عام الوفود در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

* کلمه وفود جمع وفد<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۴۶۵.</ref>، به معنای هیئت‌های نمایندگی است. وفود به [[قبایل]] و گروه‌هایی اطلاق می‌شود که به [[خدمت]] [[پیامبر]] رسیده و [[اسلام]] آورده‌اند. عمده این گروه‌ها در [[سال نهم هجری]]، "عام الوفود"<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۵۵۹؛ ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۵ ص۴۰.</ref> (سال ورود هیئتها) [[خدمت]] [[پیامبر]] {{صل}} رسیدند<ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۰.</ref>.

* در باب علت ورود این هیئت به [[مدینه]] آمده است: [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فردی را برای جمع‌آوری [[زکات]] نزد بنی‌کعب فرستاده بود. [[بنی‌تمیم]] [[مانع]] شدند که آنها [[زکات]] دام‌های خویش را بپردازند. فرستاده [[حضرت]]، مجبور شد برگردد. سپس [[پیامبر]] "[[عیینة بن بدر فزاری]]" را همراه ۵۰۰ سوار به سوی [[بنی‌تمیم]] روانه کرد. [[عیینة بن بدر فزاری]]، افرادی از این [[قبیله]] را [[اسیر]] گرفت و به [[مدینه]] آورد<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج۳، ص۳۵۲.</ref>.

* عده‌ای از بزرگان [[بنی‌تمیم]] مانند "[[عطارد بن حاجب]]"، "[[زبرقان بن بدر]]" و "[[قیس بن عاصم]]" برای رهایی [[اسیران]] خویش به [[مدینه]] آمدند<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۶، ص۳۶۰.</ref>. تعداد آنها ۸۰ یا ۹۰ نفر ذکر شده است. [[بنی تمیم]] ابتدا برای [[اثبات]] [[برتری]] [[قبیله]] خویش به [[پیامبر]] {{صل}} گفتند: "ای [[محمد]] ما (با شاعر و خطیبمان) نزد تو آمدهایم تا با تو مفاخره کنیم"<ref>{{عربی|يا محمد جئناك نفاخرك}}؛ ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۲.</ref>. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} پذیرفتند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم والملوک، ج۳، ص۱۶-۱۷.</ref>.

* آنها از [[خطیب]] و سپس شاعر خویش خواستند که [[سخنرانی]] کنند و [[شعر]] بگویند. [[حضرت]] در جواب [[خطیب]] آنها از یکی از [[صحابه]] خواست که [[سخنرانی]] کند. [[حسان بن ثابت]] هم با [[شعر]]، جواب شاعر آنان را داد. سرانجام [[بنی تمیم]] اعتراف کردند که شاعر و [[خطیب]] [[رسول خدا]] {{صل}} از شاعر و [[خطیب]] خودشان برترند. سپس آنها [[اسلام]] آوردند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۱-۵۶۷.</ref>. [[پیامبر]] {{صل}} به [[بنی‌تمیم]] هدایایی بخشید<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۲۵؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۷.</ref> و اسیرانشان را [[آزاد]] کرد<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۲۵.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۳.</ref>.

