مرجعیت دینی پیامبر در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

از جمله شئونی که برای [[پیامبران الهی]] مطرح شده [[مرجع]] [[دین]] بودن در [[احکام]] و [[معارف]] است<ref>ر. ک: سبحانی، سید محمد جعفر، مرجعیت علمی امامان {{ع}}، صراط، ش۱۱، زمستان ۱۳۹۲.</ref>، چراکه ایشان [[هدایت]] [[انسان‌ها]] را برعهده دارند و [[هدایت]]، از طریق آموزه‌های [[وحیانی]] [[دین]] حاصل می‌شود، از این‌رو، [[کتاب آسمانی]] که دربردارنده [[احکام شریعت]] است، بدان‌ها داده می‌شود؛ چنان‌که راجع به [[حضرت موسی]] {{ع}} چنین آمده است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب داده‌ایم، باشد که راهیاب شوند» سوره مؤمنون، آیه 49.</ref>. [[قرآن کریم]] دربارۀ [[رسول اکرم]] {{صل}} و [[کتاب آسمانی]] او نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«بلکه می‌گویند که آن را خود بربافته است؛ نه بلکه آن (قرآن) از پروردگار تو، راستین است تا گروهی را که پیش از تو بیم‌دهنده‌ای برای آنان نیامده بود بیم دهی، باشد که رهیاب گردند» سوره سجده، آیه 3.</ref>.<ref>ر. ک: فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۲۴۰. </ref>

در مورد [[پیامبر اسلام]] {{صل}} باید توجه داشت ایشان در مدت بیست و سه سال [[نبوت]] خویش، [[وظایف]] و [[شؤون]] مختلفی را در قبال [[جامعۀ اسلامی]] بر عهده داشتند که محور آنها [[مرجع]] [[دینی]] بودن ایشان است؛ این [[وظایف]] عبارت‌اند از:  

# دریافت و [[ابلاغ وحی]] یا [[پیام آوری]] از سوی [[خداوند]] برای [[راهنمایی]] و [[هدایت]] [[بشر]]؛  

# بیان و توضیح [[احکام]] موضوعاتِ جدید در حوزۀ [[وظایف]] و [[احکام]] فردی و [[اجتماعی]] [[مسلمانان]]؛  

# محافظت و [[پاسداری]] از کیانِ [[آموزه‌های دینی]] و [[جلوگیری از وقوع تحریف]] و [[بدعت]] در آنها؛  

# [[حکومت]] و [[ریاست]] بر عامۀ [[مردم]] در همۀ مسائل [[اجتماعی]] و [[سیاسی]]<ref>ر. ک: سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ج۴، ص۱۶ و جمعی از نویسندگان، انسان راه و راهنما‌شناسی، ص۱۹۱ و ۱۹۲. </ref>.

== مفهوم‌شناسی [[مرجعیت دینی]] ==

[[مرجعیت]] در لغت به معنای محل [[رجوع]] بودن است. افراد هر [[جامعه]] با توجه به تخصص‌هایی که دارند محل [[رجوع]] دیگران بوده و گفته ایشان در آن امور مورد قبول همگان است. [[پیامبران]] نیز با توجه به ارتباطشان با [[عالم غیب]] از [[طریق وحی]]، محل [[رجوع]] دیگران در [[امور دینی]] هستند. که از آن به [[مرجعیت دینی]] تعبیر می‌‌شود و گفته ایشان در [[ابلاغ]] و [[تبیین آموزه‌های دینی]] [[حجت]] بر دیگران است<ref>ر. ک. قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص ۴۲؛ فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت ص: ۲۲۲ ـ ۲۳۵؛ سبحانی، سید محمد جعفر، مرجعیت علمی امامان {{ع}}، صراط، ش۱۱، زمستان ۱۳۹۲؛ رضوانی؛ علی اصغر، مرجعیت دینی اهل بیت و پاسخ ب شبهات، ص۱۳.</ref>.

به عبارت دیگر یکی از [[مناصب]] مهم و آسمانی [[پیامبران]] [[تبیین آموزه‌های دینی]] است که به [[دلیل]] [[ارتباط]] آنها با [[وحی]]، [[تبیین]] و تفاسیرشان از [[آموزه‌های دین]] به منزلۀ [[حجت الهی]] برای [[مردم]] تلقی شده و همه باید قلباً و عملاً [[مطیع]] و ملتزم به آن شوند؛ در اصطلاح از [[تبیین]] چنین [[آموزه‌های دینی]] به عنوان "[[مرجعیت]] علمی‌ و [[دینی]]" یاد می‌‌کنند<ref>ر. ک. قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص ۴۲. </ref>.

