شهادت امام جواد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امام مجتبی]] {{ع}} پس از [[شهادت]] [[پدر]] بزرگوارش، [[امیرمؤمنان]] {{ع}}، در [[سخنرانی]] خویش به نقل از جدش، [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ أَوْ مَسْمُومٌ‌}}<ref>کفایة الاثر، ص۱۶۲، س ۳؛ بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۱۶، ح۱۸ و ۱۹.</ref>، هیچ یک از [[خاندان]] ما، با [[مرگ طبیعی]] نمی‌میرد، بلکه یا به ضرب [[شمشیر]]، و یا به وسیله سم کشته خواهد شد.

[[زندگی]] همه [[امامان معصوم]] و [[اهل بیت]] [[پاک]] [[پیامبر]] {{صل}} با شهادت و [[مرگ سرخ]] پایان یافته است و برگی افتخارآمیز در کتاب زندگی خویش به ثبت رسانده‌اند.

[[امام جواد]] {{ع}} نیز، طبق فرمایش رسول خدا {{صل}}، به وسیله زهر و به دست [[معتصم عباسی]] به شهادت رسید؛ همان‌گونه که پدر بزرگوارش، [[حضرت رضا]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|يُقْتَلُ غَصْباً فَيَبْكِي لَهُ وَ عَلَيْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ...}}<ref>عیون المعجزات، ص۱۲۱.</ref>؛ غاصبانه و [[ظالمانه]] فرزندم را می‌کشند و به شهادت می‌رسانند. پس در آن هنگام [[اهل آسمان]] بر وی می‌گریند.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۵.</ref>

همان‌گونه که معروف و مشهور است، امام رضا {{ع}} در آغاز زندگی مشترک [[زناشویی]] خویش دارای [[فرزندی]] نشده بود. این موضوع موجب گفت‌وگوهایی میان [[دوستان]] و [[دشمنان]] گردیده بود. از این رو کلثم، فرزند [[عمران]] به امام رضا {{ع}} گفت: ای فرزند رسول خدا {{صل}}، [[دعا]] کنید [[خداوند]] به شما فرزندی عطا کند!

امام رضا {{ع}} فرمود: همانا خداوند به من فرزندی عطا می‌کند که [[وارث]] من خواهد بود؛ اما [[غاصبان]] و [[ظالمان]] او را می‌کشند و به شهادت می‌رسانند. پس در آن هنگام اهل آسمان بر او [[گریه]] خواهند کرد<ref>{{متن حدیث|عَنْ كُلِثُمِ بْنِ عِمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا {{ع}} ادْعُ اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَكَ وَلَداً.

فَقَالَ إِنَّمَا أُرْزَقُ وَلَداً وَاحِداً وَ هُوَ يَرِثُنِي... يُقْتَلُ غَصْباً فَيَبْكِي لَهُ وَ عَلَيْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ}}؛ [[عیون]] المعجزات، ص۱۲۱. ([[حدیث]] تلخیص شده است.)</ref>.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۶.</ref>

ابن بزیع، که شغلش عطرفروشی بوده است، می‌گوید: امام جواد {{ع}} فرمود: [[رهایی]] و [[نجات]] من، سی ماه پس از فوت [[مأمون]] خواهد بود!

پس از شنیدن این سخن، [[تاریخ]] آن [[روز]] را به خاطر سپردم، تا اینکه [[امام جواد]] {{ع}} به [[شهادت]] رسید. وقتی [[تاریخ]] به یاد مانده در [[ذهن]] خویش را فراخوانی نمودم، متوجه شدم همان زمانی است که آن [[حضرت]] [[وعده]] داده بود<ref>{{متن حدیث|وَ عَنِ ابْنِ بَزِيعٍ الْعَطَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}: الْفَرَجُ بَعْدَ الْمَأْمُونِ بِثَلَاثِينَ شَهْراً.

قَالَ فَنَظَرْنَا فَمَاتَ بَعْدَ ثَلَاثِينَ شَهْراً}}؛ ([[کشف]] الغمه، ج۲، ص۳۶۳؛ [[بحارالانوار]]، ج۵۰، ص۶۳، ذیل ح۴۰؛ [[اثبات]] الهداء، ج۳، ص۳۴۱، ح۳۶؛ [[انوار]] البهیه، ص۲۶۵).</ref>.

