دعوت مردم به اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

از آنجا که [[حق]] نباید با [[باطل]] آمیخته گردد [[خدای سبحان]] به هنگام [[دشواری]] [[دعوت اسلامی]]، [[پیامبر]] {{صل}} را به «[[رفق و مدارا]] و تدریج» در دعوت اسلامی امر کرد. این «رفق و مدارا و تدریج» از سه جهت در دعوت اسلامی منظور گردید: ۱. از جهت محتوای [[دعوت]]، ۲. از جهت دعوت‌شوندگان، ۳. از جهت مراتب دعوت<ref>المیزان، ج۴، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref>.

'''دوم''' سلوک تدریجی از جهت [[انتخاب]] دعوت‌شوندگان و رعایت ترتیب در آنان. روشن است که [[پیامبر]] {{صل}} به سوی همه [[انسان‌ها]] برانگیخته شد و [[رسالت]] او خاص گروه یا مکان یا زمانی نبود. در [[قرآن کریم]] آمده است: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا}}<ref>«بگو: ای مردم! به راستی من فرستاده خداوند به سوی همه شمایم» سوره اعراف، آیه ۱۵۸.</ref>، {{متن قرآن|وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ}}<ref>«و به من این قرآن وحی شده است تا با آن به شما و به هر کس که (این قرآن به او) برسد، هشدار دهم» سوره انعام، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}}<ref>«و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref> و {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ * لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ}}<ref>«و به راستی آن کتابی است ارجمند * در حال و آینده آن، باطل راه ندارد» سوره فصلت، آیه ۴۱-۴۲.</ref>. اما از نظر [[حکمت]] لازم بود که [[دعوت]] با بعضی [[انسان‌ها]] شروع شود و این بعضی هم [[قوم]] [[رسول خدا]] {{صل}} باشند. سپس با [[استواری]] [[دین]] در میان آنان، دیگران را نیز در بر گیرد. [[خدای تعالی]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref>. سپس [[خدای سبحان]] امر کرد که دعوت را به قوم خود توسعه دهد: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا}}<ref>«و بدین‌گونه ما به تو قرآنی عربی وحی کردیم تا (مردم) امّ القری و پیرامون آن را بیم دهی» سوره شوری، آیه ۷.</ref>، پس از آن خدای سبحان امر به توسعه دعوت به همگان کرد<ref>به برخی از آیات مربوط به این توسعه دعوت در آغاز همین بند دوم اشاره شد. ر. ک: المیزان، ج۴، ص۱۵۹-۱۶۱.</ref>.

'''سوم'''، رعایت مراتب از نظر دعوت و [[ارشاد]] و [[اجرا]]، یعنی دعوت به گفتار و دعوت سلبی ([[مقاومت منفی]] و صلح‌آمیز) و [[جهاد]]<ref>برای این تفسیر و تحلیل از «دعوت سلبی»، ر. ک: المیزان، ج۴، ص۱۶۲-۱۶۳.</ref>. دعوت به گفتار از تمامی [[قرآن]] استفاده می‌شود و خدای سبحان [[پیامبر]] {{صل}} را به رعایت کرامت‌های [[انسانی]] و [[اخلاق حسنه]] [[دستور]] داد، چنان که می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و برای مؤمنان افتادگی کن!» سوره حجر، آیه ۸۸.</ref> و {{متن قرآن|وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ}}<ref>«نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.</ref>. و پیامبر {{صل}} را امر کرد که همه [[فنون]] بیان، از حکمت و [[موعظه]] و [[مجادله]]، را به حسب [[اختلاف]] فهم‌ها و استعدادهای اشخاص به کار گیرد: {{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز!» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>.

