کمیل بن زیاد نخعی در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* [[کمیل بن زیاد نخعی]]، از [[یاران]] ویژه [[امام علی]] {{ع}} و از [[اصحاب]] سر ایشان و از [[راویان حدیث]] [[امام]] {{ع}} بود. او فردی عابد، [[مطیع]] امر [[امام]] {{ع}} و مورد [[اعتماد]] ایشان بود. روایت‌هایی از مصاحبت‌ها و آموزش‌های [[امام]] {{ع}} با [[کمیل]] وجود دارد. یکی از معروف‌ترین دعاهایی که از [[امام]] {{ع}} [[نقل]] شده، دعای [[خضر]] است که آن را به [[کمیل بن زیاد]] آموخت. [[کمیل]] همراه [[امام]] در [[مسجد]] نشسته بود. بعضی از [[یاران]] از [[امام]] پرسیدند که منظور از [[آیه شریفه]] "در آن شب هر امری با [[حکمت]] معین می‌شود"<ref>{{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ }}؛ سوره دخان، آیه ۴</ref> چیست؟ [[امام]] فرمود: "آن، [[شب نیمه شعبان]] است... هیچ بنده‌ای آن شب را زنده نگاه نمی‌دارد در آن دعای [[خضر]] {{ع}} را نمی‌خواند، مگر این‌که دعایش [[مستجاب]] شود." [[کمیل]] چندی بعد نزد [[امام]] آمد و از [[امام]] خواست دعای [[خضر]] را به او [[آموزش]] دهد. [[امام]] {{ع}} خطاب به او فرمود: "هرگاه این [[دعا]] را حفظ کردی، آن را هر هر [[شب جمعه]] بخوان، یا هر ماه یک‌بار، یا در هر سال یک‌بار، یا در [[طول عمر]] خود یک‌بار؛ در این‌صورت محفوظ مانی و [[یاری]] شوی و روزی داده شوی و از [[مغفرت]] [[الهی]] [[محروم]] نخواهی شد." سپس به او فرمود: "ای [[کمیل]]! طولانی بودن هم‌صحبتی تو با ما باعث شد آنچه را که خواستی به تو بدهیم و بعد [[دعا]] را به او آموخت."