[[محمد بن قاسم]] از پدرش و دیگران [[روایت]] می‌کند: آنگاه که امام جواد {{ع}} برای آخرین بار از [[مدینه]] خارج می‌شد، به [[شهر مدینه]] و [[قبر پیامبر]] نگاهی افکنده، فرمود: ای مدینه، تو چه قدر خوبی! اما بدان که من دیگر به سوی تو باز نمی‌گردم<ref>{{متن حدیث|عن محمّد بن القاسم، عن أبيه، و روى أيضا غيره قال: لمّا خرج [أبوجعفر الجواد {{ع}}] من المدينة في المرّة الأخيرة قال: «ما أطيبك يا طيبة، فلست بعائد إليك‌»}}؛ (الثاقب فی المناقب، ص۵۱۶، ح۴۴۴).</ref>.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۶.</ref>

== خبر دادن [[امام هادی]] {{ع}} از شهادت [[پدر]] {{عم}} ==

[[هارون بن فضل]] می‌گوید: از روزی که امام جواد {{ع}} به شهادت رسیده بود، هیچ کس خبر نداشت. و در جایی هم منتشر نشده بود و [[مردم مدینه]] هم از آن بی‌اطلاع بودند. فرزندش، امام هادی {{ع}} را دیدم که فرمود: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref>، پدرم از [[دنیا]] رفت!

دوستانی که نزد وی بودند، با [[تعجب]] پرسیدند: چگونه با خبر شدید؟

فرمود: [[خضوع]] و خشوعی در برابر [[خداوند]] [[احساس]] نمودم که تا این لحظه با آن آشنا نبودم<ref>{{متن حدیث|عَنْ هَارُونَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ فِي الْيَوْمِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}.

فَقَالَ {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} مَضَى أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}} فَقِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ عَرَفْتَ قَالَ {{ع}}: لِأَنَّهُ تَدَاخَلَنِي ذِلَّةٌ لِلَّهِ لَمْ أَكُنْ أَعْرِفُهَا}}؛ (کافی، ج۱، ص۳۸۱، ح۵؛ دلائل الامامة، ص۴۱۵، ح۳۷۸؛ اثبات الوصیة، ص۲۲۹؛ [[بصائر الدرجات]]، ص۴۸۷، ح۳ و ۵؛ نوادرالمعجزات، ص۱۸۹، ح۸؛ بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۹۲، ح۳؛ ج۵۰، ص۱۴، ح۱۵).</ref>.

[[سخن امام]] {{ع}} درباره [[احساس]] [[خضوع]] و [[خشوع]] در برابر [[خداوند]]، از [[شهادت]] [[پدر]] و انتقال [[مسئولیت]] [[امامت]] و [[رهبری جامعه]] به آن [[حضرت]] حکایت می‌کرد.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۷.</ref>

یکی از مطالب مهم، که در [[قرآن کریم]] و [[روایات]] [[معصومان]] {{عم}} به آن توصیه فراوان شده است، [[وصیت]] کردن قبل از [[مرگ]] است.

[[امامان معصوم]] {{عم}} نیز، به عنوان الگوهای [[جامعه اسلامی]]، در [[زندگی]] خود به این امر توجه داشته‌اند.

امام جواد {{ع}}، پیش از شهادت، به فرزندش ([[امام هادی]]) وصیت می‌کند و افرادی از قبیل [[احمد بن محمد بن ابی خالد]] را بر کار خویش [[شاهد]] می‌گیرد.

# به دلیل کمی سن امام هادی {{ع}}، مسؤلیت [[اموال]]، باغات، مخارج، و [[غلامان]] را به [[عبدالله بن مساور]]، واگذار نمود تا وقت [[بلوغ]] و [[امامت امام هادی]] {{ع}} فرا رسد<ref>کافی، ج۱، ص۴۹۲؛ تذکرة الخواص، ص۳۲۱؛ بحارالانوار، ج۵۰، ص۱، ضمن ح۱؛ اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲.</ref>.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۷.</ref>

== [[تاریخ شهادت]]، عامل شهادت، مدت [[عمر]] و [[مدفن]] امام جواد {{ع}} ==

[[تاریخ]] شهادت امام جواد {{ع}} نیز مانند تاریخ شهادت بسیاری از امامان معصوم {{عم}} [[اسیر]] دست [[بیماردلان]] تاریخ گشته و به اختلافاتی دچار شده است.

