موانع آزادی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مستکبران ==

استکبار آن است که فرد اظهار بزرگی و [[تکبّر]] کند، با آنکه بزرگ نیست<ref>سید علی‌اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج۶، ص۷۴.</ref>. مستکبر کسی است که خواهان بزرگی برای خویش است، آن را از حالت [[قوه]] به فعل در آورد و به دیگران اظهار کند؛ اما متکبّر کسی است که [[کبر]] را برای خودش پذیرفته و آن را به عنوان یک صفت [[نفسانی]] برگرفته است<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۳۵.</ref>؛ لذا در [[روایت]] آمده است که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ ذَهَبَ يَرى‏ أَنَّ لَهُ عَلَى الْآخَرِ فَضْلًا، فَهُوَ مِنَ‏ الْمُسْتَكْبِرِينَ‏}}<ref>«هر کس خودش را برتر از دیگران بداند، او از مستکبرین است». محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، ج۸، ص۱۲۸.</ref>.

== اربابان ==

[[مرحوم نائینی]] با اشاره به جریان‌های دوران [[حکومت]] [[حضرت علی]] {{ع}}، جریان [[انحراف]] از [[سرپرستی]] ولایت به ارباب را توضیح می‌دهد، اینکه در دوران [[نفاق]] و [[عصیان]] [[اهل عراق]]، به [[مکافات]] عمل، از [[نعمت]] بزرگی [[محروم]] و در تحت [[حکم]] [[بنی‌امیه]]، [[اسیر]] و [[مقهور]] خواهند شد و سپس به این [[آیه قرآن]] اشاره دارد: {{متن قرآن|يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ}}<ref>«به شما عذابی سخت می‌چشاندند» سوره بقره، آیه ۴۹.</ref>. بعد از آن چنین می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ ايْمُ‏ اللَّهِ‏ لَتَجِدُنَّ‏ بَنِي أُمَيَّةَ لَكُمْ أَرْبَابَ سُوءٍ بَعْدِي}}<ref>«و به خدا [[سوگند]] بعد از من، بنی‌امیه را [[کارگزاران]] [[بدی]] برای خود خواهید یافت.» نهج البلاغه، خطبه ۹۳.</ref>. [[عدول]] در تعبیر از «ولایت» به «ارباب» برای افاده همین معناست<ref>محمد حسین غروی نانینی، تنبیه الأمة و تنزیه الملة، ص۵۵.</ref>.