درباره [[جهاد]]، به طور خلاصه، باید دانست که [[اسلام]] و [[دین توحید]] براساس [[فطرت]] بنا شده که [[راهبر]] [[اصلاح]] [[حیات انسانی]] است<ref>ر. ک: {{متن قرآن|فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ}} «بنابراین با درستی آیین روی (دل) را برای این دین راست بدار! بر همان سرشتی که خداوند مردم را بر آن آفریده است؛ هیچ دگرگونی در آفرینش خداوند راه ندارد؛ این است دین استوار اما بیشتر مردم نمی‌دانند» سوره روم، آیه ۳۰.</ref>. پس [[استوار]] داشتن اسلام و [[تحفظ]] بر آن از مهم‌ترین [[حقوق]] [[مشروع]] [[انسانی]] است<ref>ر. ک: {{متن قرآن|شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ}} «از دین، همان را برای شما بیان داشت که نوح را بدان سفارش کرده بود و نیز آنچه را که به تو وحی کردیم و آنچه را که به ابراهیم و موسی و عیسی، سفارش کردیم که دین را استوار بدارید و در آن به پراکندگی نیفتید؛ بر مشرکان آنچه آنان را بدان می‌خوانی گران است، خداوند است که هر که را بخواهد به سوی خود برمی‌گزیند و هر که را (به درگاه او) بازگردد به سوی خویش رهنمون می‌گردد» سوره شوری، آیه ۱۳.</ref> و [[دفاع]] از این [[حق]] [[فطری]] [[مشروع]]، حق فطری دیگری است<ref>ر. ک: {{متن قرآن|الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ}} «همان کسانی که ناحق از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و جز این نبود که می‌گفتند: پروردگار ما خداوند است و اگر خداوند برخی مردم را به دست برخی دیگر از میان برنمی‌داشت بی‌گمان دیرها (ی راهبان) و کلیساها (ی مسیحیان) و کنشت‌ها (ی یهودیان) و مسجدهایی که نام خداوند را در آن بسیار می‌برند ویران می‌شد و بی‌گمان خداوند به کسی که وی را یاری کند یاری خواهد رساند که خداوند توانمندی پیروز است» سوره حج، آیه ۴۰.</ref> و برپایی [[دین توحید]] و [[حیات]] آن منوط به دفاع است<ref>ر. ک: {{متن قرآن|فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ}} «پس آنان را به اذن خداوند تار و مار کردند و داود جالوت را کشت و خداوند به وی پادشاهی و فرزانگی ارزانی داشت و آنچه خود می‌خواست بدو آموخت، و اگر خداوند برخی مردم را با برخی دیگر باز نمی‌داشت، زمین تباه می‌گردید امّا خداوند بر جهانیان بخششی (بزرگ) دارد» سوره بقره، آیه ۲۵۱؛ {{متن قرآن|لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ}} «تا حقّ را تحقّق بخشد و باطل را تباه گرداند هرچند بزهکاران نپسندند» سوره انفال، آیه ۸.</ref>. [[خدای تعالی]] [[جهاد]] و [[قتال]] را حیات‌بخش [[مؤمنان]] خوانده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! (ندای) خداوند و پیامبر را هر گاه شما را به چیزی فرا خوانند که به شما زندگی می‌بخشد پاسخ دهید» سوره انفال، آیه ۲۴.</ref>. معنای آن این است که قتال، چه به عنوان [[دفاع]] از [[مسلمانان]] و [[اسلام]] و چه به عنوان قتال ابتدایی، همه‌اش در [[حقیقت]] [[دفاع از حق]] [[انسانیت]] و [[حیات]] آن است. در [[شرک]] به [[خدای سبحان]] هلاک انسانیت و [[مرگ]] [[فطرت]] است و قتال، که دفاع از حق انسانیت است، بازگرداندن حیات به انسانیت و فطرت است<ref>المیزان، ج۲، ص۶۵-۶۶.</ref>.

این مراتب سه‌گانه، [[دعوت]] با گفتار و دعوت سلبی ([[مقاومت منفی]] و صلح‌آمیز) و جهاد، از مزایای [[دین اسلام]] و افتخارات آن است و لحاظ مرتبه اول، برای دو مرتبه بعدی، و مرتبه دوم، در مرتبه سوم لازم است و از [[سیره پیامبر]] {{صل}} دعوت و [[موعظه]] قبل از شروع در [[جنگ‌ها]] بوده است. چنانکه خدای سبحان امر فرمود: {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنْتُكُمْ عَلَى سَوَاءٍ}}<ref>«و اگر روی بگردانند، بگو: (همه) شما را یکسان آگاه گردانیدم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۹؛ نیز المیزان، ج۴، ص۱۶۲.</ref>. در این [[آیه کریمه]] [[اعلان دعوت الهی]] به یکسان متوجه همگان شده است حتی آن کسانی که از [[دعوت الهی]] رو برگردانده‌اند و با [[پیامبر]] {{صل}} به [[مخالفت]] برخاسته‌اند.

بنابراین [[سیره اجتماعی]] - [[سیاسی]] پیامبر {{صل}} در [[دعوت به اسلام]] و [[پیروزی]] و [[موفقیت]] آن بزرگوار دایر مدار رعایت «[[رفق و مدارا]] و تدریج» بود و این اصل در اظهار [[حقایق]] [[دینی]]، از [[اعتقادات]] و [[احکام شرعی]]، و در [[انتخاب]] مخاطبان و دعوت‌شوندگان رعایت می‌گردید و حتی چگونگی و مراحل [[دعوت]] نیز بر همین اساس شکل می‌گرفت و از دعوت گفتاری آغاز و به [[مقاومت منفی]] و در پایان و در صورت تأثیر نبخشیدن دو مرحله نخست، به [[دفاع]] و [[جهاد]] می‌انجامید. چنان‌که [[مولی]] [[علی]] {{ع}} می‌فرماید: «آخرین دوا داغ کردن و به کار بردن [[خشونت]] است»<ref>{{متن حدیث|آخِرُ الدَّوَاءِ الْكَيُّ}}؛ ر. ک: نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۶۸، ص۲۴۳.</ref> و به کار بردن آخرین دوا در اولین مرحله برخلاف [[سیره سیاسی]] و [[حکومتی]] [[نبوی]] {{صل}} و [[علوی]] {{ع}} و [[بیگانه]] با [[روح]] [[اسلام]] و [[دعوت اسلامی]] است.<ref>[[احمد رضا یزدانی مقدم|یزدانی مقدم، احمد رضا]]، [[سیره تاریخی مبانی سیره سیاسی پیامبر اعظم با نگاه به اندیشه قرآنی علامه طباطبایی (مقاله)|مقاله «سیره تاریخی مبانی سیره سیاسی پیامبر اعظم با نگاه به اندیشه قرآنی علامه طباطبایی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۳۶-۴۰.</ref>

== پرسش مستقیم ==