== [[ضرورت]] [[مرجعیت دینی]] ==

[[دین]] یعنی [[راه]] و رسم [[زندگی]] که [[مؤمن]] و [[کافر]] همه دارای [[دین]] هستند چراکه هیچ کس از داشتن [[راه]] و روشی برای رسیدن به [[هدف]] خویش بی نیاز نیست و از آنجایی که سازنده، کاملترین [[شناخت]] را نسبت به شیء سازنده دارد، فقط اوست که می‌‌تواند برنامه ای [[بی نقص]] را برای آن تهیه کند و در مورد [[انسان]] [[خداوند]] که [[خالق]] اوست برنامه ای ارائه داده که از آن به [[دین]] تعبیر می‌‌شود و چون [[ارتباط مستقیم]] میان [[خداوند]] با [[انسان‌ها]] امکان‌پذیر نیست این [[دستورات]] در قالب [[کتاب آسمانی]] توسط [[پیامبران]] برای [[انسان]] فرستاده شده است و ایشان را به محتویات کتاب [[آگاه]] ساخته تا آن را به [[انسان‌ها]] [[ابلاغ]] کنند<ref>ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، قرآن در اسلام؛ رفیعی، محسن؛ شریفی، معصومه؛ مبانی مرجعیت علمی اهل بیت رسول خدا از دیدگاه اهل سنت؛ اندیشه تقریب؛ تابستان ۱۳۹۰؛ ص ۱۸.</ref>.

به بیانی دیگر [[پیروی]] صحیح از چیزی یا کسی به عنوان "[[مرجع]]" عبارت است از [[پیروی]] ناقص از کامل ([[جاهل]] از عالم) که در آیۀ {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي}}<ref>«آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟» سوره یونس، آیه ۳۵.</ref>‏ به آن اشاره شده است و باید دانست شرط [[بی‌نیازی]] [[انسان]] از [[هدایت]] دیگران این‌ است‌ که‌ از [[هدایت]] ویژۀ [[خداوند]] برخوردار باشد. علاوه بر [[دلیل نقلی]]، [[استدلال عقلی]] نیز بر [[ضرورت]] مرجعیّت و [[لزوم]] استمرار مرجعیّتی‌ مصون‌ از‌ [[خطا]] دلالت دارد: یک‌ [[جامعه]] [[نیازمند]] مرجعیّتی پی‌درپی و مصون از خطاست. از جمله [[دلایل]] [[نیازمندی]] [[جامعۀ دینی]] به مرجعیّت، این است که‌ مردم‌ در شناخت‌، شناساندن و [[اجرای دین]]، از [[خطا]] مصون نیستند. بنابراین اگر مرجع‌ نیز از [[خطا]] و [[لغزش]] مصون نباشد، به [[مرجع]] دیگری نیاز است و اگر او نیز مصون نباشد، باز هم مرجع‌ دیگری‌ نیاز‌ است و لازمۀ آن [[تسلسل]] بوده که [[باطل]] است<ref>برای آگاهی بیشتر، ر. ک: ربـّانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی و خواجه نصیرالدین طوسی، کـشف المراد شرح تجرید الاعتقاد، شرح: جمال الدین علاّمه حلّی. </ref>. روش و سیرۀ عقلا نیز از گذشته‌، بر‌ این بوده که برای یافتن پاسخ پرسش‌های خویش، همواره به متخصصان و خبرگان در همان‌ دانش‌ و حرفه‌ مراجعه می‌کرده‌اند<ref>ر. ک: رفیعی، محسن؛ شریفی، معصومه؛ مبانی مرجعیت علمی اهل بیت رسول خدا از دیدگاه اهل سنت؛ اندیشه تقریب؛ تابستان ۱۳۹۰؛ ص ۱۳ ـ ۱۵. </ref>.

== [[آیات]] و [[مرجعیت دینی]] [[پیامبران]] ==

# [[آیه اولی الامر]]: یکی از آیاتی که می‌تواند [[شأن مرجعیت دینی]] [[پیامبران]] و از جمله [[پیامبر اسلام]] {{صل}} را [[اثبات]] کند، آیۀ [[اولی‌الامر]] است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>. در این [[آیه]] به صورت روشن [[دستور]] به [[اطاعت از رسول]] و [[پیامبر]] شده است و پامبران از جمله [[حضرت محمد]] {{صل}} مسئولیت‌های متعددی داشته‌اند مانند: دریافت و [[ابلاغ وحی]]<ref>سورۀ جن، آیۀ ۲۶ ـ ۲۸. </ref>، [[تبیین معارف]] [[دینی]]<ref>سورۀ آل عمران، آیۀ ۱۶۴. </ref> و...<ref>ر. ک: رضوانی؛ علی اصغر، مرجعیت دینی اهل بیت و پاسخ به شبهات، ص۷۰ و ۷۱؛ فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت ص: ۲۲۲ ـ ۲۳۵.</ref>.