این [[آیه]] در بردارنده و بیانگر [[برهان عقلی]] برای [[همراهی]] و تلازم میان [[توحید]]، [[اسلام]] و [[عدالت]] در [[نظام اجتماعی]]- [[سیاسی]] [[بشر]] است؛ زیراکه [[استبداد]]، بهره‌کشی و به [[بندگی]] در آوردن دیگران از سوی [[صاحبان قدرت]]، به وجود نمی‌آید، مگر بر اساس [[منطق]] و محور من و اینکه کسی خود را از دیگران بالاتر پندارد، بنابراین برای خود [[حقوقی]] ویژه برای [[مصلحت]] شخصی خود، در نظر می‌گیرد و همه عرصه‌های سیاسی، [[اقتصادی]]، [[قضایی]]، حقوقی و تجاری را به دست خویش می‌خواهد، امری که بر خلاف [[حکم]] و منطق [[خداوند]] است و [[مخالف]] منطقی است که برای همه آفریده‌های خود، [[برابری]] در [[فرصت‌ها]] و [[حقوق]]، ایجاد می‌کند<ref>ر. ک: محمد مسند بحرانی، أسس النظام السیاسی عند الإمامیة، ص۳۳۰.</ref>. با وجود اربابی که همه امور را بر محور خویش نمی‌خواهد و [[فرصت]] برابر در [[اختیار]] همگان قرار می‌دهد، [[آزادی سیاسی]] به دست می‌آید، زیرا که با وجود [[نظام]] مردم‌سالار، [[حقوق مردم]]، مراعات می‌شود و یکی از بزرگ‌ترین حقوق آنان، [[آزادی]] است. برچیده شدن استبداد، یکی از گام‌های بلند برای رسیدن به حقوق از جمله آزادی است. با توجه به همین نکته است که «آیه [[شریف]]، بیان می‌کند، نظامی که [[مساوات]] و عدالت را در [[جوامع بشری]] برقرار می‌سازد، نظام برآمده از توحید است و [[ربوبیت]] و [[مالکیت]] تنها برای [[خداوند متعال]] است و اینکه [[بندگی]]، [[پیروی]] و گردن‌گذاری نیست مگر از آن [[خداوند]] یا آن کس که به [[حاکمیت خداوند]]، منتهی می‌شود. در پرتو این [[نظم]] است که در نظام‌های بشری، امکان برداشتن [[استبداد]] فراهم می‌شود، [[استبدادی]] که به معنی مالکیت برخی [[انسان‌ها]] بر دیگران است و به [[چیرگی]] و [[سلطه]] دیگران با محوریت فردی، می‌انجامد؛ پس در [[نظام اسلامی]]، همگی پیرو [[قانون]] و [[سرسپرده]] [[ربوبیت خداوند]] و محوریت ذات او و هر آنچه که به او منتهی می‌شود، هستند و نه دیگران، با این [[منطق]] است که طبقات استبداد و بندگی کشیدن افراد از میان برداشته می‌شود»<ref>محمد مسند بحرانی، أسس النظام السیاسی عند الإمامیة، ص۳۲۹.</ref> و ارباب [[انسانی]] که مانع بزرگ انسانی تلقی می‌شود، از دایره مناسبت‌های [[سیاسی]] و تعاملات [[قدرت]]، حذف می‌شود.<ref>[[سید کاظم سیدباقری|سیدباقری، سید کاظم]]، [[آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم (کتاب)|آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۶۳.</ref>

== جباران ==

در [[ادبیات]] [[قرآنی]] یکی از دیگر کسانی که مانع [[آزادی]] است و جلوی [[اختیار]] [[مردم]] را در [[امور سیاسی]] و [[تعیین سرنوشت]] می‌گیرد، [[جبار]] است، قدرتمندی چیره‌گر، [[سرکش]] و سلطه‌جو<ref>ابراهیم انیس و دیگران، المعجم الوسیط، واژه جبر.</ref> و دارای [[نفوذ]] که طرف مقابل را [[مقهور]] و زیر [[سلطه]] خود قرار می‌دهد، اختیار را از او می‌گیرد به گونه‌ای که مجالی برای [[انتخاب]] ندارد و محکوم و مغلوب خویش می‌سازد<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج۲، ص۴۶.</ref>. به کسی [[جبّار]] گفته می‌شود که [[نقص]] و [[کاستی]] خود را با ادعای تعالی و منزلتی که [[شایستگی]] آن را ندارد، جبران می‌کند. مردم را مجبور می‌سازد و مقهور و ناگزیر به آن چیزی که خود می‌خواهد<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی کلمات القرآن، ص۱۸۳.</ref>. در لغت آمده است که به سلطان، جَبْر می‌گویند، به دلیل آنکه هرگونه [[اراده]] کند بر مردم، [[قهر]] می‌ورزد و اجبار در اصل، وادارکردن دیگری و [[اکراه]] است<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی کلمات القرآن، ص۱۸۳.</ref>؛ همچنین گفته شده که جبار کسی است که همراه با [[خشم]] و [[غضب]]، می‌کشد<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۲۳۹؛ همچنین ر. ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۲۶۰.</ref>. با رویکرد جباریت که از اوصاف [[حاکمان]] اسارت‌گر و محدودیت‌طلب است، [[حاکم]]، هرگونه آزادی را از [[شهروندان]] خود سلب می‌کند و افراد اجازه ندارند که به آزادی انتخاب کنند یا حتی [[باور]] و [[اعتقادی]] را برگزینند. این افراد با توجه به نظامی [[سیاسی]] که تشکیل می‌دهند، [[حقوق مردم]] را به [[سادگی]] پایمال می‌کنند و آزادی‌های آنان را محدود.

