جادوگری در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

# موسى {{ع}} با ادله‌اى آشکار فرستاده شد تا [[فرعون]]، [[هامان]]، [[قارون]] و دیگر [[فرعونیان]] را از گمراهى [[نجات]] دهد؛ اما آنان موسى {{ع}} را ساحرى [[کذاب]] خواندند: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ}}<ref>«و بی‌گمان ما موسی را با نشانه‌های خویش و با حجّتی روشن فرستادیم» سوره هود، آیه ۹۶.</ref>، {{متن قرآن|إِلَى فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ}}<ref>«به سوی فرعون و هامان و قارون و آنان گفتند جادوگری بسیار دروغگوست» سوره غافر، آیه ۲۴.</ref> [[مفسران]] در سبب یادکرد صریح قرآن از این سه نفر گفته‌اند که فرعون [[رئیس]] آنان و هامان [[وزیر]] وى و قارون خزانه‌دار وى بوده است. </ref>مجمع البيان، ج۸، ص۸۰۹. </ref> آنان در مقابل [[دعوت]] موسى و [[هارون]]، [[معجزه]] آنها را سِحر خواندند: {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنَا قَالُوا إِنَّ هَذَا لَسِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«و چون حقّ از نزد ما به سوی آنان آمد گفتند: بی‌گمان این جادویی آشکار است» سوره یونس، آیه ۷۶.</ref> و آن دو را متهم کردند که مى‌خواهند با سِحر [[مردم مصر]] را از [[سرزمین]] خود آواره کنند: {{متن قرآن|قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ يُرِيدَانِ أَنْ يُخْرِجَاكُمْ مِنْ أَرْضِكُمْ بِسِحْرِهِمَا وَيَذْهَبَا بِطَرِيقَتِكُمُ الْمُثْلَى}}<ref>«گفتند: بی‌گمان این دو جادوگرند؛ بر آنند تا شما را با جادویشان از سرزمینتان بیرون برانند و آیین برتر شما را (از میان) ببرند» سوره طه، آیه ۶۳.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>«سرکردگان قوم فرعون گفتند: این (مرد) جادوگری داناست!» سوره اعراف، آیه ۱۰۹.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِكَ يَا مُوسَى}}<ref>«گفت: ای موسی، آیا نزد ما آمده‌ای که ما را با جادوی خویش از سرزمینمان بیرون برانی؟» سوره طه، آیه ۵۷.</ref> بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَهُمْ مُوسَى بِآيَاتِنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ}}<ref>«آنگاه چون موسی نشانه‌های روشن ما را برای آنان آورد، گفتند: این جز جادویی برساخته نیست و ما در میان نیاکان خویش چنین چیزی را نشنیده‌ایم» سوره قصص، آیه ۳۶.</ref> آنان [[معجزه]] موسى را سِحرى دانستند که به [[دروغ]] به [[خدا]] نسبت داده است. بر اساس [[آیات قرآن]]، [[فرعون]] در افتراى ساحرى به موسى پیشقدم بود و براى [[حفظ]] پایه‌هاى [[قدرت]] خود در میان اطرافیانش موسى {{ع}} را جادوگرى ماهر معرفى کرد: {{متن قرآن|قَالَ لِلْمَلَإِ حَوْلَهُ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>«(فرعون) به سرکردگان پیرامون خویش گفت: بی‌گمان این (مرد) جادوگری داناست» سوره شعراء، آیه ۳۴.</ref> و با بیان اینکه موسى {{ع}} به وسیله [[سِحر]] قصد آواره کردن آنان را دارد، از آوردن سِحرى مانند سِحر موسى خبر داد: {{متن قرآن|قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِكَ يَا مُوسَى فَلَنَأْتِيَنَّكَ بِسِحْرٍ مِّثْلِهِ فَاجْعَلْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ مَوْعِدًا لّا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَلا أَنتَ مَكَانًا سُوًى}}<ref>«گفت: ای موسی، آیا نزد ما آمده‌ای که ما را با جادوی خویش از سرزمینمان بیرون برانی؟ ما (نیز) جادویی مانند آن برای تو می‌آوریم پس در جایگاهی هموار میان ما و خود وعده‌ای بگذار که در آن نه ما خلاف ورزیم و نه تو» سوره طه، آیه ۵۷-۵۸.