# [[آیه اهل الذکر]]: از [[آیات]] دیگری که قابل [[تطبیق]] بر [[پیامبران]] و [[مرجعیت دینی]] آنهاست آیۀ [[اهل الذکر]] است: {{متن قرآن|فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«اگر نمی‌دانید از دانشمندان بپرسید» سوره نحل، آیه ۴۳.</ref> ذکر در لغت به معنای [[آگاهی]] و اطلاع است<ref>راغب اصفهانی، مفردات، ص ۱۷۹، ماده ذکر.</ref>. [[آیه]] اشاره به اصل عقلایی [[رجوع]] [[جاهل]] به عالم دارد و [[پیامبران]] از جمله مصادیق [[اهل الذکر]] هستند که می‌‌توانند [[مرجع]] [[مردم]] در [[امور دینی]] باشند<ref>ر. ک: سبحانی، سید محمد جعفر، مرجعیت علمی امامان {{ع}}، صراط، ش۱۱، زمستان ۱۳۹۲؛ رضوانی؛ علی اصغر، مرجعیت دینی اهل بیت و پاسخ به شبهات، ص۷۹ و ۸۵.</ref>. همچنین با توجه به [[سیاق آیه]] که مکی است [[اهل الذکر]] در زمان [[نزول]] [[آیه]] مصداقی جز [[رسول خدا]] ندارد<ref>ر. ک: معارف، مجید، پایه‌های مرجعیت دینی در آیات و روایات. </ref>.

# [[آیه صادقین]]: یکی دیگر از آیاتی که می‌‌توان از آن [[امامت]] و [[مرجعیت دینی]] [[پیامبران]] را استفاده کرد، [[آیۀ صادقین]] است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref>. مراد از [[صادقین]] در [[آیه]] معنای وسیع [[صدق]] است یعنی [[صدق]] در [[عقیده]]، گفتار و [[رفتار]] و در هر یک از این زمینه‌ها، مراد صورت کامل آن است. [[بدیهی]] است کسی مانند [[پیامبران]] که در [[عقیده]]، گفتار و رفتارش در همۀ زمان‌ها، مکان‌ها و مراتب و حالات صادق باشد، از صفت [[عصمت]] برخوردار است<ref>مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره ۵۰، ص ۴۴، سال سیزدهم، قم، مؤسسه امام صادق، علی ربانی، گلپایگانی.</ref>.<ref>ر. ک: سبحانی، سید محمد جعفر، مرجعیت علمی امامان {{ع}}، صراط، ش۱۱، زمستان ۱۳۹۲؛ رضوانی؛ علی اصغر، مرجعیت دینی اهل بیت و پاسخ به شبهات، ص۸۶ و ۹۳.</ref>

== ساحت‌های مرجعیت دینی اهل بیت {{ع}} ==

ساحت‌ها و حوزه‌هایی که [[[[پیامبران]]]] در آن [[مرجع دینی]] شناخته شده‌اند به گستره خود [[دین]] برخوردار از وسعت و گستردگی است که شامل همه عرصه‌های دین؛ اعم از حوزه‌های [[اعتقادی]]، [[فقهی]]، [[اخلاقی]] و غیره می‌شود<ref>ر. ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت ص: ۲۲۲ – ۲۳۵.</ref>.

=== نخست: [[مرجعیت فرهنگی]] ===

==== [[مرجعیت تربیتی]] ====

==== [[مرجعیت اخلاقی]] ====

=== دوم: [[مرجعیت علمی]] ([[مرجعیت معرفتی]]) ===

[[مرجعیت علمی]] بدین‌معناست که [[[[پیامبران]]]] [[مفسر]] و [[مبیّن]] [[دین]] و بیان‌کنندۀ [[معارف]] و [[احکام الهی]] و حافظان و شارحان [[دین]] هستند<ref>ر. ک. سبحانی، سید محمد جعفر، مرجعیت علمی امامان {{ع}}، صراط، ش۱۱، زمستان ۱۳۹۲.</ref>. به عبارت دیگر [[مرجعیت‌ علمی]] عبارت است از مورد [[رجوع]] قرار گرفتن افرادی به عنوان أعلم و صاحب‌نظر، در مسائلی همچون [[سنت]] نبوی‌، [[تفسیر]] قرآن‌، قضاوت‌، فرایض‌ و... به گونه‌ای‌ که‌ عموم [[مردم]] و دانشمندان‌ به‌ این [[برتری‌های علمی]] اعتراف داشته باشند<ref>ر. ک. رفیعی، محسن؛ شریفی، معصومه؛ مبانی مرجعیت علمی اهل بیت رسول خدا از دیدگاه اهل سنت؛ اندیشه تقریب؛ تابستان ۱۳۹۰؛ ص ۱۸.</ref>.  

