سوء ظن: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* تکرار عبارت [[شریف]] {{عربی| لَا حَوْلَ‌ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‌ الْعَلِيِّ‌ الْعَظِيمِ‌}} نیز در این راستا بسیار مؤثّر و [[نافع]] است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۹۲.</ref>.

== انواع سوء ظن ==

=== سوء ظن به [[خداوند متعال]] ===

=== سوء ظن به عالَم هستی ===

=== سوء ظن به خویشتن ===

# تردید در درستی گفتار و [[اعمال آدمی]]؛ این حالت - که از آن به "وسواس" تعبیر می‌شود-، در شمار بدترین بلاهای نفسانی است. مبتلایان به این بلیه، به هزار راه دچار می‌شوند تا از ساده‌ترین امور [[اطمینان]] یافته، [[تکلیف]] خود را در قبال آن انجام شده بدانند. تکرار [[نمازها]] و به‌ویژه برخی از مقدّمات آن، در این شمار است.

=== سوء ظن و بدبینی نسبت به دیگران ===

در این زمینه [[روایات]] بسیاری نیز وارد شده است در این شمار است [[روایت]] مشهور منقول از [[امام صادق]] {{ع}}:[[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمودند: "نُه مسأله بر [[امّت]] من بخشیده شده است: اشتباه، [[فراموشی]]، آنچه را نمی‌دانند، آنچه از [[توان]] آنان خارج است، آنچه را از سر ناچاری انجام می‌دهند، آنچه را ناخواسته بدان مجبور می‌شوند، بددلی، وسوسه‌های ذهنی درباره [[آفرینش]]، و [[حسد]] تا آنگاه که بر زبان نیاید و یا در عمل ظاهر نشود" <ref>{{متن حدیث| قَالَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}‌ وُضِعَ‌ عَنْ‌ أُمَّتِي‌ تِسْعُ‌ خِصَالٍ‌ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانِ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ‌ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يُظْهِرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۶۳.</ref>.<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۱۰۴.</ref>

بر این اساس، هرچند [[وسوسه فکری]] در شمار محرّمات [[فقهی]] نیست، امّا باید نسبت به خطر بزرگ آن [[آگاه]] بوده از آن اجتناب ورزید. از همین روست که [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فردی که [[مبتلا]] به این [[رذیلت اخلاقی]] است را، [[مؤمن]] ندانسته می‌فرمایند:"[[ایمان]] با [[بدگمانی]] جمع نمی‌شود" <ref>{{متن حدیث| لَا إِيمَانَ‌ مَعَ‌ سُوءِ ظَنٍّ‌}}غرر الحکم.</ref>؛ نیز آن [[حضرت]]، اینان را بدترین [[مردمان]] دانسته‌اند:"بدترین [[مردمان]]، کسی است که به خاطر بدگمانی‌اش به دیگران به هیچ‌کس [[اطمینان]] نمی‌کند" <ref>{{متن حدیث| شَرُّ النَّاسِ مَنْ لَا يَثِقُ بِأَحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ‌}}؛ غرر الحکم.</ref>.

در [[اسلام]]، [[مؤمن]] آن چنان عزّت‌مند است، که [[عزّت]] او با هیچ چیز دیگری قابل مقایسه نیست. به‌گونه‌ای که بی‌احترامی به او، بی‌احترامی به [[حضرت حق]] و اعلام [[جنگ]] با او قلمداد شده است؛ [[امام باقر]] {{ع}} می‌فرمایند: "چون [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به [[معراج]] رفتند، از [[حضرت حق]] باز پرسیدند: پروردگارا! حال [[مؤمن]] نزد تو چگونه است؟ پاسخ آمد: ای [[محمّد]]! هرکس به یکی از [[اولیاء]] من اهانت کند، به میدان [[جنگ]] با من آمده است" <ref>{{متن حدیث| لَمَّا أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّ {{صل}} قَالَ يَا رَبِّ مَا حَالُ‌ الْمُؤْمِنِ‌ عِنْدَكَ‌؟ قَالَ يَا مُحَمَّدُ مَنْ أَهَانَ لِي وَلِيّاً فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۳۵۲.</ref>؛ این امر اهانت به خویشتن را نیز شامل می‌شود.

به این ترتیب، می‌توان دریافت که هیچ تناقضی در میان این دو دسته از [[آیات]] وجود ندارد؛ همان‌گونه که تناقضی میان روایاتی که امر به [[گمان]] نیکوبردن می‌کند، از سوئی، و روایاتی که با [[افزایش فساد]] در [[جامعه]]، [[گمان]] [[نیکو]] را در [[حقّ]] دیگران منتفی می‌داند، وجود نخواهد داشت. به این [[روایت]] بنگرید: [[امام هادی]] {{ع}} می‌فرمایند: "هرگاه زمانی باشد که [[عدالت]] در آن بیشتر از [[ظلم]] رواج داشته باشد، در آن زمان [[حرام]] است که به کسی سوء ظن برَند، تا آنگاه که امر ناشایستی از او ظاهر شود" <ref>{{متن حدیث|‌ إِذَا كَانَ زَمَانٌ الْعَدْلُ فِيهِ أَغْلَبُ مِنَ الْجَوْرِ فَحَرَامٌ أَنْ يُظَنَّ بِأَحَدٍ سُوءٌ حَتَّى يُعْلَمَ ذَلِكَ مِنْهُ وَ إِذَا كَانَ زَمَانٌ الْجَوْرُ فِيهِ أَغْلَبُ مِنَ الْعَدْلِ فَلَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَظُنَّ بِأَحَدٍ خَيْراً حَتَّى‌ يَبْدُوَ ذَلِكَ‌ مِنْهُ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۷۵.</ref>؛ در این حالت، دیگر نمی‌توان با اصل [[گمان]] [[نیکو]] بردن به [[مردم]]، آنان را [[نیکو]] دانست.

[[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: "می‌خواستم [[مال]] التّجاره‌ای را به [[یمن]] فرستم. از این رو نزد پدرم آمده گفتم: می‌خواهم فلان کس را به عنوان [[رئیس]] کاروان برگزینم، پدرم فرمود: آیا نمی‌دانی که او شراب‌خوار است؟ گفتم: شنیده‌ام که گروهی از [[مؤمنان]] گفته‌اند او این‌چنین است! پدرم فرمود: آنان را [[تصدیق]] کن، چه [[خداوند]] می‌فرماید: [[پیامبر]]، به [[خدا]] [[ایمان]] دارد و [[مؤمنان]] را تأیید می‌نماید". این [[روایت]]، در آنچه گفتیم به‌خوبی [[ظهور]] داشته نشان می‌دهد که دائره [[حسن ظن]]، مؤمنانِ متّهم را در بر نمی‌گیرد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۱۱۱.</ref>.

== اقسام سوء ظن ==

=== مرتبه اول: گمان بی‌اثر غیراختیاری ===

=== مرتبه دوم: گمان بی‌اثر اختیاری ===

=== مرتبه سوم: گمان مؤثر ===