== مترفین ==

بر اساس [[منطق]] [[قرآن کریم]]، یکی از دیگر موانع [[آزادی سیاسی]]، [[مترفین]] هستند که با توجه به [[مال]] و ثروتی که دست دارند، خود را [[برتر]] از دیگر افراد [[جامعه]] می‌انگارند، هرچند که مترفین و ملا غالباً با هم و در کنار هم‌اند و دارای ویژگی‌های [[برتری‌جویی]] و [[خودخواهی]]، اما با یکدیگر تفاوت دارند. مترف، اسم مفعول، از ترف گرفته شده که به معنای دارابودن و وسعت در [[نعمت]] است<ref>ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۶۶.</ref>، نعمت‌های [[دنیایی]] و گسترش [[زندگی]] دنیایی و بهره‌گیری از آن در هر [[جهت]]؛ به معنای نعمت و [[آسایش]] در زندگی کردن، و خوش گذراندن. در [[فرهنگ قرآن]] آمده است که تُرفه یعنی نعمت و وسعت در آن. تَرَف، به معنای [[خوشگذرانی]]، تن‌آسایی، آسایش و غذای لذیذ آمده است. باب [[افعال]] آن اتراف به معنی [[اصرار]] در [[ظلم]] است و مترَف، یعنی واگذاشته شده به خود که هرچه بخواهد بکند، یا افسارگسیخته‌ای که هرچه دلخواه وی باشد، انجام دهد و مانعی در [[راه]] عیش و [[خوشی]] خود نبیند و نیز به معنی نازپرورده، [[ستمکار]] و خوشگذران است<ref>ر. ک: محمدباقر محقق، دائرة الفرائد در فرهنگ قرآن، ج۴، ص۸۱.</ref>. به بیان [[شیخ طوسی]]، مترفین کسانی هستند که مال و [[ثروت]] را بر [[طلب]] [[حجت]] و دلیل برگزیده‌اند و آنان رئیسان و حاکمانی دارای نعمت و ثروت هستند: {{عربی|و هم الذين آثروا الترفة على طلب الحجة، وهم المتنعمون الرؤساء}}<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۱۹۲.</ref>.

قارون، نماد مترفین در [[کلام خداوند]] است، [[پروردگار]] در [[سوره قصص]]، نقل می‌کند که ویژگی قارون، [[ستمگری]] بود، او گنج فراوان داشت و بر [[قوم موسی]] {{ع}} [[ستم]] می‌کرد: {{متن قرآن|إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ}}<ref>«بی‌گمان قارون از قوم موسی بود و در برابر آنان سرکشی کرد» سوره قصص، آیه ۷۶.</ref>. بغی، در اصل به معنی شدت [[طلب]] است و آن‌گاه که با علی به کار می‌رود، به معنای [[تعدی]] و [[تجاوز]] است<ref>سیدحسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۳۰۷.</ref>، که در این [[آیه]] به کار رفته است. راغب هم می‌گوید [[بغی]] به معنای طلب [[تجاوز از حد]] [[اعتدال]] است که همراه با ستم و [[برتری‌جویی]] باشد<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۳۶.</ref>. در العین آمده است {{عربی|البغي: الظلم}}<ref>احمد خلیل فراهیدی، العین، ج۴، ص۴۵۳.</ref>؛ پس همه معانی را که در نظر می‌گیریم، در بغی، طلب شدید، گذر از اعتدال، ستم و برتری‌جویی وجود دارد. [[قارون]] با آنکه [[خداوند]] به او چندان از گنجینه‌های [[ثروت]] داده بود که کلیدهای آنها بر گروه [[نیرومندی]] سنگین می‌آمد: {{متن قرآن|وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ}}<ref>«و ما بدو از گنج‌ها چندان دادیم که (حمل) مخزن‌های آن بر گروه نیرومند هم گرانبار می‌آمد» سوره قصص، آیه ۷۶.</ref>.

