رسالت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

رسالت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۰۲

۱۶ بایت حذف‌شده ، ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲

جز

جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف'

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش

@@ خط ۲۸: / خط ۲۸: @@
 == تفاوت [[نبوت]] و [[رسالت]] در [[قرآن]] ==
-[[قرآن کریم]] برای اشاره به [[پیامبران الهی]] از دو واژۀ «[[رسول]]» و «[[نبی]]» استفاده می‌کند و حتی برخی از ایشان را با هر دو [[وصف]] می‌خواند، اینکه این دو واژه مترادف‌اند یا معنایی متفاوت دارند؟ نظریات مختلفی دربارۀ آن بیان شده است. به طور کلی می‌توان این نظریات را تحت دو عنوان تغایر و [[تساوی]] تقسیم‌بندی نمود<ref>ر. ک: اورنگی، طیبه، مهریزی، مهدی، حجتی، سید محمد باقر، «رسول و نبی در اندیشه مفسران و متکلمان؛ سیر تطور و نقد دیدگاهها»، مجله مطالعات قرآن و حدیث»؛ ص ۱۶۵ ـ ۱۹۹.</ref>:
+[[قرآن کریم]] برای اشاره به [[پیامبران الهی]] از دو واژۀ «[[رسول]]» و «[[نبی]]» استفاده می‌کند و حتی برخی از ایشان را با هر دو وصف می‌خواند، اینکه این دو واژه مترادف‌اند یا معنایی متفاوت دارند؟ نظریات مختلفی دربارۀ آن بیان شده است. به طور کلی می‌توان این نظریات را تحت دو عنوان تغایر و [[تساوی]] تقسیم‌بندی نمود<ref>ر. ک: اورنگی، طیبه، مهریزی، مهدی، حجتی، سید محمد باقر، «رسول و نبی در اندیشه مفسران و متکلمان؛ سیر تطور و نقد دیدگاهها»، مجله مطالعات قرآن و حدیث»؛ ص ۱۶۵ ـ ۱۹۹.</ref>:
 === [[تساوی]] ===
 در این نظریه دو دیدگاه وجود دارد:
@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 # برخی نیز معتقدند [[تساوی]] این دو واژه در مصداقشان است؛ ولی در مفهوم، متفاوتند. [[نبی]] و [[رسول]] (رسولی که از جانب [[خدا]] [[مبعوث]] گردد) هر یک بر شخص واحدی اطلاق می‌‌شوند و غالباً میان این دو، مگر در موارد اندک [[تساوی]] [[حاکم]] است؛ ولی توصیف اشخاص به [[نبوت]] به خاطر واقعیت خبرگیری و ارتباطشان با عالم بالا، خواه از طریق [[رؤیا]]، و خواه از طرق دیگر و توصیف آنان به [[رسالت]]، به خاطر [[مسئولیت]] [[ابلاغ پیام]] [[وحی]] و یا انجام عملی است و در تمام موارد [[قرآن]]، لفظ [[نبی]] و [[رسول]] (رسولی که در [[ارتباط با وحی]] [[تشریعی]] است نه [[رسول]] لغوی) در همین معنا به کار رفته است. ازاین جهت پیوسته کلمۀ «[[وحی]]» با واژۀ [[نبی]] و نبیّین همراه بوده است: {{متن قرآن|إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا}}<ref>«ما به تو همان‌گونه وحی فرستادیم که به نوح و پیامبران پس از وی، و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم و به داود زبور دادیم» سوره نساء، آیه ۱۶۳.</ref> و علت عدول از کلمۀ «[[نبی]]» به «[[رسول]]» در آیۀ: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ}}<ref>«و پیش از تو هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر بدو وحی کردیم که هیچ خدایی جز من نیست پس مرا بپرستید» سوره انبیاء، آیه ۲۵.</ref>، جملۀ {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا}} است که اگر به جای آن کلمۀ {{عربی|وما أوحینا من قبلک}} به کار می‌‌برد، حتماً به جای [[رسول]]، کلمۀ [[نبی]] را استعمال می‌‌کرد و همچنین در مواردی که شخصِ طرف [[وحی]] را بر انجام کاری و [[تبلیغ]] سخنی [[مأمور]] می‌‌سازد از کلمۀ [[رسول]] بهره می‌‌گیرد نه از کلمۀ [[نبی]] و این خود [[گواه]] بر این است که [[رسول]] و [[نبی]] ناظر به دو گروه و دو صنف از [[پیامبران]] نیست، بلکه از نظر [[قرآن]]، گروه واحدی است دارای دو حیثیت که از جهتی «[[نبی]]» و از جهت دیگر «[[رسول]]» نامیده می‌‌شوند. مثلاً می‌‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> و نیز می‌‌فرماید: {{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا}}<ref>«گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم» سوره مریم، آیه ۱۹.