* روایتی دیگر در [[نهج البلاغه]] چنین [[نقل]] شده است: [[کمیل]]، [[فرزند]] زیاد گوید: [[امیرمؤمنان]] [[علی بن ابی‌ طالب]] {{ع}} دست مرا گرفت و به سوی صحرا برد، آن‌گاه آه غمگینانه‌ای از [[دل]] برکشید و چنین فرمود: "ای [[کمیل]]، به‌راستی این [[دل‌ها]] مخزن اسرارند و [[برترین]] آن‌ها، رازدارترینِ آن‌هاست، پس آنچه می‌گویم از من نگه‌دار. [[مردم]] سه گروه‌اند: عالِم ربانی، دانشجوی در راه [[نجات]]، و فرومایگانی که هر فریادگری را پاسخ گویند و از هر سو که باد آید روان شوند، از [[نور]] [[دانش]] بهره نگیرند و به پایگاه محکمی [[پناه]] نبرند. ای [[کمیل]]، [[دانش]] [[برتر]] از [[ثروت]] است، زیرا [[دانش]] تو را حراست کند، ولی تو باید [[مال]] را حراست کنی، اگر از [[مال]] برداری کم شود، ولی هرچه از [[دانش]] [[آموزش]] دهی رشد و افزایش یابد، و آن‌که بر پایه [[ثروت]] اوج گیرد با نابودی آن فرو افتد. ای [[کمیل]]، [[شناخت]] [[دانش]] و فراگیریِ آن از [[دین]] است که باید بدان پای‌بند بود. [[علم]] وسیله کسب [[طاعت]] [[الهی]] در [[زندگی]] و ذکر خیر پس از [[ارتحال]] است. [[دانش]] ماندگار است و [[ثروت]] ناپایدار و بی‌اعتبار. ای [[کمیل]]، ثروت‌اندوزان در عین زندگانی مرده‌اند و [[دانشمندان]] تا روزگار باقی است زنده‌اند. بدن‌هاشان از دست شود اما یاد و نامشان در دل‌هاست." آن‌گاه به سینه مبارک اشاره کرد و فرمود: "در این‌جا [[دانش]] انباشته است اگر دانش‌پذیری بیابم. آری، کسی هست که تیزفهم است، ولی [[امین]] نیست، [[دین]] را وسیله رسیدن به [[دنیا]] قرار دهد و از [[نعمت‌ها]] و [[علوم]] [[الهی]] علیه [[بندگان]] و دوستانش کمک گیرد. یا [[فرمان‌بردار]] [[دانشمندان]] است ولی از [[بصیرت]] و [[آگاهی]] به دور، و با اندک شبهه‌ای در [[دل]] او، [[تردید]] پدید آید. بدانید که هیچ‌یک از این دو به مقصد نرسند. یا سخت لذت‌جوست و در برابر شهوات عنان [[اختیار]] از کف دهد، یا حریص بر گردآوری و [[ذخیره]] [[مال]] است. این دو نیز اصلاً پاسدار [[دین]] نیستند و بیش از هر چیز به حیوانات چرنده شبیه‌اند. این چنین، [[دانش]] با [[مرگ]] اهلش می‌میرود. آری، [[زمین]] از [[حجت خدا]] که برای او [[قیام]] کند خالی نمانَد. [[حجت‌های الهی]] یا ظاهر و مشهورند یا در هاله‌ای از [[خوف]] [[پنهان]]، تا آنان که نشانه‌های روشن خدایی‌اند از دست نروند. ایشان چندند و کجایند و تا چه زمانی ترسان و پنهان‌اند. به [[خدا]] [[سوگند]]، آنان از نظر شمار اندک‌اند، ولی در پیشگاه [[پروردگار]] قدرشان از همه بالاتر است. [[خداوند]] به وسیله آنان [[حجت‌ها]] و معجزاتش را حفظ کند تا آن‌ها را به حجت‌های بعدی سپارند و در [[قلوب]] همانندانشان [[باور]] سازند. [[دانش]] [[راستین]] بر [[امامان]] [[هجوم]] آرد و [[روح]] [[یقین]] در وجودشان تبلور یابد و آنچه را خوش‌گذرانان سخت می‌پندارند آسان دانند و بدانچه جاهلان از آن به [[وحشت]] آیند انس گیرند. در [[دنیا]] با بدن‌هایی که روح‌هاشان به [[ملکوت]] اعلی پیوسته است همدم‌اند. اینان [[جانشینان]] [[خدا]] در [[زمین]] و دعوتگران به سوی [[دین]] اویند. آه آه که چقدر به دیدارشان مشتاقم ای [[کمیل]]؛ اگر خواستی باز گرد<ref>{{متن حدیث|هَا إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْماً جَمّاً -وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ- لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً؛ بَلَى [أُصِيبُ] أَصَبْتُ لَقِناً غَيْرَ مَأْمُونٍ عَلَيْهِ، مُسْتَعْمِلًا آلَةَ الدِّينِ لِلدُّنْيَا وَ مُسْتَظْهِراً بِنِعَمِ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ وَ بِحُجَجِهِ عَلَى أَوْلِيَائِهِ؛ أَوْ مُنْقَاداً لِحَمَلَةِ الْحَقِّ، لَا بَصِيرَةَ لَهُ فِي أَحْنَائِهِ، يَنْقَدِحُ الشَّكُّ فِي قَلْبِهِ لِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ، أَلَا لَا ذَا وَ لَا ذَاكَ؛ أَوْ مَنْهُوماً بِاللَّذَّةِ سَلِسَ الْقِيَادِ لِلشَّهْوَةِ أَوْ مُغْرَماً بِالْجَمْعِ وَ الِادِّخَارِ؛ لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ الدِّينِ فِي شَيْءٍ، أَقْرَبُ شَيْءٍ شَبَهاً بِهِمَا الْأَنْعَامُ السَّائِمَةُ؛ كَذَلِكَ يَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِيهِ. اللَّهُمَّ بَلَى لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً، لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُهُ، وَ كَمْ ذَا وَ أَيْنَ أُولَئِكَ؟ أُولَئِكَ وَ اللَّهِ الْأَقَلُّونَ عَدَداً وَ الْأَعْظَمُونَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْراً، يَحْفَظُ اللَّهُ بِهِمْ حُجَجَهُ وَ بَيِّنَاتِهِ، حَتَّى يُودِعُوهَا نُظَرَاءَهُمْ وَ يَزْرَعُوهَا فِي قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ؛ هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِيقَةِ الْبَصِيرَةِ وَ بَاشَرُوا رُوحَ الْيَقِينِ وَ اسْتَلَانُوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ وَ أَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ، وَ صَحِبُوا الدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى؛ أُولَئِكَ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ الدُّعَاةُ إِلَى دِينِهِ؛ آهِ آهِ، شَوْقاً إِلَى رُؤْيَتِهِمْ. انْصَرِفْ يَا كُمَيْلُ إِذَا شِئْتَ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۳۹</ref>.

* نیز از سفارش‌های [[امام]] {{ع}} به او چنین است: ای [[کمیل]]، خانواده‌ات را [[دستور]] ده که روز را به فراگیری [[اخلاق]] نیک بپردازند و شباهنگاه در پی‌کمک‌رسانی به افتادگان باشند. [[سوگند]] به خدایی که صداها را شنود، هرکس دلی را شاد کند [[خداوند]] از آن [[شادی]]، لطفی برای او [[ذخیره]] کند که به هنگام [[نزول]] [[بلا]]، چون سیل در سرازیری به دادش رسد تا آن [[بلا]] را از او بگردانَد، همان‌گونه که شتر [[غریب]] را از چراگاه برانند<ref>{{متن حدیث|يَا كُمَيْلُ مُرْ أَهْلَكَ أَنْ يَرُوحُوا فِي كَسْبِ الْمَكَارِمِ، وَ يُدْلِجُوا فِي حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ؛ فَوَالَّذِي وَسِعَ سَمْعُهُ الْأَصْوَاتَ، مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلَّا وَ خَلَقَ اللَّهُ لَهُ مِنْ ذَلِكَ السُّرُورِ لُطْفاً، فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ، كَمَا تُطْرَدُ غَرِيبَةُ الْإِبِلِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۴۹</ref>.