یکی از دیگر ویژگی‌های مترفین، [[ارتکاب جرم]] است، [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِيهِ وَكَانُوا مُجْرِمِينَ}}<ref>«و ستمگران در پی ناز و نعمتی افتادند که در آن به سر می‌بردند و گناهکار بودند» سوره هود، آیه ۱۱۶.</ref>. از جمله {{متن قرآن|كَانُوا مُجْرِمِينَ}} بر می‌آید که [[مردم مصر]] خلافکار و [[فساد]] بودند و به آن [[عادت]] کرده بودند و در انجام آن پافشاری می‌کردند<ref>ر. ک: طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۰۹.</ref>. [[ظلم و ستم]]، [[حقوق]] دیگران را زیر پا گذاشتن است و یکی از حقوق [[قطعی]]، [[آزادی]] است.

به تعبیر [[سید محمد حسین فضل‌الله]]، شاید مشکل بسیاری از [[جوامع انسانی]] در [[گمراهی]]، [[کفر]]، [[فسق]]، [[سرکشی]]، [[ستم]] و [[انحراف]]، ناشی از مترفین باشد، آنان [[ضد]] داعیان به [[ایمان]] و خیر و صلاح‌اند، دعوت‌کنندگانی که می‌خواهند [[جامعه طبقاتی]] را به جامعه‌ای که افرادش در حقوق و [[تکالیف]] دارای [[تساوی]] و [[عدالت]] باشند، [[تغییر]] دهند و ارزش‌های مادی را که در [[حیات اجتماعی]]، [[مال]] بیشتر و [[جاه و مقام]] بالاتر، [[برتری]] دارد، به ارزش‌های [[معنوی]] که در آن ایمان، [[خلق]] [[نیک]]، [[عمل صالح]] برتری داشته باشد، دگرگون سازند. مترفین‌اند که همواره در مقابل [[رسولان الهی]]، با هر وسیله و ابزار [[تبلیغاتی]]، [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] می‌ایستند تا [[گمراه]] سازند و [[شبهه‌ها]] و اتهام‌ها بپراکنند؛ لذا [[خداوند]] بیان کرده است که در هر [[شهر]] و دیاری، [[پیامبری]] بیم‌دهنده فرستادیم، تا هنگامی که [[مردم]] از مسیر ایمان گمراه می‌شوند، آنان را از [[عذاب الهی]] بترساند، اما مترفین و سرمستان از نعمت‌های مادی که بهره‌مندی از مال و جایگاه طبقاتی- سیاسی خود را ارزشی ذاتی می‌پندارند، «به آنچه که به سوی آن قریه فرستادیم، [[کافر]] شدند»<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ}} «و ما در هیچ شهری، بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامرانان آن (شهر) گفتند: ما منکر پیام رسالت شماییم» سوره سبأ، آیه ۳۴.</ref>، زیرا که پیام‌های [[الهی]] برای آزادی [[انسان]] و [[رهایی]] او از [[فروتنی]] در مقابل انسان‌های دیگر است؛ پس خداوند [[وحی]] می‌فرستد تا نیازهای [[آفریدگان]] را برآورده کند و سرکشان از مترفین [[امت‌ها]] نیز از دایره نیاز به خداوند، خارج نیستند. [[هدف رسالت]] آن است که مردم [[مستضعف]] را [[آزاد]] سازد، اما [[منطق]] مترفین و سرمستان از [[نعمت]] آن است که می‌گویند: {{متن قرآن|نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا}}<ref>«و گفتند: که ما دارایی و فرزند بیشتری داریم و ما را عذاب نخواهند کرد» سوره سبأ، آیه ۳۵.</ref> چنین [[استدلال]] می‌کنند که ما از حیث موقعیت، جایگاه و [[شأن]] [[اجتماعی]] از این رسولانی که فقیرند، بالاتریم، ما [[مالک]] [[مال]]، فرزند و پیروانی هستیم که [[رسولان]] آن را ندارند؛ به این دلیل، ما [[عذاب]] نخواهیم شد، ممکن نیست که [[خداوند]]، طبقه [[برتر]] را عذاب کند، آنان می‌پندارند که امتیازهای [[دنیا]]، نسبت به امتیازهای [[آخرت]] نیز [[حاکمیت]] دارد، زیرا که ارزش‌های مادی بر [[ذهن]] و [[ضمیر]] آنان چیره‌گر شده است<ref>ر. ک: سیدمحمدحسین فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ج۱۹، ص۵۵-۵۶.</ref>؛ اما خداوند اشاره دارد بر آنکه: {{متن قرآن|إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>. از آنجا که این گروه غالباً به دنبال افزایش [[ثروت]] و [[مکنت]] خویش هستند و پیوندی با [[قدرت]] و حاکمیت نیز دارند، در این مسیر به [[سادگی]] [[حقوق]] دیگران را زیر پا می‌گذارند و [[آزادی]] افراد را نادیده می‌انگارند. همه را در [[خدمت]] خویش می‌خواهند و حاضر نمی‌شوند تا به تناسب، حقوق و آزادی دیگران در [[جامعه]] تأمین شود.<ref>[[سید کاظم سیدباقری|سیدباقری، سید کاظم]]، [[آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم (کتاب)|آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۶۹.</ref>