</ref>. چنانکه ملاحظه می‌‌شود در هر دو [[آیه]]، کلمۀ [[رسول]] به کار برده است، چیزی که هست در آیۀ نخست، وظیفۀ او [[ابلاغ پیام]] و در آیۀ دوم انجام کاری است و [[گواه]] روشن دیگر بر این مدعا این است که آنجا که [[خدا]] وظیفۀ [[پیامبران الهی]] را تحدید و [[تعیین]] می‌‌کند و می‌‌گوید شما جز [[ابلاغ]] [[سخن]] و [[پیام]]، [[تکلیف]] دیگری ندارید در همۀ موارد کلمۀ «[[رسول]]» به کار می‌‌برد و لفظ [[ابلاغ]] را با لفظ [[رسول]] همراه می‌‌سازد از جمله: {{متن قرآن|فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}<ref>«و آیا جز پیام‌رسانی آشکار بر عهده پیامبران است؟» سوره نحل، آیه ۳۵.</ref>؛ {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}<ref>«پس اگر پشت کنید بر عهده پیامبر ما، تنها پیام‌رسانی آشکار است» سوره تغابن، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا بَلَاغًا مِنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا}}<ref>«جز پیام‌رسانی از سوی خداوند و رساندن رسالت‌های او (اختیاری ندارم) و آنان که با خداوند و پیامبر او نافرمانی کنند بی‌گمان آتش دوزخ، آنان راست که هماره در آن جاودانند» سوره جن، آیه ۲۳.</ref>؛ {{متن قرآن|يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ}}<ref>«ای بنی اسرائیل! من فرستاده خداوند به سوی شمایم، توراتی را که پیش از من بوده است راست می‌شمارم» سوره صف، آیه ۶.</ref>.
-این [[آیات]] و [[آیات]] دیگر که در آنها لفظ [[نبی]] و [[رسول]] آمده است بر این [[حقیقت]] دلالت دارند که ملاک اتّصاف به [[نبوت]] و اطلاق لفظ [[نبی]] همان [[ارتباط]] [[پیامبران]] با [[جهان غیب]] است و ملاک به کار بردن لفظ [[رسول]] و توصیف آنان به این [[وصف]]، همان عهده دار بودن آنان نسبت به [[ابلاغ]] [[دستورات الهی]] است و اگر در مواردی که ضابطه ایجاب کرد لفظ [[نبی]] به کار رود ولی این ضابطه رعایت نگردد، به خاطر نکته ای است که این عدول را ایجاب کرده است. و گرنه این دو واژه دارای دو مفهوم هستند و یکی ([[نبوت]]) مقدم بر دیگری ([[رسالت]]) است و از این جا روشن می‌‌شود که هرگز نمی‌توان این دو لفظ را از نظر مفهوم مترادف خواند بلکه دو مفهوم مختلف دارند؛ امّا از نظر مصداق و [[مقام]] انطباق، غالباً میان آن دو [[تساوی]] است، یعنی هر [[نبی]] و [[پیامبر]] (که به او از عالم بالا [[وحی]] می‌‌شد) [[رسول]] بوده، یعنی [[وظیفه]] ای را بر عهده داشته است که پیامی را برساند و یا عملی را انجام دهد همچنان که هر رسولی ([[رسالت]] [[انسان]] از جانب [[خدا]])، [[نبی]] و طرف [[وحی]] است، ولی از طرف اول یک [[حکم]] غالبی است یعنی [[اکثریت]] قریب به اتفاق [[انبیا]] که طرف [[وحی]] بوده‌اند، رسالتی را بر عهده داشته‌اند، اگر چه در موارد اندکی [[نبوت]] او مخصوص خود او بوده و از خود او [[تجاوز]] نمی‌کرده است چنانکه در برخی از [[روایات]] وارد شده است که [[نبوت]] برخی از [[پیامبران بنی اسرائیل]] از خود [[تجاوز]] نکرده و نسبت به دیگران مأموریتی نداشته اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، باب طبقات الأنبیاء والرسل والأئمّة، ص ۱۷۴. البته یک چنین افراد را نبی و پیامبر خواندن یک نوع توسعه در اطلاق است والاّ نبوتی که از خود إنسان تجاوز نکند، چه معنی می‌‌تواند داشته باشد جز این که بگوییم این فرد نبی به معنی خبرگیر است نه گزارش گر.</ref> و این نسبت سنجی میان [[نبی]] و انسانِ رسولی است که از جانب [[خدا]] [[مأموریت]] [[ابلاغ پیام]] و یا انجام کاری داشته باشد؛ ولی با صرف نظر از این نکته، گاهی [[قرآن]] کلمۀ [[رسول]] را دربارۀ [[فرشته]] به کار می‌‌برد و می‌‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا}}<ref>«گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم» سوره مریم، آیه ۱۹.</ref> و گاهی در مورد فردی به کار می‌‌برد که از جانب [[بشر]] معمولی، مأموریتی را بر عهده داشته باشد. چنانکه می‎فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ}}<ref>«چون فرستاده نزد او آمد، وی گفت: نزد سرورت باز گرد» سوره یوسف، آیه ۵۰.</ref>.