مطابق آنچه در [[کتاب شریف کافی]] نقل شده است: آن حضرت [[روز]] سه [[شنبه]]<ref>برخی روز شهادت وی را شنبه نقل نموده‌اند. (روضة الواعظین، ص۲۶۷.)</ref> [[مورخ]] ششم ذی‌الحجه<ref>برخی روز شهادت وی را شنبه و آخر ذی‌القعده ذکر کرده‌اند، مانند روضة الواعظین، ص۲۶۷؛ تهذیب، ج۶، ص۹۰؛ و برخی دیگر پنجم ذی‌الحجه ذکر کرده‌اند. عیون المعجزات، ص۱۳۲.</ref>[[سال]] (۲۲۰ [[هجری قمری]])؛ در حالی که (۲۵) روز کمتر از [[نوزده سال]] از امامت وی می‌گذشت و (۲۵) سال و سه ماه و [[دوازده]] روز<ref>در نقل دیگری از کافی، عمر آن حضرت ۲۵ سال و دو ماه و هجده روز ذکر شده است. کافی، ج۱، ص۴۹۲ و در نقل دیگر از کتاب دلائل الامامة، ص۳۹۵، بیست و پنج سال و سه ماه و بیست و دو روز ذکر شده است.</ref> از [[عمر شریف]] وی سپری شده بود، دیده از [[جهان]] فرو بست و به اجداد بزرگوارش پیوست<ref>کافی، ج۱، ص۴۹۷، ح۱۲؛ کشف الغمه، ج۲، ص۳۶۵؛ بحارالانوار، ج۵۰، ص۱۳، ح۱۳؛ تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۵.</ref>.

درباره چگونگی [[شهادت]] آن [[حضرت]] [[اتفاق نظر]] وجود دارد که به وسیله سم کشنده‌ای که به دست همسرش [[ام الفضل]] به او خورانده شد، [[مسموم]] گشته، و به شهادت رسید.

 

ولی درباره این که چه کسی او را [[مأمور]] به چنین کار [[زشتی]] نموده، اختلافاتی پدید آمده است.

برخی [[مأمون عباسی]]، [[پدر]] وی را به عنوان عامل مسموم کردن [[امام]] برشمرده‌اند، برخی [[شهادت امام]] {{ع}} را محصول [[توطئه]] مشترک [[معتصم]] و خواهرش، ام الفضل دانسته‌اند<ref>مروج الذهب، ج۴، ص۵۲؛ ائمة الهدی، ص۱۲۵؛ نزهة الجلیس، ج۲، ص۱۱۱؛ مناقب ابن‌شهرآشوب، ج۴، ص۳۷۹.</ref>، برخی نیز [[واثق]] را به عنوان [[قاتل]] اصلی آن حضرت معرفی کرده‌اند<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۵.</ref>.

مرحوم [[سید بن طاووس]] در ذکر [[صلوات]] و [[درود]] مخصوص برای [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{عم}}، وقتی به [[امام جواد]] {{ع}} می‌رسد، صلواتی را نقل می‌کند که در آن به قاتل آن حضرت اشاره‌ای دارد:

خدایا [[عذاب]] خود را بر کسی که در [[قتل]] امام جواد {{ع}} [[شریک]] بوده است (معتصم)، مضاعف و چند برابر بنما!<ref>اقبال الاعمال، ص۳۷۲؛ بحارالانوار، ج۵۰، ص۱۵، ح۱۸.</ref>.

 

[[پیکر مطهر]] امام جواد {{ع}}، جانب غربی [[قبرستان]] [[قریش]] در نزدیکی [[بغداد]] و کنار [[قبر]] جد بزرگوارش، امام [[موسی بن جعفر]] {{عم}} به [[خاک]] سپرده شد<ref>کافی، ج۱، ص۴۹۲؛ هدایة الکبری، ص۲۹۵؛ اثبات الوصیة، ص۲۲۷؛ مروج الذهب، ج۴، ص۵۲؛ کشف الغمه، ج۲، ص۳۴۵؛ نزهة الجلیس، ج۲، ص۱۱۱؛ اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲؛ تذکرة الخواص، ص۳۲۱؛ تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۴.</ref>.

