جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| موضوع مرتبط = زکات | | موضوع مرتبط = زکات | ||
| عنوان مدخل = [[زکات]] | | عنوان مدخل = [[زکات]] | ||
| مداخل مرتبط = [[زکات در قرآن]] - [[زکات در حدیث]] - [[زکات در نهج البلاغه]] - | | مداخل مرتبط = [[زکات در قرآن]] - [[زکات در حدیث]] - [[زکات در نهج البلاغه]] - [[زکات در فقه سیاسی]] - [[زکات در معارف دعا و زیارات]] - [[زکات در معارف و سیره نبوی]] - [[زکات در معارف و سیره علوی]] - [[زکات در معارف و سیره سجادی]] - [[زکات در فقه اسلامی]] - [[زکات در جامعه‌شناسی اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[امام علی]]{{ع}} درست در چنین وضعیتی که نهاد رسمی [[زکات]]، آماج [[تهدید]] واقع شده بود، عهده‌دار [[خلافت]] شد، و [[رسالت]] اصلی خود را در این زمینه، بازسازی [[اعتماد]] عمومی و احیای [[مجدد]] [[سنت نبوی]] قرار داد. رئوس سیاست‌های [[امام]] را درباره زکات به شرح ذیل می‌توان بیان داشت. | [[امام علی]] {{ع}} درست در چنین وضعیتی که نهاد رسمی [[زکات]]، آماج [[تهدید]] واقع شده بود، عهده‌دار [[خلافت]] شد، و [[رسالت]] اصلی خود را در این زمینه، بازسازی [[اعتماد]] عمومی و احیای [[مجدد]] [[سنت نبوی]] قرار داد. رئوس سیاست‌های [[امام]] را درباره زکات به شرح ذیل می‌توان بیان داشت. | ||
==تقویت انگیزه‌های [[ایمانی]] [[مردم]]== | == تقویت انگیزه‌های [[ایمانی]] [[مردم]] == | ||
زکات و [[نماز]] در [[قرآن]] همواره در کنار هم و به صورت دو رکن اصلی و عملی [[اسلام]] ذکر شده‌اند. امام علی{{ع}} نیز [[التزام]] به این دو را در کنار هم، برای پذیرش عملی اسلام لازم می‌شمرد. در روایتی از [[حضرت]] نقل شده است: {{متن حدیث|الْمَاعُونُ الزَّكَاةُ الْمَفْرُوضَةُ وَ مَانِعُ الزَّكَاةِ كَآكِلِ الرِّبَا وَ مَنْ لَمْ يُزَكِّ مَالَهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ}}<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام. ج۱، ص۲۴۷.</ref>؛ «ماعون همان زکات [[واجب]] است و کسی که زکات ندهد، مانند رباخوار است و کسی که زکات مالش را ندهد، [[مسلمان]] نیست». | زکات و [[نماز]] در [[قرآن]] همواره در کنار هم و به صورت دو رکن اصلی و عملی [[اسلام]] ذکر شده‌اند. امام علی {{ع}} نیز [[التزام]] به این دو را در کنار هم، برای پذیرش عملی اسلام لازم می‌شمرد. در روایتی از [[حضرت]] نقل شده است: {{متن حدیث|الْمَاعُونُ الزَّكَاةُ الْمَفْرُوضَةُ وَ مَانِعُ الزَّكَاةِ كَآكِلِ الرِّبَا وَ مَنْ لَمْ يُزَكِّ مَالَهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ}}<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام. ج۱، ص۲۴۷.</ref>؛ «ماعون همان زکات [[واجب]] است و کسی که زکات ندهد، مانند رباخوار است و کسی که زکات مالش را ندهد، [[مسلمان]] نیست». | ||
در [[حدیث]] دیگری می‌فرماید: | در [[حدیث]] دیگری می‌فرماید: | ||