+این [[آیات]] و [[آیات]] دیگر که در آنها لفظ [[نبی]] و [[رسول]] آمده است بر این [[حقیقت]] دلالت دارند که ملاک اتّصاف به [[نبوت]] و اطلاق لفظ [[نبی]] همان [[ارتباط]] [[پیامبران]] با [[جهان غیب]] است و ملاک به کار بردن لفظ [[رسول]] و توصیف آنان به این وصف، همان عهده دار بودن آنان نسبت به [[ابلاغ]] [[دستورات الهی]] است و اگر در مواردی که ضابطه ایجاب کرد لفظ [[نبی]] به کار رود ولی این ضابطه رعایت نگردد، به خاطر نکته ای است که این عدول را ایجاب کرده است. و گرنه این دو واژه دارای دو مفهوم هستند و یکی ([[نبوت]]) مقدم بر دیگری ([[رسالت]]) است و از این جا روشن می‌‌شود که هرگز نمی‌توان این دو لفظ را از نظر مفهوم مترادف خواند بلکه دو مفهوم مختلف دارند؛ امّا از نظر مصداق و [[مقام]] انطباق، غالباً میان آن دو [[تساوی]] است، یعنی هر [[نبی]] و [[پیامبر]] (که به او از عالم بالا [[وحی]] می‌‌شد) [[رسول]] بوده، یعنی [[وظیفه]] ای را بر عهده داشته است که پیامی را برساند و یا عملی را انجام دهد همچنان که هر رسولی ([[رسالت]] [[انسان]] از جانب [[خدا]])، [[نبی]] و طرف [[وحی]] است، ولی از طرف اول یک [[حکم]] غالبی است یعنی [[اکثریت]] قریب به اتفاق [[انبیا]] که طرف [[وحی]] بوده‌اند، رسالتی را بر عهده داشته‌اند، اگر چه در موارد اندکی [[نبوت]] او مخصوص خود او بوده و از خود او [[تجاوز]] نمی‌کرده است چنانکه در برخی از [[روایات]] وارد شده است که [[نبوت]] برخی از [[پیامبران بنی اسرائیل]] از خود [[تجاوز]] نکرده و نسبت به دیگران مأموریتی نداشته اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، باب طبقات الأنبیاء والرسل والأئمّة، ص ۱۷۴. البته یک چنین افراد را نبی و پیامبر خواندن یک نوع توسعه در اطلاق است والاّ نبوتی که از خود إنسان تجاوز نکند، چه معنی می‌‌تواند داشته باشد جز این که بگوییم این فرد نبی به معنی خبرگیر است نه گزارش گر.</ref> و این نسبت سنجی میان [[نبی]] و انسانِ رسولی است که از جانب [[خدا]] [[مأموریت]] [[ابلاغ پیام]] و یا انجام کاری داشته باشد؛ ولی با صرف نظر از این نکته، گاهی [[قرآن]] کلمۀ [[رسول]] را دربارۀ [[فرشته]] به کار می‌‌برد و می‌‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا}}<ref>«گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم» سوره مریم، آیه ۱۹.</ref> و گاهی در مورد فردی به کار می‌‌برد که از جانب [[بشر]] معمولی، مأموریتی را بر عهده داشته باشد. چنانکه می‎فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ}}<ref>«چون فرستاده نزد او آمد، وی گفت: نزد سرورت باز گرد» سوره یوسف، آیه ۵۰.</ref>.
