عصمت امام در معارف و سیره امام کاظم (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۱۲
، ۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۳بدون خلاصۀ ویرایش
(←مقدمه) |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| پرسش مرتبط = عصمت (پرسش) | | پرسش مرتبط = عصمت (پرسش) | ||
}} | }} | ||
بحث از '''[[عصمت امام]] در [[معارف]] و [[سیره امام کاظم]]{{ع}}''' از جمله موضوعاتی است که در مجامع [[روایی]] [[امامیه]] | |||
به سختی قابل دستیابی است. چرا که با وجود دوران نسبتا طولانی امامت آن امام، [[روایات]] بسیاری از ایشان به دست ما نرسیده است، که می‌توان حضور طولانی ایشان در [[زندان]] و نیز معاصر بودن آ« حضرت با [[خلیفه]] ظالمی همچون [[هارون الرشید]] را از عوامل مهم این امر به شمار آورد. با این وجود در مقوله [[عصمت]]، اندک روایاتی از آن حضرت نقل شده است. | |||
== | == معناشناسی عصمت == | ||
=== معنای لغوی === | |||
{{اصلی|عصمت در لغت }} | |||
[[عصمت]]، واژه‌ای [[عربی]] و از ماده {{عربی|عَصِمَ، یعصِمُ}} است که در لغت در دو معنا به کار رفته؛ یکی مَسَک به معنای [[حفظ]] و نگهداری و دیگری مَنَع به معنای مانع شدن. استعمال واژه عصمت در معنای حفظ و نگهداری به ویژه هنگامی که این کلمه و مشتقات آن به [[خداوند]] اسناد داده شود [[مورد اتفاق]] لغت‌نویسان معروف [[زبان عربی]] است<ref>[[خلیل بن احمد فراهیدی]] در کتاب"العین" می‌گوید: "عصمت، یعنی اینکه خداوند تو را از [[بدی]] حفظ کند. العین، ج۱، ص۳۱۳. بر این اساس، عَصَمَهُ، یعنی او را حفظ و نگهداری کرد. مصباح المنیر، جزء ۲، ص۷۴. راغب اصفهانی نیز با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود جز (برای) آن کس که (خداوند بر او) بخشایش آورده باشد» سوره هود، آیه ۴۳. می‌گوید: "امروز، نگهدارنده و حافظی از امر [[خدا]] نیست" المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۷.</ref>. برخی هم این واژه را به امتناع به معنای منع کردن یا مانع شدن معنا کرده اند<ref>زبیدی می‌گوید: "عصمت به معنای منع و بازداشتن (از چیزی) است {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود» سوره هود، آیه ۴۳. یعنی امروز هیچ منع کننده و بازدارنده‌ای از کار [[خداوند]] نیست" زبیدی، تاج العروس، ج۸، ص۳۹۹؛ ابراهیم انیس و دیگران، معجم الوسیط، ص۶۰۵.</ref>. | |||
امام کاظم{{ع}} همچون | === معنای اصطلاحی === | ||
«[[عصمت]]» صفتی درونی و شرطی است لازم برای اعطای [[مقام امامت]] از طرف [[حق تعالی]] به [[امام]]<ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۳-۸۵.</ref> | |||
از منظر [[امامیه]] عصمت، لطفی از [[الطاف الهی]] است که فارغ از هرگونه [[اجبار]]، انسان معصوم را به [[طاعت خدا]] نزدیک و از معصیت‌ها دور می‌کند. به عبارت دیگر [[عصمت]] لطفی است که [[خدای تعالی]] در [[حق]] [[مکلف]] روا می‌‌دارد، به طوری که وقوع [[گناه]] و ترک [[اطاعت]] از [[مکلف]] با وجود آن ممتنع بوده و فرد با وجود [[قدرت]] بر [[ارتکاب معصیت]]، [[انگیزه]] ای بر انجام آن ندارد<ref> {{عربی|"العصمة" لطف یفعله الله تعالی بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة و ترک الطاعة مع قدرته علیهما}}، ر. ک: مفید، النکت الاعتقادیة، ص۳۷. {{عربی|إعلم أن العصمة هی اللطف الذی یفعله الله تعالی، فیختار العبد عنده الإمتناع من فعل القبیح، فیقال علی هذا: إن الله عصمه، بأن فعل له ما اختار عنده العدول عن القبیح}}؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۳۲۵- ۳۲۶. {{عربی|العصمة