جوامع حدیثی شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

به نظر می‌رسد اولین کتاب با عنوان جامع از [[عبیدالله بن علی حلبی]] از [[یاران امام صادق]] {{ع}} باشد که [[قاضی]] نعمان در موارد متعدد در کتاب ایضاح خود از آن استفاده کرده است و با عنوان «جامع حلبی»<ref>قاضی نعمان، الإیضاح (میراث حدیث شیعه، ج۱۰)، ص۶۸؛ همان، تحقیق کاظم رحمتی، ص۲۴، ۴۰، ۵۲، ۵۳، ۵۴، ۶۷، ۶۹-۷۰، ۷۵ و ۸۱؛ حسین طباطبایی مدرسی، میراث مکتوب شیعه، دفتر اول، ص۴۵۴ و در بیش از ۵۰ مورد از جامع حلبی حدیث نقل کرده است.</ref> یا «کتاب او معروف به جامع»<ref>قاضی نعمان، الإیضاح (میراث حدیث شیعه، ج۱۰)، ص۹۸: {{عربی|كتابه معروف بالجامع}}.</ref> از آن یاد می‌کند. وی از کتاب مسائل [[حلبی]] نیز [[نقل]] فراوان دارد<ref>قاضی نعمان، الإیضاح (میراث حدیث شیعه، ج۱۰)، ص۷۲، ۷۴، ۸۰، ۸۳، ۸۹ و ۹۱؛ همان، تحقیق رحمتی، ص۳۰، ۳۶، ۴۹-۵۰، ۵۲، ۵۴، ۶۸-۶۹، ۷۱، ۷۷، ۷۹، ۱۴۸، ۱۵۱ و ۱۶۴.</ref> و با توجه به اینکه در مواردی از این دو کتاب با نام مستقل، با فاصله اندک و یک جا نقل می‌کند<ref>قاضی نعمان، الإیضاح (میراث حدیث شیعه، ج۱۰)، ص۹۸، ۱۰۰ و ۱۱۴.</ref>، معلوم می‌شود حلبی دارای دو اثر مستقل بوده است. برقی کتاب حلبی را اولین کتابی می‌داند که در [[شیعه]] تدوین شده است<ref>احمد بن محمد برقی، رجال البرقی، ص۲۳، (چ دانشگاه): {{عربی|هو اول كتاب صنّفه الشيعة}}.</ref>. [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]] نوشته‌اند: این کتاب را بر [[امام صادق]] {{ع}} عرضه کرد و آن [[حضرت]]، کتاب را [[تأیید]] کرد و فرمود: آیا برای [[مخالفان]] مانند آن می‌یابی؟<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۳۱؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۰۶، (چ نجف): {{عربی|أ ترى لهؤلاء مثل هذا؟}}.</ref> برخی تدوین [[جوامع]] را از [[زمان]] [[امام رضا]] {{ع}} به بعد می‌دانند؛ [[شاهد]] آن کتاب جامعِ [[یونس بن عبدالرحمان]] است<ref>جعفر سبحانی؛ تذکرة الأعیان، ص۲۱۵.</ref> که نجاشی کتاب «جوامع الآثار» و «الجامع الکبیر فی الفقه» و آثار دیگر وی را یاد کرده است<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۴۷.</ref>. شیخ کتاب وی را «جامع الآثار» معرفی کرده است و آثار وی را بیش از سی کتاب می‌داند<ref>شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعه و أصولهم، ص۵۱۱.</ref>. [[ابن ندیم]] هم از کتاب جامع الآثار [[یونس]] یاد کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۳۰۹.</ref>. از [[نقل]] [[کلینی]] در باب [[زکات]] استفاده می‌شود که [[یونس]] به توضیح درباره برخی [[اخبار]] نیز پرداخته است و کتاب وی صرف [[نقل حدیث]] نبوده؛ بلکه همراه با [[اجتهاد]] و اظهار نظر بوده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۵۰۹. کلینی از یونس نقل می‌کند در روایاتی که از پیامبر {{صل}} نقل شده که زکات در نه چیز است و از غیر آن عفو شده است، منظور این است که در آغاز بعثت چنین بوده و بعد موارد اموال زکوی توسعه یافته است: {{متن حدیث|الزَّكَاةُ وَضَعَهَا وَ سَنَّهَا فِي أَوَّلِ نُبُوَّتِهِ عَلَى تِسْعَةِ أَشْيَاءَ ثُمَّ وَضَعَهَا عَلَى جَمِيعِ الْحُبُوبِ}}. در مورد دیگر گوید: {{متن حدیث|أَنَّهُ كُلُّ مَا عُمِلَ لِلتِّجَارَةِ مِنْ حَيَوَانٍ وَ غَيْرِهِ فَعَلَيْهِ فِيهِ الزَّكَاةُ}} (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۵۲۹).</ref>. با توجه به آنچه بیان شد، به نظر می‌رسد آغاز تدوین [[جوامع]] اولیه در [[زمان]] [[امام صادق]] {{ع}} بوده است<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۷.</ref>.