 با توجه به دو نوع استعمال واژه [[رسول]]، هرگز نمی‌توان گفت میان «[[نبی]]» و [[رسول]]، [[تساوی]] [[حاکم]] است بلکه قطعاً، [[رسول]] به اعتبار اینکه مصادیق بیشتری نسبت به [[نبی]] دارد مفهوم گسترده تری نیز دارد. و در [[حقیقت]] آن سخن معروف که می‌‌گویند: میان [[نبی]] و [[رسول]] از نسبت‌های چهارگانه، عموم و خصوص مطلق است صحیح به نظر می‌‌رسد؛ زیرا هر [[نبی]] و [[پیامبری]] (منهای [[پیامبری]] که اختصاص به خود داشته است) [[رسول]] است، در حالی که برخی از [[رسولان]] مانند [[فرشتگان]] و افراد عادی که از جانب افراد دیگر اعزام می‌‌شوند رسولند، ولی [[نبی]] نیستند<ref>ر. ک: سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج ۳، ص ۳۱۷ ـ ۳۲۴.</ref>.
 === تغایر ===
 بیشتر [[اندیشمندان مسلمان]]، این دو مفهوم را متفاوت می‌دانند و می‌گویند «[[رسول]]» اخص و مصداقی از [[نبی]] است. به این معنا که هر رسولی [[نبی]] است، ولی هر نبی‌ای [[رسول]] نیست. گفته شده [[شیعیان]] بر این نظر اتفاق دارند و نیز این فرق‌گذاری را بیشتر [[اهل سنت]] نیز قبول دارند<ref>{{عربی|واتفقت الامامیة علی ان کلّ رسول فهو نبی ولیس کل نبی فهو رسول}}؛ محمدبن‌محمدبن‌نعمان عکبری بغدادی (شیخ مفید)، مجموعه‌مصنفات: اوائل المقالات، ص۴۵.</ref>. برخی از [[مفسران]] نیز بر این باورند که عبارت «مِنْ رَسُولٍ وَلا نَبِیٍّ»<ref>سورۀ حج، آیۀ ۵۲.</ref> گویای تغایر بین این دو واژه است<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۳۹۱؛ زمخشری، محمود‌بن‌عمر، الکشاف عن دقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ج۳، ص۱۶۴. </ref>؛ زیرا [[قرآن کریم]] [[کلام خداوند]] [[حکیم]] است و آوردن دو واژۀ کاملاً مترادف در یک جمله خلاف [[حکمت]] است. پس بنابر ظاهر [[آیه]] این دو واژه به یک معنا نیستند. بنابراین «[[نبی]]» و «[[رسول]]» دو واژۀ هم‌معنا نیستند<ref>روایات نیز دربارۀ فرق بین رسول و نبی سخن گفته‌اند. اصول کافی بابی به این نام دارد که شامل چهار روایت با سندهای صحیح و مضامین نزدیک به هم است. در حدیث اول این باب از قول امام صادق {{ع}} می‌خوانیم: {{متن حدیث|اَلنَّبِی الذِی یَری فِی مَنامِهِ وَیَسْمَعُ الصَّوتَ وَلا یُعایِنُ المَلَکَ وَالرسُولُ الذِی یَسْمَعُ الصَّوتَ وَیَری فِی المَنامِ وَیُعایِنُ المَلَک}}؛ اصول الکافی، ج۱، باب الفرق بین الرسول والنبی والمحدث، ص۱۷۶، ح۱.</ref> و بین آنها در وجوهی تمایز است که عبارت‌اند از:
-# [[اتمام حجت]] برای [[مردم]]: به گفتۀ برخی [[رسول]] [[برتر]] از [[نبی]] است زیرا [[نبی]] [[مأمور]] رساندن خبر [[غیب]] [[الهی]] به [[مردم]] است و امور لازم را برای سامان بخشیدن به [[زندگی دنیوی]] و [[اخروی]] [[مردم]]، شامل اصول و [[فروع دین]] به [[مردم]] [[ابلاغ]] می‌کند؛ اما [[رسول]] علاوه بر [[مقام نبوت]]، دارای یک [[رسالت]] ویژه، یعنی [[اتمام حجت]] است: {{متن قرآن|رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ}}<ref>«پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد» سوره نساء، آیه ۱۶۵.</ref>؛ {{متن قرآن|لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَنَخْزَى}}<ref>«و اگر ما پیش از آن با عذابی آنان را نابود می‌کردیم می‌گفتند: پروردگارا! چرا فرستاده‌ای برای ما نفرستادی تا از آیات تو پیش از آنکه زبون و خوار گردیم پیروی کنیم» سوره طه، آیه ۱۳۴.