به همین مناسبت [[امام رضا]] {{ع}} پیش از شهادت وی درباره [[برکات]] وجود قبر آن بزرگوار فرمود: [[خداوند]] بغداد را، به سبب [[قبر]] [[موسی بن جعفر]] و محمد [[جواد]] {{عم}}، از گزند [[بلایا]] [[نجات]] می‌دهد<ref>جامع الاخبار، ص۲۸؛ تهذیب، ج۶، ص۸۲، ح۱۶۲؛ بحارالانوار، ج۲، ص۹۲، ح۶.</ref>.

وقتی [[امام جواد]] {{ع}} به دست [[همسر]] بی‌وفایش [[مسموم]] گشت و آثار [[مرگ]] در چهره وی آشکار شد؛ [[ام الفضل]] پشیمان شد و برای وی [[گریه]] کرد.

امام جواد {{ع}} به او فرمود: چرا گریه می‌کنی؟ به [[خدا]] [[سوگند]]! آن چنان به [[فقر]] و نداری [[مبتلا]] شوی که راه نجات از آن را نیابی، و به بیماری‌ای مبتلا گردی که درمانی برای آن نجویی.

[[تاریخ]]، [[اجابت]] دعای امام جواد {{ع}} در [[حق]] قاتلش را به ثبت رسانده است. ام الفضل هم [[فقیر]] گشت و هم در بدترین ناحیه از [[بدن]] خویش به [[بیماری]] [[سختی]] مبتلا شد که راه چاره و درمان را به روی خویش بسته دید و در همان حال از [[دنیا]] رفت<ref>اثبات الوصیة، صص۲۲۷؛ اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۵؛ عیون المعجزات، ص۱۳۱؛ بحارالانوار، ج۵۰، ص۱۶، ح۲۶؛ دلائل الامامة، ص۳۹۵.</ref>.<ref>[[سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری|طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل]]، [[دانشنامه جوادالائمه (کتاب)|دانشنامه جوادالائمه]]، ص ۶۸.</ref>

بر اساس تاریخ‌های پذیرفته شده در این نوشته در باب ولادت (۱۵ [[رمضان]] [[سال ۱۹۵ق]]) و شهادت امام جواد{{ع}} (۳۰ ذی‌قعده سال ۲۲۰ق)، مدت [[عمر]] امام ۲۵ سال و دو ماه و پانزده روز بوده است. برخی نیز مدت عمر امام را ۲۴ سال نوشته‌اند که صحیح نیست<ref>ابن عبدالوهاب، عیون المعجزات، ص۱۳۰.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۱۵۳.</ref>

===علل و چگونگی شهادت===

٢. '''[[انتقام]] امّ‌فضل [[همسر]] [[امام جواد]]'''{{ع}}: [[جعفر بن مأمون]] و معتصم که از [[موقعیت امام]] [[جواد]]{{ع}} نزد شیعیان و هوادران خط [[امامت]] [[آگاه]] بودند، در صدد [[توطئه]] علیه امام جواد{{ع}} و [[شهادت]] او بودند و چون می‌دانستند امّ‌فضل همسر امام جواد{{ع}} که [[خواهر]] جعفر بود، با همسرش [[اختلاف]] دارد، او را برای مسموم کردن امام{{ع}} تحریک کردند. اختلاف امّ‌فضل با امام بر سر این بود که امام از همسر دیگرش، [[مادر]] [[امام علی النقی]] صاحب فرزند شده بود و همین موضوع سبب حسادت امّ‌فضل شد که صاحب فرزند نمی‌شد و او را به انتقام واداشت و با دادن انگور رازقی سمی، یا با دستمال [[آلوده]]، آن [[حضرت]] را به [[شهادت]] رساند.

۳. '''[[توطئه]] معتصِم''': [[معتصم]] با [[احترام]]، [[امام جواد]]{{ع}} و امّ‌فضل را از [[مدینه]] به [[بغداد]] فرا خواند. شربت پرتقال مسمومی را آماده کرد و از داروغه‌اش - اشناس ترک - خواست که آن را به امام بخوراند، اشناس نیز با [[اصرار]] چنین کرد و امام را مسموم کرد<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۳۸۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۰، ص۸ به نقل از: مناقب ابن شهر آشوب.</ref>. در این گزارش به [[هدف]] و [[انگیزه]] [[اقدام]] معتصم برای [[شهادت امام]] اشاره‌ای نشده است و احتمالاً با گزارش اول یکی باشد. شخ [[صدوق]] مسموم شدن امام را به معتصم نسبت می‌دهد<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۳۸۰.</ref>. البته تحریک ابن ابی‌دؤاد و امّ‌فضل می‌توانست منشأ [[تصمیم]] معتصم برای مسموم کردن امام باشد.

