شیخ مفید: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی]] معروف به شیخ مفید و [[ابن معلم]] وی یکی از بزرگان [[شیعه]] و از [[محدثان]] و نوابغ عصر خویش بود که شیعه و [[سنی]] بر [[علم]]، فضل، [[عدالت]]، [[وثاقت]] و [[جلالت]] شأنش [[اتفاق نظر]] دارند. ابوعبداللّه در سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ه در [[شهر]] عُکبری، در ده فرسخی [[بغداد]] متولد شد. در [[کودکی]] به همراه پدرش به بغداد رفت و ساکن شد. ابتدا در حوزه درس ابوعبداللّه معروف به «جَعْل» به [[کسب علم]] پرداخت؛ سپس با استاد دیگرش [[ابویاسر غلام ابی‌جحش]] در مجلس درس [[علی بن عیسی رمّانی معتزلی]] شرکت کرد. <ref>رجال نجاشی، ج ۲، ص۳۲۷ ـ ۳۳۲.</ref> مفید در راه کسب علم و [[دانش]] از استادان زیادی از جمله [[شیخ صدوق]]، [[جعفر بن محمد بن قولویه]] و [[ابوغالب زراری]] بهره برد<ref> مجموعه ورّام، ج ۲، ص۶۲۱.</ref> و در [[علوم]] گوناگون چون [[ادبیات عرب]]، [[فقه]]، [[کلام]]، [[رجال]]، اصول، [[جدل]]، [[شعر]]، [[قرآن]] و [[تفسیر]] تبحر یافت. وی در [[دولت]] [[آل بویه]] با طرفداران هر مسلک و عقیده‌ای، با جلالت و [[عظمت]] [[مناظره]] می‌‌کرد و در پیش [[خلفای عباسی]] مرتبه و جایگاه ویژه‌ای داشت. او فردی [[زاهد]] و کثیرالصدقه بود، [[لباس]] زبر و [[خشن]] می‌‌پوشید و [[نماز]] و [[روزه]] بسیار به جا می‌‌آورد. همیشه ملازم [[تعلیم]] و [[تدریس]] بود. کتاب‌های [[مخالفان]] را مطالعه کرده، [[حفظ]] می‌‌نمود و با آنان به بحث می‌‌پرداخت و در مناظره با گروه‌هایی چون [[حشویه]]، جبّریه، [[معتزله]] و... به [[راحتی]] به آنان چیره می‌‌شد. <ref>اعیان الشیعه، ج ۹، ص۴۲۱.</ref> [[لقب]] مفید را از آن رو گرفت که در مناظره در باب [[غدیر خم]] بر استاد خویش علی بن عیسی رمانی [[غلبه]] یافت و از جانب استاد به مفید ملقب شد. <ref>تاریخ الاسلام، ج ۲۸، ص۳۳۲.</ref> [[احمد بن علی نجاشی]]، [[شیخ طوسی]]، [[سید شریف رضی]]، [[سید مرتضی علم الهدی]] و بسیاری از علمای بزرگ شیعه از [[شاگردان]] شیخ مفید بودند. <ref> مجموعه ورّام، ج ۲، ص۶۲۱.</ref> درباره [[ابن حجر عسقلانی]] گوید: شیخ مفید دانشمند بزرگ شیعه فردی [[پارسا]] و [[فروتن]] و پاسدار [[علم]] بود. گروهی از [[دانشمندان]] از محضرش برخاستند و در [[بزرگداشت]] [[مکتب تشیع]] جایگاهی عالی یافت تا جایی که گفته‌اند او بر هر دانشمند بلند قدری [[منت]] دارد. [[ابن حجر]] می‌‌افزاید که عضدالدوله برای [[ملاقات]] شیخ مفید به خانه‌اش می‌‌رفت و هرگاه [[بیمار]] می‌‌شد به عیادتش می‌‌شتافت. شیخ جز اندکی از شب را نمی‌خوابید، سپس برمی خواست و به [[نماز]] می‌‌ایستاد یا مطالعه می‌‌کرد یا مشغول [[تلاوت قرآن]] می‌‌شد. <ref>اعیان الشیعه، ج ۹، ص۴۲۱.</ref> به گفته [[طبرسی]]، از [[ناحیه مقدسه]] سه [[توقیع]] درباره [[جلالت]] [[شأن]] و بزرگی شیخ مفید صادر گشته و [[حضرت]] او را مشمول [[عنایات]] خاص و [[الطاف]] مخصوص خود قرار داده است. <ref>لسان المیزان، ج ۵، ص۳۶۸.</ref> شیخ مفید پس از [[عضدالدوله دیلمی]] یک بار در [[شورش]] [[بغداد]] که به دلیل [[خلع]] الطائع [[عباسی]] به دست بهاءالدوله دیلمی در گرفته بود، از بغداد [[تبعید]] شد و بار دیگر در ورود ابن سهلان [[سلطان]] الدوله به بغداد به همراه بسیاری دیگر از [[علما]] از بغداد تبعید شد. <ref>الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص۱۷۸ و ۳۰۷.</ref> شیخ مفید در سایه [[علوم]] سرشار، [[نبوغ]] کم نظیر و پشت کار خارج از وصفش که همگی زبانزد [[عام و خاص]] بوده است،