لطف خفی یفعل الله تعالی بالمکلف، بحیث لا یکون له داع إلی ترک الطاعة و ارتکاب المعصیة، مع قدرته علی ذلک}}، علامه حلی، النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، ص۸۹. از نظر [[خواجه نصیر]] [[طوسی]] و [[علامه حلّی]] و دیگر [[اندیشمندان]] [[شیعه]]، [[عصمت]]، منافی [[قدرت]] نیست، بلکه [[معصوم]] [[قادر]] به انجام [[معصیت]] است. {{عربی|من فسرها بأنها ملکة نفسانیة لا یصدر عن صاحبها معها المعاصی. وآخرون قالوا: العصمة لطف یفعله الله تعالی بصاحبها لا یکون له معه داع إلی ترک الطاعة وارتکاب المعصیة، وأسباب هذا اللطف أمور أربعة: أحدها: أن یکون لنفسه أو لبدنه خاصیة تقتضی ملکة مانعة من الفجور وهذه الملکة مغایرة للفعل. الثانی: أن یحصل له علم بمثالب المعاصی ومناقب الطاعات. الثالث: تأکید هذه العلوم بتتابع الوحی والإلهام من الله تعالی». الرابع: مؤاخذته علی ترک الأولی بحیث یعلم أنه لا یترک مهملا بل یضیق علیه الأمر فی غیر الواجب من الأمور الحسنة. فإذا اجتمعت هذه الأمور کان الانسان معصوما}}؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۶۵.</ref>. | |||
== عصمت در روایات امام کاظم{{ع}} == | |||
با وجود دوران نسبتا طولانی امامت آن امام، [[روایات]] بسیاری از ایشان به دست ما نرسیده است، که می‌توان حضور طولانی ایشان در [[زندان]] و نیز معاصر بودن آ« حضرت با [[خلیفه]] ظالمی همچون [[هارون الرشید]] را از عوامل مهم این امر به شمار آورد. با این وجود در مقوله [[عصمت]] و موهوبی بودن آن، اندک روایاتی از آن حضرت نقل شده است. | |||
=== تصریح به عصمت امامان اهل بیت{{ع}} === | |||
امام کاظم{{ع}} به [[آگاه کردن]] [[مردم]] درباره [[عصمت پیشوایان]] خود توجهی ویژه داشت؛ به گونه‌ای که در حالت [[دعا]] و [[زیارت]] نیز از این نکته [[غافل]] نبوده است. آن [[حضرت]] هنگام [[زیارت قبر]] جد خود، [[امام علی]]{{ع}}، با اشاره به [[پیشوایان]] و امامان [[دین]]، بر [[مطهَّر بودن]] آنها تأکید کرد<ref>{{متن حدیث|... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ... الْمُطَهَّرِينَ الَّذِينَ ارْتَضَيْتَهُمْ أَنْصَاراً لِدِينِكَ وَ حَفَظَةً لِسِرِّكَ وَ شُهَدَاءَ عَلَى خَلْقِكَ وَ أَعْلَاماً لِعِبَادِكَ...}}؛ (جعفر بن محمد بن قولویه، کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومی، ص۴۲-۴۴).</ref> | |||
آن حضرت همچنین در بیانی دیگر، امامان [[پاک]]{{عم}} را [[معدن عصمت]] معرفی می‌فرماید<ref>{{متن حدیث|... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَئِمَّةِ يَنَابِيعِ الْحِكْمَةِ وَ أُولِي النِّعْمَةِ وَ مَعَادِنِ الْعِصْمَةِ}}؛ (محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۷۹۸-۷۹۹).</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۱۷۶.</ref> | |||
=== موهوبی بودن عصمت === | |||
امام کاظم{{ع}} همچون [[امامان]] پیشین خود بر [[الهی بودن مقوله عصمت]] تأکید کرده است. [[علی بن حدید]] نقل می‌کند که امام کاظم{{ع}} پس از فراغ از [[نماز شب]] به [[سجده]] می‌رفت و دعایی را می‌خواند که بخشی از آن چنین است: | |||
«خدایا بر [[محمد و آل او]] از امامان [[درود]] فرست... و به وسیله آنان مرا از هر [[بدی]] نگه دار»...<ref>{{متن حدیث|... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَئِمَّةِ... وَ اعْصِمْنِي بِهِمْ مِنْ كُلِّ سُوءٍ...}}؛ (محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۷۹۸-۷۹۹).</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||