نهاد وکالت در معارف و سیره امام جواد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[نظام]] و [[سازمان وکالت]] که از سوی [[امامان]] پیشین پایه‌گذاری شده بود، در [[عصر امام جواد]]{{ع}} [[توسعه]] و [[نظم]] بیشتری یافت. [[امام جواد]]{{ع}} از این نظام استفاده شایانی برد و [[ارتباط]] خود با [[شیعیان]] در قلمروهای جغرافیایی گوناگون را بدین وسیله توسعه داد. ارتباط امام جواد{{ع}} با [[ایرانیان]] از همین طریق برقرار بود. وکیلانی که در ساختار این نظام فعالیت می‌کردند افزون بر جمع‌آوری و تحویل وجوه و [[حقوق]] [[شرعی]]، مانند [[خمس]]، [[زکات]]، نذورات و هدایای شیعیان و ارسال آن برای [[امام]]، نقش [[علمی]] [[دینی]] و نیز [[ارشاد]] و انتقال خواسته‌های شیعیان به امام را نیز بر عهده داشتند و واسطه میان امام و شیعیان بودند. ارتباط‌ها در [[نظام وکالت]] بیشتر مکاتبه‌ای بود و این به جهت [[پرهیز]] از حساسیت‌های [[حکومت]] و [[التزام]] به نهان‌کاری و [[تقیه]] بود. سازمان وکالت در این عصر چندین نقش را ایفا می‌کرد که عبارت‌اند از: نقش [[مالی]]، نقش ارتباطی و نقش علمی و ارشادی.

نظام و سازمان وکالت در عصر امام جواد{{ع}}، فعال بود، ساماندهی و تنظیم [[روابط مالی]] میان شیعیان و امام به دست [[وکلا]] بود. خمس از جمله مواردی بود که در [[جامعه]] [[شیعه]] درباره چگونگی و شمول آن [[اختلاف]] بود. برخی نمی‌دانستند [[حق امام]] در این زمینه چیست<ref>طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۵۵.</ref>. امام در این زمینه وکلا را توجیه می‌کرد که نمونه آن تأکید و [[راهنمایی]] آن [[حضرت]] بر دریافت خمس در چندین [[نامه]] به [[علی بن مهزیار]] است<ref>طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۵۵؛ کلینی، کافی، ج۱، ص۵۴۷.</ref>. امام به [[وکیلان]] نامه نوشته و به ایشان می‌فرمود: خمس را برای وی ارسال کنند، چنان که به [[محمد بن فرج]] چنین نامه‌ای نوشت<ref>طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۰۰.</ref>.

زمینه [[رقابت]] و [[سوء]] استفاده‌های مالی در میان وکیلان وجود داشت. چنان که در منطقه [[همدان]] در برابر [[ابراهیم بن محمد همدانی]]، [[نضر]] و [[ایوب بن نوح]] دو رقیب وی بودند، که امام خود برای حل مشکل وارد شد و [[ابراهیم]] را [[وکیل]] اصلی خویش معرفی کرد<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۶۱۱.</ref>. در [[قم]] نیز [[رقابت]] و نزاعی میان دو فرستاده [[امام]]، مَیمون و مسافر درباره گردآوری وجوه رخ داد. [[زکریا بن آدم]] که وکیل اصلی امام در قم بود، با توجه به این [[درگیری‌ها]]، وجوه گردآوری شده را نزد خود نگه داشت تا [[دستوری]] از امام برسد و چون [[فرمان امام]] [[جواد]]{{ع}} به ایشان رسید به [[وظیفه]] خود عمل کرد و [[اموال]] را به [[مدینه]] فرستاد<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۵۹۶.</ref>.

منابع در شرح حال ده نفر از [[اصحاب امام جواد]]{{ع}}، به عهده‌دار بودن [[وکالت]] از سوی امام اشاره کرده‌اند: ۱. [[ابراهیم بن محمد همدانی]]، وکیل همدان؛ ۲. [[ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری]]، وکیل [[بغداد]]؛ ۳. [[زکریا بن آدم قمی]]، وکیل قم<ref>طوسی، رجال، ص۴۰۱؛ طوسی، الغیبة، ص۲۱۱.</ref>؛ ۴. [[صالح بن محمد بن سهل]]، متولی [[اوقاف]] قم<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۵۴۸.</ref>؛ ۵. [[صفوان بن یحیی بجلی]]، سابری فروش (شاپوری)<ref>نوعی پارچه ارزشمند.</ref>، وکیل [[کوفه]]<ref>نجاشی، رجال، ص۱۹۷.</ref>؛ ۶۱. [[عبدالرحمان بن حجاج بجلی]]، وکیل بغداد<ref>طوسی، کتاب الغیبة، ص۲۱۰.</ref>؛ ۷. [[عبدالعزیز بن مهتدی اشعری قمی]]، وکیل قم<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۸۳؛ جباری، سازمان وکالت، ج۲، ص۵۰۱.</ref>؛ ۸. [[علی بن مهزیار اهوازی]]، وکیل [[اهواز]]<ref>نجاشی، رجال، ص۱۹۷.</ref>؛ ۹۴. [[محمد بن فرج رخجی]]، وکیل بغداد<ref>طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۰۰.</ref> و ۱۰. [[یحیی بن ابی‌عمران]]، وکیل قم<ref>صفار، بصائر الدرجات، ص۲۶۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۷؛ طوسی، التهذیب، ج۲، ص۶۹. برای آگاهی بیشتر درباره سازمان وکالت بنگرید کتاب: سازمان وکالت، محمدرضا جباری.</ref>.

چنان که از فهرست یادشده پیداست، شهرهای بزرگ دارای [[وکیلان]] متعددی بوده‌اند و برخی از وکیلان تنها عهده‌دار وکالت منطقه‌ای از یک [[شهر]] بزرگ بوده‌اند. درباره برخی وکیلان تصریح شده است که وکیل اصلی منطقه بوده‌اند و دیگر وکیلان تنها وکیل میانی و یا منطقه کوچک‌تری بوده‌اند.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۱۴۱.</ref>