</ref>. تنها با آمدن [[رسول]] [[حجت]] بر [[مردم]] تمام می‌شود و [[خداوند]] [[حکم]] نهایی را دربارۀ [[هلاکت]] [[قوم]] یا ابقای ایشان و برخورداری‌شان از [[نعمت]] صادر می‌کند: {{متن قرآن|وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و هر امّتی را پیامبری است که چون پیامبرشان بیاید میان آنان به دادگری داوری می‌شود و به آنان ستم نخواهد رفت» سوره یونس، آیه ۴۷.</ref>. از این [[آیات]] و برخی [[آیات]] دیگر<ref>مانند: سورۀ مائده، آیۀ۱۹؛ سورۀ یس، آیات۶۰ـ۶۱ و سورۀ اسراء، آیۀ ۱۵.</ref> برمی‌آید که [[رسول]]، علاوه بر [[پیام‌آوری]]، خصیصۀ [[اتمام حجت]] را نیز داراست<ref>ر. ک: طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۹ـ ۱۴۲، ۲۱۶.</ref>. بنابراین [[نبوت]] و [[رسالت]] دو [[مقام]] جداگانه‌اند که هریک از آن ‌دو خصوصیاتی دارد. به همین [[دلیل]] است که [[قرآن کریم]] برخی [[پیامبران الهی]] را در یک [[آیه]] با هر دو واژه [[وصف]] می‌کند<ref>مانند: سورۀ اعراف، آیۀ۱۵۸؛ سورۀ مریم، آیۀ ۵۱؛ سورۀ مریم، آیۀ ۵۴ و سورۀ حج، آیۀ۵۲.</ref> و این بدان معناست که آن [[پیامبر]] دارای هر دو [[منصب]] [[رسالت]] و [[نبوت]] بوده است و از آنجا که [[رسول]]، اخص مصداقی از [[نبی]] است، در آیۀ ۵۲ [[سورۀ حج]]، قبل از [[نبی]] آمده است: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ}}<ref>«و ما پیش از تو هیچ فرستاده و هیچ پیامبری نفرستادیم» سوره حج، آیه ۵۲.</ref> و اشکالی بر آن وارد نیست<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، راه و رهنما‌شناسی، ص ۵۵ ـ ۵۶.</ref>.
+# [[اتمام حجت]] برای [[مردم]]: به گفتۀ برخی [[رسول]] [[برتر]] از [[نبی]] است زیرا [[نبی]] [[مأمور]] رساندن خبر [[غیب]] [[الهی]] به [[مردم]] است و امور لازم را برای سامان بخشیدن به [[زندگی دنیوی]] و [[اخروی]] [[مردم]]، شامل اصول و [[فروع دین]] به [[مردم]] [[ابلاغ]] می‌کند؛ اما [[رسول]] علاوه بر [[مقام نبوت]]، دارای یک [[رسالت]] ویژه، یعنی [[اتمام حجت]] است: {{متن قرآن|رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ}}<ref>«پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد» سوره نساء، آیه ۱۶۵.</ref>؛ {{متن قرآن|لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَنَخْزَى}}<ref>«و اگر ما پیش از آن با عذابی آنان را نابود می‌کردیم می‌گفتند: پروردگارا! چرا فرستاده‌ای برای ما نفرستادی تا از آیات تو پیش از آنکه زبون و خوار گردیم پیروی کنیم» سوره طه، آیه ۱۳۴.</ref>. تنها با آمدن [[رسول]] [[حجت]] بر [[مردم]] تمام می‌شود و [[خداوند]] [[حکم]] نهایی را دربارۀ [[هلاکت]] [[قوم]] یا ابقای ایشان و برخورداری‌شان از [[نعمت]] صادر می‌کند: {{متن قرآن|وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و هر امّتی را پیامبری است که چون پیامبرشان بیاید میان آنان به دادگری داوری می‌شود و به آنان ستم نخواهد رفت» سوره یونس، آیه ۴۷.</ref>. از این [[آیات]] و برخی [[آیات]] دیگر<ref>مانند: سورۀ مائده، آیۀ۱۹؛ سورۀ یس، آیات۶۰ـ۶۱ و سورۀ اسراء، آیۀ ۱۵.</ref> برمی‌آید که [[رسول]]، علاوه بر [[پیام‌آوری]]، خصیصۀ [[اتمام حجت]] را نیز داراست<ref>ر. ک: طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۹ـ ۱۴۲، ۲۱۶.