== [[کمیل بن زیاد]]، فرماندار هِیت ==

* [[امام]] {{ع}} [[کمیل]] را به [[فرمانداری]] شهر [[هیت]]، از نواحی [[عراق]]، برگزید. لکن او گرچه فردی مورد [[اطمینان]] بود، اما عملکرد مناسبی از خود نشان نداد. [[کمیل]] در دفع حملات افراد [[معاویه]] به نواحی [[عراق]] ناکارامد بود و برای جبران ضعف خود و مقابله به مثل، به برخی مناطق زیر نظر [[معاویه]] حمله می‌برد. از این‌رو سفیان بن عوف، [[مأمور]] [[معاویه]]، از عدم حضور او و سپاهیانش در شهر بهره برد و بدون ایجاد مزاحمت از [[هیت]] عبور کرد و به [[غارت]] شهر [[انبار]] پرداخت. [[امام]] روش او را نپسندید و ضمن نامه‌ای او را به‌دلیل [[ناتوانی]] در طرد [[دشمن]] مورد [[نکوهش]] قرار داد<ref>{{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ تَضْيِيعَ الْمَرْءِ مَا وُلِّيَ وَ تَكَلُّفَهُ مَا كُفِيَ لَعَجْزٌ حَاضِرٌ وَ رَأْيٌ مُتَبَّرٌ؛ وَ إِنَّ تَعَاطِيَكَ الْغَارَةَ عَلَى أَهْلِ قِرْقِيسِيَا وَ تَعْطِيلَكَ مَسَالِحَكَ الَّتِي وَلَّيْنَاكَ لَيْسَ [لَهَا] بِهَا مَنْ يَمْنَعُهَا وَ لَا يَرُدُّ الْجَيْشَ عَنْهَا لَرَأْيٌ شَعَاعٌ؛ فَقَدْ صِرْتَ جِسْراً لِمَنْ أَرَادَ الْغَارَةَ مِنْ أَعْدَائِكَ عَلَى أَوْلِيَائِكَ، غَيْرَ شَدِيدِ الْمَنْكِبِ وَ لَا مَهِيبِ الْجَانِبِ وَ لَا سَادٍّ ثُغْرَةً وَ لَا كَاسِرٍ لِعَدُوٍّ شَوْكَةً، وَ لَا مُغْنٍ عَنْ أَهْلِ مِصْرِهِ وَ لَا مُجْزٍ عَنْ أَمِيرِهِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۶۱</ref>. از آن پس [[کمیل بن زیاد]] برای جبران [[قصور]] خود و جبران ناخشنودی [[امام]]، همواره مترصد فرصت بود، تا این‌که با خبر شد سپاهی را به‌سوی منطقه [[عراق]] گسیل داشته است. [[کمیل]] تصمیم گرفت با [[سپاه]] [[دشمن]] به مقابله برخیزد. از این‌رو به همراه چهارصد سوار به سوی آن‌ها روانه شد و موفق به غافل‌گیری و درهم شکستن [[سپاه معاویه]] شد. [[کمیل]] در نامه‌ای خبر [[پیروی]] خود را برای [[امام]] نوشت. [[امام]] {{ع}} از این خبر شادمان شد و از عملکرد و [[حمایت]] او به [[نیکی]] یاد کرد و [[گمان]] نیک خود را نسبت به او ابراز داشت. اما در عین حال [[ضرورت]] اجازه از [[امام]] قبل از هر [[اقدام]] را به او گوشزد کرد.

== [[شهادت]] [[کمیل]] ==

* هنگامی که [[حجاج بن یوسف ثقفی]] [[والی کوفه]] شد، بر [[شیعیان]] سخت گرفت. او [[کمیل]] را طلبید، اما [[کمیل]] گریخت. [[حجاج]] برای بازگشت [[کمیل]] [[حقوق]] [[خاندان]] و [[قبیله]] او را قطع کرد. [[کمیل]] که وضعیت را این‌گونه دید، خود را [[تسلیم]] کرد و در مواجهه با [[حجاج]] سخنانی [[قاطع]] و تند بر زبان راند. [[حجاج]] نیز [[دستور]] داد سر او را از [[بدن]] جدا کنند. [[شهادت]] [[کمیل]] در سال ۸۲ یا ۸۳ اتفاق افتاد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۵۲-۶۵۵.</ref>.