{{متن حدیث|لَا تُقْبَلُ الصَّلَاةُ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّكَاةَ}}<ref>قاضی نعمان تمیمی، شرح الاخبار، ج۲، ص۴۴۳، ح۷۹۴.</ref>؛ «نماز از کسی که زکات ندهد، پذیرفته نمی‌شود». | {{متن حدیث|لَا تُقْبَلُ الصَّلَاةُ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّكَاةَ}}<ref>قاضی نعمان تمیمی، شرح الاخبار، ج۲، ص۴۴۳، ح۷۹۴.</ref>؛ «نماز از کسی که زکات ندهد، پذیرفته نمی‌شود». | ||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} با بیان [[پاداش]] [[آخرتی]] و [[برکات]] [[دنیایی]] زکات، [[مسلمانان]] را به پرداخت داوطلبانه آن [[تشویق]] می‌کرد و از این طریق، هزینه [[گردآوری زکات]] و فرار مالیاتی را کاهش می‌داد. در سخنان پرشماری که از حضرت رسیده، زکات مایه [[پاکی]] [[انسان]] از [[رذایل اخلاقی]]<ref>آمدی، عبدالواحد، غررالحکم، شرح خوانساری، ح۸۲۸۹.</ref> و تقویت [[روحیه]] [[تواضع]] و [[خشوع]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref> و از جمله [[برترین]] وسایل [[نزدیکی به خداوند]] به شمار آمده است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۵، ح۶۱۳.</ref>. در همین زمینه، یکی از نکاتی که امام در [[نهج البلاغه]] بر آن تأکید کرده، این است که برخلاف [[تصور]] ابتدایی انسان، زکات نه تنها چیزی از [[دارایی]] مؤدی نمی‌کاهد، بلکه بر آن می‌افزاید<ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الزَّكَاةَ... تَسْبِيباً لِلرِّزْقِ}}؛ (نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲) همچنین: الزکاة نقص فی الصورة و زیادة فی المعنی. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۶).</ref>. | [[امیرمؤمنان]] {{ع}} با بیان [[پاداش]] [[آخرتی]] و [[برکات]] [[دنیایی]] زکات، [[مسلمانان]] را به پرداخت داوطلبانه آن [[تشویق]] می‌کرد و از این طریق، هزینه [[گردآوری زکات]] و فرار مالیاتی را کاهش می‌داد. در سخنان پرشماری که از حضرت رسیده، زکات مایه [[پاکی]] [[انسان]] از [[رذایل اخلاقی]]<ref>آمدی، عبدالواحد، غررالحکم، شرح خوانساری، ح۸۲۸۹.</ref> و تقویت [[روحیه]] [[تواضع]] و [[خشوع]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref> و از جمله [[برترین]] وسایل [[نزدیکی به خداوند]] به شمار آمده است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۵، ح۶۱۳.</ref>. در همین زمینه، یکی از نکاتی که امام در [[نهج البلاغه]] بر آن تأکید کرده، این است که برخلاف [[تصور]] ابتدایی انسان، زکات نه تنها چیزی از [[دارایی]] مؤدی نمی‌کاهد، بلکه بر آن می‌افزاید<ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الزَّكَاةَ... تَسْبِيباً لِلرِّزْقِ}}؛ (نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲) همچنین: الزکاة نقص فی الصورة و زیادة فی المعنی. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۶).</ref>. | ||
نمونه‌ای از گفتار [[حضرت]] در [[ترغیب]] [[مردم]] به پرداخت داوطلبانه [[زکات]] چنین نقل شده است: | نمونه‌ای از گفتار [[حضرت]] در [[ترغیب]] [[مردم]] به پرداخت داوطلبانه [[زکات]] چنین نقل شده است: | ||
بدانید که زکات، همراه [[نماز]]، مایه نزدیکی [[مسلمانان]] به [[خداوند]] است؛ بنابراین کسی که زکات را با [[طیب]] خاطر عطا کند، [[کفاره گناهان]] به شمار می‌رود و مانعی از [[آتش]] برای او خواهد بود؛ پس کسی نباید به دنبال آن‌چه پرداخته، [[چشم]] بدوزد و در ادای آن برای خویش [[مشقت]] ببیند یا برای آن [[حسرت]] بخورد؛ زیرا کسی که بدون طیب نفس برای دریافت مزد بیش‌تری آن را بپردازد، از [[سنت پیامبر]] [[آگاه]] نیست و از [[پاداش]] مغبون، و در عمل [[گمراه]]، و بسیار پشیمان خواهد شد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۹۸.