افزون بر [[دلایل]] یادشده برای به شهادت رساندن امام جواد{{ع}} به دست [[معتصم عباسی]]، دو قرینه دیگر نیز می‌تواند مؤید شهادت امام جواد{{ع}} باشد: ۱. [[عمر]] کوتاه امام و اینکه هیچ‌گونه سابقه [[بیماری]] برای آن حضرت گزارش نشده است<ref>تنها یک گزارش درباره بیماری امام جواد{{ع}} در مدینه وجود دارد. امام در مدینه شکم‌درد داشت که ابراهیم بن ابی‌البلاد وکیل وی، این درد را به جهت نوشیدن شربت خاصی می‌دانست (کلینی، کافی، ج۶، ص۴۱۶).</ref>؛ ۲. تلاش [[حکمرانان]] [[اموی]] و [[عباسی]] برای حذف رقبای خود که [[ابوالفرج اصفهانی]] در [[مقاتل الطالبیین]] برخی از این موارد را برشمرده است. [[امامان شیعه]] و از جمله [[امام جواد]]{{ع}} پیوسته در معرض [[دشمنی]] [[حاکمان عباسی]] بودند و [[دستگاه حکومت]] ایشان را در قامت رقیب می‌دید و برای حذف ایشان [[برنامه‌ریزی]] می‌کرد<ref>بنگرید: بررسی نظریه شیخ مفید درباره شهادت امام جواد{{ع}}، ص۴۷۵، مندرج در مجموعه مقالات همایش سیره و زمان امام جواد{{ع}}، ص۴۷۵.</ref>. شدت گرفتن فعالیت‌های [[سازمان وکالت]] که از سوی امام جواد{{ع}} ساماندهی و کنترل می‌شد، می‌توانست به حساسیت‌های [[حکمرانان]] دامن زده و دستاویزی برای از میان برداشتن امام جواد{{ع}} فراهم نماید. چنان‌که [[بیم]] [[عباسیان]] از انتقال [[خلافت]] به [[علویان]] که [[تصور]] می‌کردند [[مأمون]] زمینه‌های آن را برای مدت کوتاهی فراهم کرده بود، [[مخالفان]] این روند را به عکس‌العمل و حذف کسانی وا می‌داشت که چنین ظرفیت و زمینه‌ای در ایشان موجود بود. امام جواد{{ع}} با توجه به اینکه از سویی [[وارث]] [[امام رضا]]{{ع}} و از سوی دیگر داماد مأمون بود، چنین زمینه‌ای را در خود داشت.

[[فرزند امام جواد]]{{ع}}، [[علی بن محمد الهادی]]{{ع}} که در این [[زمان]] شش/ هشت ساله بود در [[مدینه]] اقامت داشت. هرچند بر اساس گزارش [[مورخان]] [[نماز]] بر امام جواد{{ع}} را [[هارون بن ابی‌اسحاق]] که همان [[واثق]]، [[هارون بن محمد]] (م ۲۳۲ق)، فرزند [[معتصم]] است خواند<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۶۷؛ امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳.</ref>، اما بر پایه برخی [[منابع شیعه]] و [[اعتقادات]] [[کلامی]] [[شیعیان]] پیش از واثق، [[امام هادی]]{{ع}} بر [[پیکر مطهر]] [[پدر]] خود [[نماز]] خواند<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۳۲۴، باب الامام لایغسله الا امام من الائمه؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۲۷، ص۲۸۸.</ref>، چنان‌که [[امام حسین]]{{ع}} پیش از [[سعید بن عاص]] بر پیکر مطهر [[امام حسن]]{{ع}} نماز گزارد.

[[محل دفن]] [[امام]] در [[مقابر قریش]] [[بغداد]] و در کنار [[قبر]] جدش [[موسی]] الکاظم{{ع}} است که اینک به [[کاظمین]] شناخته می‌شود.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۱۵۴.</ref>