</ref>. بنابراین [[نبوت]] و [[رسالت]] دو [[مقام]] جداگانه‌اند که هریک از آن ‌دو خصوصیاتی دارد. به همین [[دلیل]] است که [[قرآن کریم]] برخی [[پیامبران الهی]] را در یک [[آیه]] با هر دو واژه وصف می‌کند<ref>مانند: سورۀ اعراف، آیۀ۱۵۸؛ سورۀ مریم، آیۀ ۵۱؛ سورۀ مریم، آیۀ ۵۴ و سورۀ حج، آیۀ۵۲.</ref> و این بدان معناست که آن [[پیامبر]] دارای هر دو [[منصب]] [[رسالت]] و [[نبوت]] بوده است و از آنجا که [[رسول]]، اخص مصداقی از [[نبی]] است، در آیۀ ۵۲ [[سورۀ حج]]، قبل از [[نبی]] آمده است: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ}}<ref>«و ما پیش از تو هیچ فرستاده و هیچ پیامبری نفرستادیم» سوره حج، آیه ۵۲.</ref> و اشکالی بر آن وارد نیست<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، راه و رهنما‌شناسی، ص ۵۵ ـ ۵۶.</ref>.
 # [[تبلیغ وحی]]: [[رسول]] کسی است که نه‌تنها ازطرف [[خداوند]] به او [[وحی]] می‌شود، بلکه [[مأمور]] به [[تبلیغ]] [[احکام]] و [[معارف الهی]] به [[مردم]] نیز هست؛ اما [[نبی]] اگرچه [[وحی]] را دریافت می‌کند، ولی ممکن است [[مأمور]] به [[تبلیغ]] آن نباشد<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۳۳۱؛ مجمع‌ البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن‌، ج۴، ص۹۰؛ علم الیقین، ج۱، ص۳۶۶.</ref> گرچه در میان [[اندیشمندان مسلمان]]، این وجه تمایز از دیگر وجوه مشهورتر است، شواهدی بر [[نادرستی]] آن دلالت دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
 ## [[نبی]] که از ریشة نبأ و به ‌معنای خبردهنده است، مستلزم [[مأمور]] به [[تبلیغ]] بودن تمام [[انبیای الهی]] است؛
@@ خط ۴۹: / خط ۴۹: @@
 ## از آیۀ بالا نمی‌توان به صورت قطعی نتیجه گرفت که همۀ [[رسولان]] کتاب داشته‌اند؛ زیرا [[آیه]] می‌فرماید: «با [[رسولان]] کتاب فروفرستادیم» و این با [[نزول]] کتاب برای برخی از آنها نیز سازگار است؛ چنان‌که [[قرآن کریم]] خطاب به [[بنی‌اسرائیل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَجَعَلَكُمْ مُلُوكًا}}<ref>«و شما را پادشاه کرد» سوره مائده، آیه ۲۰.</ref>، حال آنکه فقط برخی از [[بنی‌اسرائیل]] [[پادشاه]] بودند و گذشته از این هرگز نمی‌توان گفت: همۀ [[رسولان]]، دارای کتاب بودند و [[اثبات]] این مسئله کار [[دشواری]] است این فرق‌گذاری با [[روایات]] نیز ناسازگار است. برای نمونه، طبق [[روایت]] [[ابوذر]] از [[حضرت محمد]] {{صل}} [[تعداد پیامبران]] ۱۲۴ هزار بوده است که ۳۱۳ نفر آنان [[رسول]] بوده‌اند و در مجموع ۱۰۴ [[کتاب آسمانی]] فرود آمده است؛ طبق این [[روایت]]، همۀ [[رسولان الهی]] کتاب نداشته‌اند. باتوجه به این [[روایات]] که آمار [[کتاب‌های آسمانی]] را کمتر از آمار [[رسولان الهی]] می‌‌داند، چگونه می‌‌توان گفت [[رسول]] کسی است که همراه او کتابی باشد<ref>ر. ک: سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج ۳، ص ۳۱۴ ـ ۳۱۵.</ref>؟
 ## به تصریح [[قرآن کریم]] [[انبیا]] نیز دارای کتاب بوده‌اند: {{متن قرآن|كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ}}<ref>«مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد» سوره بقره، آیه ۲۱۳.</ref>.