</ref> | بدانید که زکات، همراه [[نماز]]، مایه نزدیکی [[مسلمانان]] به [[خداوند]] است؛ بنابراین کسی که زکات را با [[طیب]] خاطر عطا کند، [[کفاره گناهان]] به شمار می‌رود و مانعی از [[آتش]] برای او خواهد بود؛ پس کسی نباید به دنبال آن‌چه پرداخته، [[چشم]] بدوزد و در ادای آن برای خویش [[مشقت]] ببیند یا برای آن [[حسرت]] بخورد؛ زیرا کسی که بدون طیب نفس برای دریافت مزد بیش‌تری آن را بپردازد، از [[سنت پیامبر]] [[آگاه]] نیست و از [[پاداش]] مغبون، و در عمل [[گمراه]]، و بسیار پشیمان خواهد شد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۹۸.</ref> | ||
==رعایت [[اصول اخلاقی]] در برخورد با مؤدیان== | == رعایت [[اصول اخلاقی]] در برخورد با مؤدیان == | ||
در [[آیین]] نامه‌هایی که [[امام]] به مأموران [[گردآوری زکات]] نوشته، همواره بر رعایت نکاتی چون تأمین [[رضایت]] مؤدیان و عدم [[اجحاف]] بر آنان، [[حاکمیت]] مؤدیان در تعیین مقدار زکات خود و [[مالی]] که باید به صورت زکات از [[اموال]] جدا شود و [[خوش‌رویی]] و [[ملاطفت]] با آنان تأکید شده است<ref>ر.ک: نهج البلاغه، نامه ۲۵ و ۲۶.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۰.</ref> | در [[آیین]] نامه‌هایی که [[امام]] به مأموران [[گردآوری زکات]] نوشته، همواره بر رعایت نکاتی چون تأمین [[رضایت]] مؤدیان و عدم [[اجحاف]] بر آنان، [[حاکمیت]] مؤدیان در تعیین مقدار زکات خود و [[مالی]] که باید به صورت زکات از [[اموال]] جدا شود و [[خوش‌رویی]] و [[ملاطفت]] با آنان تأکید شده است<ref>ر. ک: نهج البلاغه، نامه ۲۵ و ۲۶.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۰.</ref> | ||
==برخورد [[روانی]] و قانونی با مانعان زکات== | == برخورد [[روانی]] و قانونی با مانعان زکات == | ||
همان طور که مؤدیان زکات از تشویق‌های [[امیرمؤمنان]]{{ع}} بهره می‌بردند، متخلفان از پرداخت آن، با برخوردهای روانی و قانونی [[تنبیه]] می‌شدند. از نظر روانی، بدترین تنبیه برای مانعان این بود که عموم مردم در [[مسلمان]] بودنشان تردید کنند؛ به ویژه که حکایت خودداری [[ثعلبه]] از [[پرداخت زکات]] و برخورد روانی [[پیامبر]] که به [[نزول آیه]] ۷۵ [[سوره توبه]] و انزوای [[اجتماعی]] او منجر شد، هنوز به خوبی در خاطر مسلمانان جای داشت. گرچه با وجود سیاست‌های تشویقی برای مؤدیان و برخوردهای روانی با مانعان، نیاز چندانی به برخوردهای قانونی باقی نمی‌ماند، در موارد نادری، مجازات‌های قانونی نیز [[اعمال]] می‌شد. مجازاتی که در [[زمان پیامبر]] برای این منظور تجویز گردید و امیرمؤمنان{{ع}} [[مأمور]] اجرای آن شد، [[جنگ]] با مانعان زکات بود. امام در [[زمان]] [[حکومت]] خود نیز بر اِعمال مجازات‌های قانونی بر مانعان [[زکات]] تأکید می‌کرد. در نامه‌ای که به عامل خود [[مخنف بن قیس]] برای [[گردآوری زکات]] نوشته است، می‌فرماید: | همان طور که مؤدیان زکات از تشویق‌های [[امیرمؤمنان]] {{ع}} بهره می‌بردند، متخلفان از پرداخت آن، با برخوردهای روانی و قانونی [[تنبیه]] می‌شدند. از نظر روانی، بدترین تنبیه برای مانعان این بود که عموم مردم در [[مسلمان]] بودنشان تردید کنند؛ به ویژه که حکایت خودداری [[ثعلبه]] از [[پرداخت