} هم در [[وصف]] [[اهل بیت]] {{ع}} می‌‌فرماید: "[[خداوند]] اهل بیت را گنجوران [[دانش]] خود و ودیعت‌داران [[حکمت]] خویش قرار داده است"<ref>{{متن حدیث|وجعلهم خزان علمه ومستودع حکمته}}؛ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص۵۳۸؛ الغیبة طوسی، ص۲۸۷.</ref>.<ref>ر. ک: [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]].</ref>

== برداشت‌هایی از [[روایات]] ==

از روایات مذکور در باب [[خزان العلم]] بودن اهل بیت {{ع}} نکاتی برداشت می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

# چیزی که در خزینه، [[حفظ]] و نگهداری می‌شود ممکن است به دیگران برسد و آنان نیز بهره‌مند گردند، لکن چون در [[اختیار]] [[خازن]] و [[کلیددار]] است حساب و برنامه‌ای دارد، همانند چشمه جوشان نیست که معمولاً از [[اختیار انسان]] خارج است و هر کسی می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، بلکه اولاً در [[اختیار]] خود [[خازن]] و [[نگهبانی]] است که هرگاه بخواهد، از آن استفاده می‌کند، ثانیا از دسترسی و دست برد دیگران خارج است و ثالثاً هر مقدار که خود خزانه‌دار بخواهد، به دیگران می‌دهد بدون اینکه از اختیار و کنترل او خارج شود<ref>ر. ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹</ref>.

# [[امامان]] {{ع}} به خازنین [[تشبیه]] شده‌اند و خازن باید کاملا [[امین]] باشد و چون امامان {{ع}} [[خازن علم]] [[پروردگار]] هستند، پس مورد [[اطمینان]] و [[وثوق]] او هستند و این [[فضیلت]] بزرگی است.

# [[علم]] در رأس تمام [[فضائل]] [[انسان]] است؛ زیرا به [[برکت]] علم، [[خدا]] و [[رسول]] شناخته می‌شوند و به واسطۀ علم، انسان از [[جهل]] و [[ضلالت]] خلاص می‌شود و به برکت علم [[دین]] را می‌شناسد و بالاخره به سبب علم [[خیر]] [[دنیا]] و [[آخرت]] حاصل می‌گردد پس [[عالم]] [[افضل]] است و هر کس از این [[نعمت]] بیشتر برخوردار گردد به همان نسبت فضیلت و [[شرف]] او بیشتر می‌شود پس کسانی که خازن علم‌اند یعنی دارای تمام [[علوم]] هستند افضل از دیگران هستند؛ لذا امامان {{ع}} افضل از تمام افراد و بلکه از تمام ملائکه‌اند چون هیچ مخلوقی غیر از [[اهل بیت]] {{ع}} خازن تمام علوم نیست<ref>ر. ک: [[سید محمد تقی نقوی|نقوی، سید محمد تقی]]، [[شرح زیارت جامعه کبیره ۵ (کتاب)|شرح زیارت جامعه کبیره]]، ص۴۵ ـ ۵۰.</ref>.

# لازمۀ آنکه کسی خازن چیزی باشد، این است که بر آن علم داشته باشد و اگر [[تصور]] شود کسی خازن {{متن حدیث|مَا فِی‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ مَا فِی‏ الْأَرْضِ‏‏}} است، معنایش آن است که در همۀ [[عوالم]]، خازن همۀ موجودات است و لازمه‌اش عالم بودن به همۀ اشیاء است. بنابراین، این [[روایات]]، [[دلالت]] التزامی بر [[عمومیت]] [[علم امامان]] {{ع}} می‌نمایند<ref>ر. ک: [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۷۷؛ ر. ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]].</ref>.

# تعبیر خزانه‌دار، به این نکته اشاره دارد که این [[علوم]]، [[علوم ذاتی]] [[اهل بیت]] {{ع}} نیستند؛ بلکه ایشان خزانه‌داران علوم [[خداوند]] هستند<ref>ر. ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]].</ref>.

بنابراین بر اساس [[روایات]] [[امامان]] {{عم}} به عنوان [[خزانه]] داران [[علم الهی]] محسوب می‌شوند.