←جمع بندی
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
==جمع بندی== | ==جمع بندی== | ||
*در جمع بندی میان دو نظر می توان گفت حصول علم برای انسان کامل متوقف بر التفات و توجّه است که بدون اراده نیز حاصل می‌شود،<ref>ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟</ref> منتها چنین نیست که تمام علوم اهل بیت(علیهم السلام) شأنی باشد بلکه برخی از علوم ایشان فعلی و حضوری است، مانند علم باطن امام که همیشه به همه چیز فعلی است و متوقف بر هیچ شرطی نیست.<ref>ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟</ref> و با توجه به این مطالب تفاوت علم فعلی و شأنی امام روشن می شود. | *در جمع بندی میان دو نظر می توان گفت حصول علم برای انسان کامل متوقف بر التفات و توجّه است که بدون اراده نیز حاصل می‌شود،<ref>ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟</ref> منتها چنین نیست که تمام علوم اهل بیت(علیهم السلام) شأنی باشد بلکه برخی از علوم ایشان فعلی و حضوری است، مانند علم باطن امام که همیشه به همه چیز فعلی است و متوقف بر هیچ شرطی نیست.<ref>ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟</ref> و با توجه به این مطالب تفاوت علم فعلی و شأنی امام روشن می شود. | ||
==چگونگی علم غیب معصوم== | |||
*خداوند بالفعل عالم به تمام امور بوده و چیزی از او پنهان نمى‌ماند،<ref>مانند سورۀ سجده، آیۀ 6: «ذلِكَ عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْعَزيزُ الرَّحيمُ»</ref> منتها در مورد انبیاء و اولیاء، مضمون روایات<ref>مانند: «اِذا شاؤُوا عَلِموا، وَ اِذا لَم يَشاؤُوا لَم يَعلَموا»، کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢۵٨</ref> این است<ref>ر.ک. طباطبایی، سیدمحمد حسین، علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء، ص ۳۲۶</ref> که، علم غیب ایشان شأنی است<ref>ر.ک. کاشفی، محمدرضا، راهنماشناسی، ص 72</ref> و آنها ممکن است بالفعل بسیارى از اسرار غیب را ندانند،<ref>ر.ک. سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب، ص 160؛ قدردان ملکی، محمدحسن، پاسخ به شبهات کلامی، امامت، ص ۴۶۲</ref> اما اگر اراده کنند خداوند آنان را آگاه مى‌نماید<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 80؛ مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج ٢٥، ص ١٤٦؛ سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب، ص 160؛ رفیعی، ناصر، علم غیب ائمه(علیهم السلام)، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی، ص ۱۷ و ۱۸؛ وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام (تاریخچه و اقوال)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام؛ لطیفی، رحیم، علم غیب معصوم، ماهنامه معرفت شماره 48، صفحه؟؟؟؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟</ref> یعنی اراده علت تامه برای علم است.<ref>وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام (تاریخچه و اقوال)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام</ref> و اين اراده نيز با اذن و رضاى خدا انجام می‌گيرد<ref>ر.ک. مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج ٢٥، ص ١٤٦؛ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج 3، ص 418؛ نصیری، محمدحسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟</ref> و متکی بر علم و ارادۀ خداوند است و آنجا که خدا بخواهد آنها می‌دانند.<ref>ر.ک. مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۰ ،ص ۷۳ و 74</ref> لذا علم غیب آنها حضوری نیست<ref>ر.ک. رفیعی، ناصر، علم غیب ائمه(علیهم السلام)، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی، ص ۱۷ و ۱۸</ref> و این چنین روایاتی برای علم غیب پیامبر به نوعی محدوده تعیین می کنند.<ref>ر.ک. لطیفی، رحیم، علم غیب معصوم، ماهنامه معرفت شماره 48، صفحه؟؟؟</ref> | |||
==دلیل روایی== | |||
*مرحوم کلینی در کتاب کافى، بابى را با این عنوان نوشته است:<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمدجعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 80</ref>«بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ(علیهم السلام) إِذَا شَاءُوا أَنْ یَعْلَمُوا عُلِّمُوا»،<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢۵٨</ref> در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) که در این باب آمده مى‌خوانیم: یکی از یاران حضرت از ایشان سؤال کرد: آیا امام علم غیب می‌داند؟<ref>ر.ک. مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص 100</ref> حضرت فرمودند: نه اما: «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ یَعْلَمَ شَیْئاً أَعْلَمَهُ الله ذَلِك»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢۵٨</ref> | |||