زکات]] و برخورد روانی [[پیامبر]] که به [[نزول آیه]] ۷۵ [[سوره توبه]] و انزوای [[اجتماعی]] او منجر شد، هنوز به خوبی در خاطر مسلمانان جای داشت. گرچه با وجود سیاست‌های تشویقی برای مؤدیان و برخوردهای روانی با مانعان، نیاز چندانی به برخوردهای قانونی باقی نمی‌ماند، در موارد نادری، مجازات‌های قانونی نیز [[اعمال]] می‌شد. مجازاتی که در [[زمان پیامبر]] برای این منظور تجویز گردید و امیرمؤمنان {{ع}} [[مأمور]] اجرای آن شد، [[جنگ]] با مانعان زکات بود. امام در [[زمان]] [[حکومت]] خود نیز بر اِعمال مجازات‌های قانونی بر مانعان [[زکات]] تأکید می‌کرد. در نامه‌ای که به عامل خود [[مخنف بن قیس]] برای [[گردآوری زکات]] نوشته است، می‌فرماید: | ||
پس هر کس از [[اهل]] [[طاعت]] ما، از اهالی جزیره و بین [[کوفه]] و [[شام]]، ادعا کرد که زکاتش را به عمال شام پرداخته است، در حالی که در حوزه [[امنیتی]] ما به سر می‌برد، او را منع کن؛ چراکه [[سپاه]] ما او را [[حمایت]] کرده است. تو چنین اجازه‌ای به او نده؛ اگرچه [[اعتقاد]] او به [[گمان]] خودش باشد. او چنین حقی ندارد که در سرزمین‌های ما [[زندگی]] کند و زکاتش را به [[دشمنان]] ما بدهد<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵۹.</ref>. | پس هر کس از [[اهل]] [[طاعت]] ما، از اهالی جزیره و بین [[کوفه]] و [[شام]]، ادعا کرد که زکاتش را به عمال شام پرداخته است، در حالی که در حوزه [[امنیتی]] ما به سر می‌برد، او را منع کن؛ چراکه [[سپاه]] ما او را [[حمایت]] کرده است. تو چنین اجازه‌ای به او نده؛ اگرچه [[اعتقاد]] او به [[گمان]] خودش باشد. او چنین حقی ندارد که در سرزمین‌های ما [[زندگی]] کند و زکاتش را به [[دشمنان]] ما بدهد<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵۹.</ref>. | ||
در نمونه دیگری، [[امیرمؤمنان]]{{ع}} [[معقل بن قیس]] را [[مأمور]] ساخت تا با مانعان زکات که در اطراف [[خریت بن راشد]] [[اجتماع]] کرده بودند، بجنگد<ref>ر.ک: طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۵، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۰.</ref> | در نمونه دیگری، [[امیرمؤمنان]] {{ع}} [[معقل بن قیس]] را [[مأمور]] ساخت تا با مانعان زکات که در اطراف [[خریت بن راشد]] [[اجتماع]] کرده بودند، بجنگد<ref>ر. ک: طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۵، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۰.</ref> | ||
==وضع مالیات‌های شبیه زکات== | == وضع مالیات‌های شبیه زکات == | ||
افزون بر نکاتی که در [[عهد رسول خدا]]{{صل}} [[تشریع]] شده بود و بعدها نیز در قالب [[قانون]] ثابت مالیاتی [[اسلام]] به همان کیفیت ادامه یافت، [[امام]] [[مالیات]] مشابهی که تحت عنوان زکات از آن نام برده شده، وضع کرد؛ چنان که از [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} نقل شده: | افزون بر نکاتی که در [[عهد رسول خدا]] {{صل}} [[تشریع]] شده بود و بعدها نیز در قالب [[قانون]] ثابت مالیاتی [[اسلام]] به همان کیفیت ادامه یافت، [[امام]] [[مالیات]] مشابهی که تحت عنوان زکات از آن نام برده شده، وضع کرد؛ چنان که از [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}} نقل شده: | ||