در همه [[فنون]] و [[علوم اسلامی]] تألیف و تصنیف دارد. <ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۵۸.</ref> آثارش مورد [[ستایش]] [[شیعه]] و [[سنی]] قرار گرفته است.<ref> میزان الاعتدال، ج ۴، ص۳۰.</ref> شیخ مفید سرانجام در ۲۷ [[ماه رمضان]] [[سال]] ۴۱۳ه [[وفات]] یافت. [[سید مرتضی]] در میدان اشنان بر وی نماز گزارد و میدان اشنان با همه وسعت و بزرگی که داشت از بسیاری [[جمعیت]] تنگ آمد. وی را ابتدا در خانه‌اش [[دفن]] کردند و پس از دو سال به [[مقابر قریش]] کنار [[مرقد]] [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} منتقل ساختند. <ref>رجال نجاشی، ج ۲، ص۳۳۱.</ref> [[سیطره]] [[علمی]] و [[کلامی]] شیخ مفید به حدی بود که در [[مرگ]] او دانشمندان [[مذاهب]] دیگر [[خشنودی]] خود را پنهان نکرده و به [[شادی]] پرداختند. <ref>تاریخ بغداد، ج ۳، ص۲۳۱ و ج ۱۰، ص۳۸۱.</ref> شیخ مفید در موضوعات گوناگون قلم زده که مجموع تألیفات او را بیش از دویست [[کتاب ذکر]] کرده‌اند.

[[محمد بن محمد نعمان بغدادی]] ملقب به شیخ مفید در [[ذیقعده]] [[سال ۳۳۶ هجری]] [[قمری]] در ده فرسنگی [[بغداد]] متولد شد.

[[زندگی]] شیخ مفید در دوران [[اختناق]] مذهبی در حاله‌ای از [[تقیه]] سپری شده است. شیخ مفید در آثار [[کلامی]] خود به هنگام بحث از [[امامت]] به گونه‌ای [[استتار]] شده، توانسته است [[نظام سیاسی]] [[مشروع]] از دیدگاه خود را در اندیشۀ امامت بیان کند.

شیخ مفید برخلاف بسیاری از [[فقها]] که با عدم وجود [[فقیه جامع‌الشرایط]] یا عدم دسترسی به آن و یا عدم قبول [[ولایت]] و شرایطی چون [[اختناق]] ([[تقیه]]) [[عدول]] [[مؤمنان]] را جایگزین [[فقیه جامع الشرایط]] دانسته‌اند، در عبارت المقنعه [[تکلیف]] را ساقط دانسته و با جمله {{عربی|فإن لم يتمكنوا من ذلك فلا تبعة عليهم فيه}} مسئلۀ تعطیل [[نظام]] را مورد [[تأیید]] قرار دادهاند و مفاد این جمله که در این صورت مسئولیتی بر آنها نیست، می‌تواند جواز [[رجوع]] به [[دستگاه جور]] باشد.

شیخ مفید در بحث حدود که [[ارتباط مستقیم]] با مسائل [[حکومتی]] دارد، به طور صریح از «[[سلطان اسلام]]» که از جانب [[خدا]] [[منصوب]] است، سخن به میان آورده و [[ائمۀ معصومین]]{{عم}} را [[سلاطین]] منصوب [[اسلام]] دانسته و تمامی کسانی را که به طور خاص از جانب آنان برای [[تصدی]] امور عمومی منصوب شده‌اند از مصادیق سلاطین اسلام بر شمرده است<ref>المقنعه، ص۲۷۹، ۵۸۹، ۶۷۵ و ۸۱۲ – ۸۱۰.</ref>.

به این ترتیب اقامۀ حکومت [[شرعی]] برای [[فقها]] حتی اگر در درون [[نظام جور]] نیز شکل بگیرد، از دیدگاه شیخ مفید امری اجتناب‌ناپذیر است و فرضیه [[دولت در دولت]] به عنوان راه‌حل ثانوی در صورت عدم امکان [[برپایی حکومت]] مستقل شرعی با وجود [[ارتباط]] ناخواسته آن با نظام جور و سلطان ضلال امری قابل قبول و مطلوب تلقی می‌شود.

شیخ مفید در [[مقام]] بیان دلیل [[فقهی]] بر [[مشروعیت]] و [[لزوم]] برپایی چنین نظامی به دلیل عام [[ولایت]] [[فقها]] بسنده می‌کند و می‌نویسد:

از دیدگاه شیخ مفید کسانی که مأموریت [[نظارت]] بر [[امور حکومتی]] را از طرف «[[اهل]] الضلال» بر عهده می‌گیرند، ضمن [[اجرای حدود]] و [[مجازات]] [[تبهکاران]] اگر از [[مخالفان]]، ([[اهل سنت]]) کسانی [[استحقاق]] مجازاتی را داشته باشند، باید دربارۀ آنان اعمال شود هرچند که موجب ضرر و [[زیان]] شود<ref>المقنعه، ص۲۷۹، ۵۸۹، ۶۷۵ و ۸۱۲ – ۸۱۰.</ref>.

شیخ مفید براساس روال سنتی [[فقه شیعه]] که مسئلۀ [[همکاری]] با حکومت‌های [[غاصب]] را در باب [[مکاسب]] ذکر می‌کنند، در این باب همکاری و [[یاری رساندن]] به حکومت‌های [[جور]] را [[تحریم]] و هرگونه دستمزد حاصل از آن را [[حرام]] می‌شمارد.