*در روایتی دیگر امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: «یُبسَطُ لَنَا العِلمُ فَنَعلَمُ، و یُقبَضُ عَنّا فَلا نَعلَمُ. و قالَ: سِرُّ اللّه ِ عَزَّوجَلَّ أسَرَّهُ إلى جَبرَئیلَ، و أسَرَّهُ جَبرَئیلُ إلى مُحَمَّدٍ، و أسَرَّهُ مُحَمَّدٌ إلى مَن شاءَ اللّهُ»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 258</ref> یعنی هرگاه سفره علم برای ما گسترده می‌شود، ما می‌دانیم و هرگاه گستره نشود، ما نمی‌دانیم. اسرار الهی به جبرئیل منتقل می‌شود و جبرئیل آنها را به حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) انتقال می‌دهد و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) به هر کس که خدا بخواهد منتقل می‌کند.»<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج 3، ص 418</ref> | |||
==چگونگی علم غیب پیدا کردن معصوم== | |||
*امامان(علیهم السلام) هر وقت می‌خواستند چیزی از غیب بدانند به مقام نورانیّت<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۱، ح ۱</ref> (مقام باطنی) خود توجّه نموده و آنرا می‌دانستند، ولی همیشه به آن مقام توجّه نداشتند. مانند فقیهی که تمام مسائل نزد او حاضر نیست، ولی ملکه اجتهاد را دارد که هرگاه مسئله‌ای از او می‌پرسند، به مَأخذِ حُکم رجوع نموده و آن را می‌داند.<ref>ر.ک. طباطبایی، سیدمحمد حسین، علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء ص ۳۲۶</ref> یعنی علم به همه چیز در دسترس آنان است اما اگر مصلحت در ندانستن امری باشد اراده نمی‌کنند که آنرا بدانند<ref>ر.ک. مصباح یزدی، محمدتقی، شرح دعای ۴۵ صحیفه سجادیه، وبگاه پدیدآورنده </ref> و اگر ارادۀ دانستن کرده و خداوند ایشان را آگاه می کرد، این آگاهی حتی اموری که در پاره ای روایات نفی شده مانند: خبر از زمان و مکان مرگ افراد و نزول باران را نیز شامل می شود، اگر آنها می خواستند به اذن الهی به همه این امور آگاه می‌شدند و از آن خبر می‌دادند گر چه در محورهایی مانند علم به وقوع قیامت هرگز وارد نشدند.<ref>ر.ک. رفیعی، ناصر، علم غیب ائمه(علیهم السلام)، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی، ص ۱۷ و ۱۸</ref> | |||
==علت عدم بالفعل بودن همیشگی علم غیب برای معصوم== | |||
*ممکن است دلیل بالفعل نبودن همیشگی علم غیب برای آنان این باشد، باتوجه به اینکه اهل بیت(علیهم السلام) لباس عالم مادی را پوشیده اند و این عالم قابلیت نزول دفعی علم را ندارد لذا علوم به تدریج بر آنها نازل می شده است. تفاوت اهل بیت با سایر مردم در اینمورد این است که ضعف قابلیت (ظرفیت دریافت علوم) در ایشان عرضی اختیاری است و در دیگران اضطراری ذاتی؛ یعنی هرگاه آنها اراده کنند خواهند دانست، البته اراده و مشیت آنها هم منوط به خواست خداوند است. امامان در حالت ظاهری مانند سایرین ممکن است به خیلی چیزها توجه نداشته باشند اما در حالت باطنی خود<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، علم امام، ص ۳۰۶ و ۳۰۷؛ جزایری، سیدمحمود، کارکردهای علم غیب امامان معصوم و شئون ایشان، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت</ref> "لا يَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ"<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج 1، ص 201</ref>.<ref>ر.ک. جزایری، سیدمحمود، کارکردهای علم غیب امامان معصوم و شئون ایشان، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت؛ وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام (تاریخچه و اقوال)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام</ref> | |||
==نتیجه گیری== | |||
*در مجموع پیامبر و امامان دو جنبه داشته اند، جنبۀ ظاهری و بشری و جنبۀ باطنی؛ در جنبۀ ظاهری مانند سایر مردم بودند<ref>آیۀ 110 سورۀ کهف: «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ»</ref> که از برخی امور اطلاع نداشتند، اما در جنبۀ باطنی و نوری، در موارد لازم و ضروری،<ref>ر.ک. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۹۵ ـ 298</ref> اگر اراده می کردند با خواست خداوند از امور غیبی اطلاع پیدا می کردند،<ref>ر.ک. طباطبایی، سیدمحمد حسین، علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء ص ۳۲۶</ref> و اگر مصلحت در ندانستن بوده ارادۀ آگاه شدن را نمی کردند.<ref>ر.ک. مصباح یزدی، محمدتقی، شرح دعای ۴۵ صحیفه سجادیه، وبگاه پدیدآورنده </ref> | |||
*البته باید توجه داشت بر طبق برخی روایات<ref>مانند: نهج البلاغه(صبحی صالح)، ص 99، خطبۀ 70؛ امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: «مَلَکَتْنِی عَیْنِی وَ أَنَا جَالِسٌ، فَسَنَحَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّه ... .» و ...</ref> گاهی برای پیامبران و یا امامان علمی بدون اراده حاصل می شود، مانند حالت خواب یا مکاشفه و یا حتی در حالت عادی، در این حالت صرف توجه و التفات برای شهود و ادراک کافی است، یعنی بدون که امامان اراده ایی در حصول این علم داشته باشند خداوند متعال برخی علوم را به ایشان عنایت می کند.<ref>وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام (تاریخچه و اقوال)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام</ref> | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||