امیرمؤمنان{{ع}} بر اسب‌های عتاق از نژاد اصیل سالانه دو دینار، و بر سایر اسب‌ها، سالانه یک دینار زکات وضع کرد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۵۳۰، ح۱.</ref>. | امیرمؤمنان {{ع}} بر اسب‌های عتاق از نژاد اصیل سالانه دو دینار، و بر سایر اسب‌ها، سالانه یک دینار زکات وضع کرد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۵۳۰، ح۱.</ref>. | ||
از نظر [[فقهی]]، در این که این مالیات، زکات سنجی<ref>ر.ک: نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۷۴.</ref>، تعمیم زکات [[واجب]]<ref>ر.ک: منتظری، حسین علی، دراسات فی ولایة الفقیه، ج۳، ص۲۷.</ref> یا [[مالیات حکومتی]] به شمار می‌رود، [[اختلاف]] است؛ اما در هر حال، ظاهر [[روایت]] از الزامی بودن [[حکم]] آن حکایت دارد. روایت دیگری از امام می‌فرماید: | از نظر [[فقهی]]، در این که این مالیات، زکات سنجی<ref>ر. ک: نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۷۴.</ref>، تعمیم زکات [[واجب]]<ref>ر. ک: منتظری، حسین علی، دراسات فی ولایة الفقیه، ج۳، ص۲۷.</ref> یا [[مالیات حکومتی]] به شمار می‌رود، [[اختلاف]] است؛ اما در هر حال، ظاهر [[روایت]] از الزامی بودن [[حکم]] آن حکایت دارد. روایت دیگری از امام می‌فرماید: | ||
[[خداوند سبحان]] [[غذا]] و نیاز [[نیازمندان]] را در [[اموال]] [[ثروتمندان]] معین کرده است؛ پس هیچ [[فقیری]] گرسنه نمی‌ماند، مگر به واسطه اینکه ثروتمندان از [[حق]] آنان بهره‌مند شده‌اند، و [[خداوند]] آنان را برای این عمل [[مؤاخذه]] خواهد کرد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۲۸.</ref>. | [[خداوند سبحان]] [[غذا]] و نیاز [[نیازمندان]] را در [[اموال]] [[ثروتمندان]] معین کرده است؛ پس هیچ [[فقیری]] گرسنه نمی‌ماند، مگر به واسطه اینکه ثروتمندان از [[حق]] آنان بهره‌مند شده‌اند، و [[خداوند]] آنان را برای این عمل [[مؤاخذه]] خواهد کرد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۲۸.</ref>. | ||
بنابر آن‌چه گذشت می‌توان گفت [[حضرت]] به این اصل [[حقوقی]] [[اعتقاد]] داشته که مشمولان [[زکات]] تا آنجا که [[فقیران]] مانند بقیه [[مردم]] [[بی‌نیاز]] شوند، باید زکات بپردازند. [[اثبات]] این اصل، به [[ولی امر]] امکان می‌دهد که در موارد عدم [[کفاف]] مالیات‌های ثابت، با استفاده از اختیارات قانونی خود در [[منطقة الفراغ]]، مالیات‌های بیش‌تری وضع کند. این نوع [[مالیات]] را در اصطلاح امروزی [[مالیات حکومتی]] می‌نامند<ref>ر.ک: صدر، سیدمحمدباقر، اقتصاد ما، ترجمه عبدالعلی اسپهبدی، ج۲، ص۳۴۰-۳۵۰.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۱.</ref> | بنابر آن‌چه گذشت می‌توان گفت [[حضرت]] به این اصل [[حقوقی]] [[اعتقاد]] داشته که مشمولان [[زکات]] تا آنجا که [[فقیران]] مانند بقیه [[مردم]] [[بی‌نیاز]] شوند، باید زکات بپردازند. [[اثبات]] این اصل، به [[ولی امر]] امکان می‌دهد که در موارد عدم [[کفاف]] مالیات‌های ثابت، با استفاده از اختیارات قانونی خود در [[منطقة الفراغ]]، مالیات‌های بیش‌تری وضع کند. این نوع [[مالیات]] را در اصطلاح امروزی [[مالیات حکومتی]] می‌نامند<ref>ر. ک: صدر، سیدمحمدباقر، اقتصاد ما، ترجمه عبدالعلی اسپهبدی، ج۲، ص۳۴۰-۳۵۰.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۴۰۱.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||