==== [[مرجعیت اعتقادی]] ([[مرجعیت بینشی]]) ====

[[پیامبران]] در حوزۀ [[اعتقادی]] [[مرجع]] [[امت اسلامی]] اند<ref>ر. ک. فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص ۲۲۲ تا ۲۳۵. </ref>.

==== [[مرجعیت حقوقی]] ([[مرجعیت فقهی]]) ====

=== سوم: [[مرجعیت سیاسی]] ([[مرجعیت حاکمیتی]]) ===

=== چهارم: [[مرجعیت قضایی]] ===

[[حق]] [[قانون]] گذاری از جمله اموری است که اولاً و بالذات به [[خداوند]] اختصاص دارد. در [[قرآن کریم]]، بارها از [[حکم]] کردن [[[[پیامبران]]]] [[سخن]] به میان آمده که مقصود از آن، همان [[داوری]] و [[قضاوت]] میان [[مردم]] است؛ ضمن آنکه همان [[حکم]] کردن نیز در آیاتی به {{متن قرآن|بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ}} [[مقید]] است؛ چنان‌که [[خداوند متعال]] خطاب به [[رسول اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ}}<ref>«و ما این کتاب را به سوی تو به درستی فرو فرستاده‌ایم که کتاب پیش از خود را راست می‌شمارد و نگاهبان بر آن است؛ پس میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و به جای آنچه از حق به تو رسیده است از خواسته‌های آنان پیروی مکن» سوره مائده، آیه 48.</ref>.<ref>ر. ک. فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص۱۷۹. </ref>

=== پنجم: [[مرجعیت نظارتی]] ===  

[[پیامبران]] همان‌گونه که دارای منصب [[مرجعیت]] هستند، در امر [[تبلیغ]] و تبیین و اثبات حقایق الهی، برای دفاع و جلوگیری از [[انحرافات دینی]] منصب مرجعیت نظارتی نیز دارند. [[پیامبر]] [[وظیفه]] دارد بر [[دین]] [[مردم]] [[نظارت]] داشته باشد تا اگر بدعتی ایجاد شد بتواند [[دین]] را به حالت صحیح برگرداند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: «همانا [[زمین]] خالی نمی‌شود، مگر آنکه در آن امامی است تا هرگاه [[مؤمنان]] چیزی را به [[دین]] افزودند، آن را برگرداند و اگر از آن چیزی را کم کردند، آن را تمام کند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو إِلَّا وَ فِیهَا إِمَامٌ کَیْمَا إِنْ زَادَ الْمُؤْمِنُونَ شَیْئاً رَدَّهُمْ وَ إِنْ نَقَصُوا شَیْئاً أَتَمَّهُ لَهُمْ}}؛ کافی، ج۱، ص۱۷۸. </ref>. همچنین ایشان وظیفۀ رفع اختلاف‌های [[مردم]] در [[تفسیر دین]] و جلوگیری از [[جریان‌های انحرافی]] را هم عهده دار بودند<ref>ر. ک. فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص ۲۲۲ تا ۲۳۵. </ref>.

== حوزه‌های [[مرجعیت]] [[پیامبران]] ==

# حوزه‌های [[اعتقادی]]، [[فقهی]] و [[اخلاقی]]: [[پیامبران]] در حوزه‌های [[اعتقادی]]، [[فقهی]] و [[اخلاقی]] [[مرجع]] [[امت اسلامی]] اند<ref>ر. ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت ص: ۲۲۲ – ۲۳۵. </ref>.

# حوزۀ نظارتی [[پیامبران]] برای [[جلوگیری از انحرافات دینی]]: [[پیامبر]] [[وظیفه]] دارد بر [[دین]] [[مردم]] [[نظارت]] داشته باشد تا اگر بدعتی ایجاد شد بتواند [[دین]] را به حالت صحیح برگرداند. همچنین ایشان وظیفۀ [[رفع اختلاف‌های مردم]] در [[تفسیر دین]] و [[جلوگیری از جریان‌های انحرافی]] را هم عهده دار بودند<ref>ر. ک. فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص ۲۲۲ تا ۲۳۵. </ref>.