-## [[قرآن کریم]] پیامبرانی را که کتاب و [[شریعت]] مستقل نداشته‌اند نیز «[[رسول]]» خوانده است از جمله [[حضرت اسماعیل]] {{ع}}: {{متن قرآن|كَانَ رَسُولًا نَبِيًّا}}<ref>«و در این کتاب از موسی یاد کن که ناب و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۱.</ref> و [[حضرت لوط]] {{ع}}<ref>تورات حضرت لوط {{ع}} را برادرزادۀ حضرت ابراهیم {{ع}} می‌خواند؛ پیدایش، باب ۱۴، ش ۱۲؛ برخی مفسران احتمال داده‌اند که وی خواهرزادۀ ابراهیم {{ع}} بوده است؛ طبرسی، ابوعلی فضل‌‌بن‌حسن، ‌ مجمع‌ البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن‌، ج۲، ص۳۲۹.</ref> نیز صاحب [[شریعت]] نبود و [[شریعت]] [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} را [[تبلیغ]] می‌کرد؛ اما در [[قرآن]] با [[وصف]] «[[رسول]]» آمده: {{متن قرآن|إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ}}<ref>«من برای شما پیامبری امینم» سوره شعراء، آیه ۱۰۷.</ref>.
+## [[قرآن کریم]] پیامبرانی را که کتاب و [[شریعت]] مستقل نداشته‌اند نیز «[[رسول]]» خوانده است از جمله [[حضرت اسماعیل]] {{ع}}: {{متن قرآن|كَانَ رَسُولًا نَبِيًّا}}<ref>«و در این کتاب از موسی یاد کن که ناب و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۱.</ref> و [[حضرت لوط]] {{ع}}<ref>تورات حضرت لوط {{ع}} را برادرزادۀ حضرت ابراهیم {{ع}} می‌خواند؛ پیدایش، باب ۱۴، ش ۱۲؛ برخی مفسران احتمال داده‌اند که وی خواهرزادۀ ابراهیم {{ع}} بوده است؛ طبرسی، ابوعلی فضل‌‌بن‌حسن، ‌ مجمع‌ البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن‌، ج۲، ص۳۲۹.</ref> نیز صاحب [[شریعت]] نبود و [[شریعت]] [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} را [[تبلیغ]] می‌کرد؛ اما در [[قرآن]] با وصف «[[رسول]]» آمده: {{متن قرآن|إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ}}<ref>«من برای شما پیامبری امینم» سوره شعراء، آیه ۱۰۷.</ref>.
 ## از [[آیات]] و [[روایات]] برمی‌آید که تنها [[پنج تن]] از [[پیامبران]] [[شریعت]] داشته‌اند. [[نقل]] شده: از [[امام صادق]] {{ع}} دربارۀ آیۀ {{متن قرآ«|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ}}<ref>«بنابراين شكيبا باش همان‏گونه كه پيامبران اولوا العزم شكيبايى ورزيدند» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref> پرسیده شد. [[حضرت]] فرمودند: «[[نوح]] و [[ابراهیم]] و [[موسی]] و [[عیسی]] و [[محمد]] {{صل}}». پرسیده شد: چگونه ایشان [[اولوالعزم]] شده‌اند؟ فرمودند: «بدین جهت که [[نوح]] با کتاب و [[شریعت]] برانگیخته شد و هر [[پیامبری]] که پس از او آمد، کتاب و [[شریعت]] و [[راه]] [[نوح]] را پی گرفت، تااینکه [[ابراهیم]] {{ع}} با صحیفه‌ها و [[عزم]] بر ترک کتاب [[نوح]] آمد و هر [[پیامبری]] پس از او به کتاب و [[شریعت]] و [[راه]] وی بود، تا اینکه [[موسی]] {{ع}} با [[تورات]] و [[عزم]] بر ترک صحیفه‌ها آمد و هر [[پیامبری]] پس از وی به [[تورات]] و [[شریعت]] و [[راه]] او بود، تا اینکه [[مسیح]] {{ع}} با [[انجیل]] و [[عزم]] بر ترک [[شریعت]] و [[راه]] [[موسی]] {{ع}} آمد و [[پیامبران]] بعد از او به [[شریعت]] و [[راه]] او بودند، تا اینکه [[حضرت محمد]] {{صل}} با [[قرآن]] و [[شریعت]] و [[راه]] جدید آمد و [[حلال]] او تا [[روز قیامت]] [[حلال]]، و [[حرام]] او تا [[روز قیامت]] [[حرام]] است. اینان [[پیامبران اولوالعزم]] هستند»<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «(فَاصْبِرْ کما صَبَرَ أُولُواالْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ(؟ فَقَالَ: نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ {{صل}}. قُلْتُ:کیفَ صَارُوا أُولِی الْعَزْمِ؟ قَالَ: لِأَنَّ نُوحاً بُعِثَ بِکتَابٍ وَ شَرِیعَةٍ وَ کلُّ مَنْ جَاءَ بَعْدَ نُوحٍ أَخَذَ بِکتَابِ نُوحٍ وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ إِبْرَاهِیمُ {{ع}} بِالصُّحُفِ وَ بِعَزِیمَةِ تَرْک کتَابِ نُوحٍ لَا کفْراً بِهِ فَکلُّ نَبِی جَاءَ بَعْدَ إِبْرَاهِیمَ {{ع}} أَخَذَ بِشَرِیعَةِ إِبْرَاهِیمَ وَ مِنْهَاجِهِ وَ بِالصُّحُفِ حَتَّی جَاءَ مُوسَی بِالتَّوْرَاةِ وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ وَ بِعَزِیمَةِ تَرْک الصُّحُفِ وَ کلُّ نَبِی جَاءَ بَعْدَ مُوسَی {{ع}} أَخَذَ بِالتَّوْرَاةِ وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ الْمَسِیحُ {{ع}} بِالْإِنْجِیلِ وَ بِعَزِیمَةِ تَرْک شَرِیعَةِ مُوسَی وَ مِنْهَاجِهِ فَکلُّ نَبِی جَاءَ بَعْدَ الْمَسِیحِ أَخَذَ بِشَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ مُحَمَّدٌ {{صل}} فَجَاءَ بِالْقُرْآنِ وَ بِشَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ؟ فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی‏ یوْمِ الْقِیامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ فَهَؤُلَاءِأُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ {{ع}}}}؛ بحار الانوار، ج۱۱، باب۱، ص۵۶، حدیث ۵۵.</ref>. با توجه به [[روایت]] مذکور می‌توان از [[قرآن کریم]] نیز استفاده کرد که فقط [[پنج تن]] از [[پیامبران]] [[شریعت]] داشته‌اند: {{متن قرآن|شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى}}<ref>«از دین، همان را برای شما بیان داشت که نوح را بدان سفارش کرده بود و نیز آنچه را که به تو وحی کردیم و آنچه را که به ابراهیم و موسی و عیسی، سفارش کردیم» سوره شوری، آیه ۱۳.</ref>. این آیۀ شریفه گویای آن است که [[شرایع]] تنها در انحصار [[پنج تن]] از [[پیامبران]]، یعنی [[پیامبران]] معروف به [[اولوالعزم]]، بوده است؛<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۲۹.</ref> زیرا [[آیه]] درصدد [[منت نهادن]] و بیان [[نعمت خداوند]] بر [[امت اسلامی]] است؛ ازآن ‌رو که [[اسلام]] شامل تمام [[شرایع الهی]] است. بنابراین اگر غیر از [[پیامبر اسلام]] و چهار [[پیامبر]] دیگری که در این [[آیه]] نامشان آمده است، [[پیامبر]] دیگری صاحب [[شریعت]] بود، می‌بایست نامش در [[آیه]] می‌آمد.
 ## بنابر [[قرآن کریم]] برخی [[انبیای الهی]] نیز که [[رسول]] و صاحب [[شریعت]] نبوده‌اند، معجزاتی داشته‌اند برای مثال: [[حضرت صالح]] برای [[قوم ثمود]] شتری از [[دل]] کوه بیرون آورد و به آنان فرمود: {{متن قرآن|نَاقَةَ اللَّهِ وَسُقْيَاهَا}}<ref>«پیامبر خداوند به آنان گفت: شتر خداوند را با آبشخور آن وانهید» سوره شمس، آیه ۱۳.</ref>.<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمد تقی، راه وراهنما‌شناسی، ص ۵۲ ـ ۵۵.</ref>