=== وفد [[عامر بن صعصعه]] ===

* از این [[قبیله]]، ابتدا دو نفر [[خدمت]] [[خاتم انبیا]] {{صل}} آمدند. "[[عامر بن طفیل]]"<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref> و به [[نقلی]] "[[بجیرة بن فراس]]"<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۱۳۹.</ref> به [[پیامبر]] {{صل}} عرض کرد: "اگر من [[مسلمان]] شوم چه امتیازی برای من خواهد بود". [[حضرت]] فرمود: "آنچه برای همه [[مسلمانان]] است برای تو هم خواهد بود و هر وظیفه‌ای که ایشان دارند تو هم خواهی داشت". سپس او از [[پیامبر]] {{صل}} سؤال کرد: "آیا پس از خود، [[فرماندهی]] (امر [[حکومت]]) را برای من قرار می‌دهی؟" [[پیامبر]] با این خواسته او موافقت نکرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۶.</ref>. [[حضرت]]، طبق [[نقلی]] فرمود: "این امر به دست خداست و برای هر کسی که خواسته باشد آن را قرار می‌دهد"<ref>{{متن حدیث|الأمر الى اللّه يضعه حيث يشاء }}؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۱۴۰.</ref>. او سپس [[فرماندهی]] بر [[بادیه‌نشینان]] را خواستار شد. باز هم [[پیامبر]] {{صل}} موافقت نکرد. سپس عامر، [[حضرت]] را [[تهدید]] کرد. آن بزرگوار از [[خدا]] خواست که [[شر]] او را [[کفایت]] کند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۶.</ref>. پس از او افراد دیگری از قبیله‌اش نزد [[رسول خدا]] {{صل}} آمدند و [[مسلمان]] شدند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۶.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۴.</ref>.

=== وفد [[قبیله]] طی ===

* پانزده نفر از این [[قبیله]] به حضور [[پیامبر]] {{صل}} رسیدند. سالار این گروه، "[[زید الخیل]]" بود. [[خاتم انبیا]] {{صل}}، [[اسلام]] را بر آنها عرضه کرد و ایشان همگی [[مسلمان]] شدند. سپس هدایایی به آنها داد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۴۳؛ ابن سیدالناس، عیون الأثر، ج۲، ص۲۹۴.</ref>. [[پیامبر]] {{صل}} درباره [[زید الخیل]] فرمود: "هر مردی از [[اعراب]] را که برای من توصیف کردند، کمتر از آنچه گفته بودند دیدم، به جز [[زید الخیل]]". [[پیامبر]] {{صل}} اندکی بعد، نام او را "[[زید الخیر]]" گذاشت<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۴۳؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۷۷.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۴.</ref>.

* بیست مرد از این [[قبیله]] به [[سرپرستی]] "[[عبدالله بن عوف اشج]]" در سال [[فتح مکه]] به [[مدینه]] آمدند... وقتی به [[رسول خدا]] {{صل}} گفته شد که [[نمایندگان]] [[عبد القیس]] آمدند، فرمود: "خوش آمدند. آفرین بر ایشان! [[مردم]] [[عبد القیس]] [[مردم]] بسیار خوبی هستند"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۸.</ref>. [[نمایندگان]] وفد [[ربیعه]]، ده روز ماندند. [[پیامبر]] به ایشان، هدایایی داد و آنها بازگشتند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۸.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۵.</ref>.

* در آغاز [[سال نهم هجری]]، ده گروه از این [[قبیله]] به حضور [[پیامبر]] {{صل}} آمدند. "[[حضرمی بن عامر]]" یکی از افراد این [[قبیله]] به [[حضرت]] عرض کرد: "ما در [[خشکسالی]] در حالی که شب‌های تاریک را تا صبح راه پیموده‌ایم به حضور شما آمده‌ایم؛ در حالی که شما کسی را سراغ ما نفرستادی"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۲۳؛ ابن سیدالناس، عیون الأثر، ج۲، ص۳۱۳.</ref>.

* این هیئت در سال ۹ [[هجری]] [[خدمت]] [[پیامبر]] {{صل}} رسیدند. آنها ۱۳ نفر بودند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۲۸.</ref>. به نظر می‌رسد این گروه، قبل از اینکه [[خدمت]] [[پیامبر]] {{صل}} برسند، [[اسلام]] آورده بودند؛ زیرا وقتی به حضور [[رسول خدا]] {{صل}} رسیدند به طریق [[اسلام]]، [[سلام]] دادند و گفتند: "[[ضحاک بن سفیان]] میان ما طبق [[احکام]] [[قرآنی]] و سنت‌هایی که شما دادهای [[رفتار]] می‌کند.... ما برای [[خدا]] و رسولش به او پاسخ مثبت دادیم. او [[زکات]] را از دولت‌مندان می‌گیرد و میان [[مستمندان]] ما تقسیم می‌کند"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۲۸.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وفود (مقاله)|وفود]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۸۶.</ref>.