== احبار ==

یکی از دیگر گروه‌ها در این عرصه، [[راهبان]] می‌باشند که [[عابدان]]، دنیاگریزان و پرستشگران هستند. با توجه به جایگاهی که اشاره شد، نقش راهبان به گونه‌ای است که توانسته و می‌توانند، مردم را به دنبال خویش کشند، مسیری خودساخته پیش پای آنان نهند و به هر سو که میل دارند، نارهبری کنند، مسیری که آزادی [[فکر]] و عمل را از [[پیروان]] خود می‌ستانند. [[قرآن کریم]]، [[روایت]] می‌کند [[یهود]] و [[مسیحیان]]، [[احبار]] و راهبان و [[مسیح]] {{ع}} را ارباب خود می‌گرفتند: {{متن قرآن|اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ}}<ref>«آنان دانشوران دینی و راهبان خود را به جای خداوند پروردگاران خویش برگزیده‌اند و نیز مسیح پسر مریم را در حالی که جز این فرمان نیافته‌اند که خدایی یگانه را بپرستند که خدایی جز او نیست؛ پاکا که اوست از شرکی که می‌ورزند» سوره توبه، آیه ۳۱.</ref>.

مرحوم [[طبرسی]] از [[امام باقر]] {{ع}} و [[امام صادق]] {{ع}} روایت می‌کند که فرمودند، به [[خداوند]] [[سوگند]]، آنان برای [[عالمان]] و عابدان خویش، [[روزه]] نمی‌گرفتند و [[نماز]] نمی‌خوانند، اما آنان [[حلال‌ها]] را [[حرام]] و [[حرام‌ها]] را [[حلال]] می‌کردند، و [[یهودیان]] و مسیحیان، از آنان [[پیروی]] می‌نمودند و آنان را [[بندگی]] می‌کردند بدون آنکه دریابند و بفهمند<ref>فضل‌الله بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۷.</ref>. [[عدی بن حاتم]] می‌گوید، [[خدمت]] [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} رسیدم، در حالی که بر گردنم [[صلیبی]] از طلا بود، ایشان به من فرمودند، این [[بت]] را از گردن خود باز کن! [[عدی]] می‌گوید، آن را از گردن خود برداشتم و خدمت ایشان رفتم، دیدم ایشان [[آیه]] بالا را [[تلاوت]] می‌کند، به ایشان عرض کردم، ما آنان را نمی‌پرستیم، [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: آیا آنچه را حرام می‌انگارند، حرام نمی‌دانید و آنچه را حلال می‌پندارند، حلال نمی‌شناسید، همین کار شما [[پرستش]] و [[عبادت]] است<ref>فضل‌الله بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۷.</ref>. با این [[وصف]]، به نظر می‌رسد [[عالمان]] و [[عابدان]]، چنگ بر گلوگاه‌های [[قانون‌گذاری]] [[جامعه]] می‌گذارند و با شریعت‌آوری‌ها یا تفسیرهای خودساخته، فرایند امور را به راستای [[منافع]] و تحلیل‌های خویش به پیش می‌برند؛ پس اسارات و [[بندگی]] [[مردم]]، شکل و رنگی قانونی و [[شرعی]] به خود می‌گیرد و البته تاوان [[مبارزه]] با آن برای رسیدن به [[آزادی]]، بسیار سنگین می‌شود.