== [[وفود]] ==

[[فتح مکه]] جایگاه ویژه رسول خدا {{صل}} را در جزیرة العرب [[استوار]] ساخت. از آن پس، ورود [[نمایندگان]] به حضور ایشان، پس از بازگشت به [[مدینه]] افزایش یافت؛ به گونه‌ای که [[سال نهم هجری]] را "[[عام الوفود]]؛ [[سال]] نمایندگان [[سیاسی]]" نامیدند. حضور وفود در مدینه به انگیزه‌های گوناگونی بود. پذیرش اسلام و [[آگاهی]] از اصول و برنامه‌های [[دین جدید]]، از جمله اهداف برخی از این هیئت‌ها به شمار می‌آمد، ولی به نظر می‌رسد بسیاری از آنها که تعدادشان به بیش از هفتاد مورد می‌رسد، برای گرفتن تأمین از [[دولت]] مدینه که اینک [[قدرت]] و [[غلبه]] نظامی آن کاملا آشکار گشته بود، بدان [[شهر]] رو آوردند. تلاش رسول خدا {{صل}} در این [[دیدارها]]، آشنا کردن [[قبایل]] با [[تعالیم اسلام]] و [[آموزش]] حساسیت‌های [[فرهنگی]] و سیاسی [[دین اسلام]] بود. آن [[حضرت]] هرچند [[آگاه]] بود که پذیرش اسلام از سوی برخی از این قبایل به صورت ظاهر است، اما تلاش می‌کرد قبایل پراکنده در سراسر جزیرة العرب [[مطیع]] [[حکومت]] مرکزی مدینه شوند و از آن [[پیروی]] کنند.

ایشان با وجود پذیرش تقاضاهای [[مالی]] این قبایل و اعطای امتیازهای مالی به آنها، از پذیرش تقاضاهای سیاسی و زیاده خواهی آنان خودداری کرد. برخی از نمایندگان خواستار شراکت در قدرت با [[پیامبر]] بودند. از جمله این گروه‌ها، [[بنی حنیفه]] بودند که تقسیم قدرت را میان خود و پیامبر خواستار شدند<ref>ذهبی، ج۲، ص۶۸۳؛ ابن سیدالناس، ج۲، ص۲۹۲.</ref>، ولی آن [[حضرت]] بر [[یگانگی]] [[قدرت]] مرکزی [[اصرار]] داشتند. در [[حقیقت]] اعلام [[اسلام]] از سوی [[نمایندگان]] [[قبایل]]، اعترافی ضمنی به یگانگی [[دولت]] و قدرت مرکزی مستقر در [[مدینه]]، آن‌هم بدون هیچ‌گونه قید و شرطی بود.

[[رسول خدا]] {{صل}} بر قبایلی که اسلام آورده بودند، خواسته‌های سنگین و شرط‌های سخت قرار نمی‌داد. آنان نیز همچون [[مسلمانان]] باید [[رسالت]] [[نبوی]] را می‌پذیرفتند و [[دستورات]] [[دین]] را به‌جا می‌آوردند و [[حقوق مالی]] را به دولت مدینه می‌پرداختند، اما [[سرزمین]]، بزرگان و [[نظم]] خود را همچنان محفوظ نگاه می‌داشتند.

 

بنابراین، با [[پذیرش اسلام]]، نظم کهن و [[روابط]] میان عشایر و قبایل و ساکنان دهکده‌ها و [[شهرها]]، همچنان [[پایدار]] بود. البته فردی که به عنوان [[امیر]] یا [[رئیس]] مورد [[تأیید]] [[حکومت]] مرکزی قرار می‌گرفت، لازم بود از دستورات دولت مدینه [[پیروی]] کند و [[ارتباط]] خویش را با آن دولت محفوظ دارد.<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص:۶۸.</ref>