</ref> او با سِحر خواندن معجزه موسى {{ع}} و ادعاى اینکه توان آوردن همانند آن را دارد، تلاش مى‌کرد به [[بنى‌اسرائیل]] [[جسارت]] دهد تا در برابر موسى {{ع}} ایستادگى کنند. <ref>روح البيان، ج۵، ص۳۹۸. </ref> دشمنى آنها با موسى {{ع}} تا جایى پیش رفت که در برابر [[معجزات]] موسى {{ع}}، نه تنها [[تسلیم]] نشدند، بلکه آن را سِحرى آشکار خواندند: {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ آيَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«و چون نشانه‌های ما روشنگرانه نزد آنان رسید گفتند: این جادویی آشکار است» سوره نمل، آیه ۱۳.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَهُمْ مُوسَى بِآيَاتِنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ}}<ref>«آنگاه چون موسی نشانه‌های روشن ما را برای آنان آورد، گفتند: این جز جادویی برساخته نیست و ما در میان نیاکان خویش چنین چیزی را نشنیده‌ایم» سوره قصص، آیه ۳۶.</ref> آنان مى‌گفتند هر آیه و نشانه‌اى براى ما بیاورى تا ما را با آن سِحرکنى، به تو [[ایمان]] نخواهیم آورد: {{متن قرآن|وَقَالُوا مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و می‌گفتند: هر نشانه‌ای برای ما بیاوری که ما را با آن جادو کنی ما به تو ایمان نمی‌آوریم» سوره اعراف، آیه ۱۳۲.</ref>.<ref>تفسير سمرقندى، ج۱، ص۵۴۳؛ مجمع البيان، ج۴، ص۷۲۰؛ تفسير مراغى، ج۹، ص۴۲. </ref> به گفته [[مفسران]]، مراد آنان از {{متن قرآن|آيَةٍ}}، معجزه نبود، بلکه آنها معجزات موسى {{ع}} را سِحر مى‌دانستند و تعبیر {{متن قرآن|آيَةٍ}} از باب [[تمسخر]] یا مماشات با موسى {{ع}} بود. <ref>روح المعانى، ج۵، ص۳۳؛ فتح القدير، ج۲، ص۲۷۱؛ الميزان، ج۸، ص۲۲۷. </ref> آنان هر گاه نشانه‌هاى [[عذاب]] را مى‌دیدند، نزد موسى {{ع}} آمده و وى را "ساحر" خطاب مى‌کردند: {{متن قرآن| وَقَالُوا يَا أَيُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ}}<ref>«و گفتند: ای جادوگر! پروردگارت را برای ما به عهدی که نزد تو کرده است، بخوان! (تا عذاب را از ما بردارد) که ما رهیاب شده‌ایم» سوره زخرف، آیه ۴۹.</ref> برخى [[مفسران]] گفته‌اند این خطاب از باب [[تعظیم]] بوده، زیرا ساحر نزد آنها [[مقام]] والایى داشته و چون عصاى موسى {{ع}} [[سِحر]] تمامى ساحران را [[باطل]] کرده بود، موسى {{ع}} نزد آنان ساحر بزرگ شناخته مى‌شد. <ref> کشف الاسرار، ج۹، ص۷۱؛ تفسير قرطبى، ج۱۶، ص۹۷؛ زبدة التفاسير، ج۶، ص۲۵۸. </ref> برخى از این تعبیر در [[سیاق آیه]] که درخواست [[دعا]] و [[هدایت]] است، استفاده کرده‌اند که صفت ساحر در آن عصر [[مذموم]] نبوده،<ref>التبيان، ج۹، ص۲۰۵؛ تفسير ابن کثير، ج۷، ص۲۱۱؛ زبدة التفاسير، ج۶، ص۲۵۸. </ref> بلکه ساحر نزد آنها به معناى عالم بوده است. <ref>جامع البيان، ج۲۵، ص۴۸؛ مجمع البيان، ج۹، ص۷۷؛ تفسير مراغى، ج۲۵، ص۹۸. </ref> برخى نیز گفته‌اند آنها درحال احتیاج هم از [[استهزا]] دست برنداشته از باب [[تمسخر]] یا [[عادت]]، موسى {{ع}} را با این عنوان خطاب مى‌کردند. <ref>زاد المسير، ج۴، ص۸۰؛ منهج الصادقين، ج۸، ص۲۵۲؛ بيان السعاده، ج۴، ص۵۹. </ref> [[فرعون]] نیز پس از مغلوب واقع شدن ساحران، موسى را بزرگِ ساحران خواند: {{متن قرآن|قَالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى}}<ref>«فرعون گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم بدو گرویده‌اید؟ بی‌گمان او سردسته شماست که به شما جادو آموخته است؛ به زودی دست‌ها و پاهایتان را چپ و راست می‌برم و بر تنه‌های درخت خرما، بر دارتان می‌آویزم و بی‌گمان خواهید دانست که از ما کدام در عذاب کردن» سوره طه، آیه ۷۱.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«(فرعون) گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم به او گرویدید؟ بی‌گمان او بزرگ شماست که به شما جادوگری آموخته است؛ به زودی خواهید دانست؛ دست‌ها و پاهایتان را از چپ و راست خواهم برید و همه شما را به دار خواهم آویخت» سوره شعراء، آیه ۴۹.</ref>

گرچه سِحر اسباب ناشناخته‌اى دارد، بر اساس آیه {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ}}<ref>«بگو چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌رساند یا کیست که بر گوش و دیدگان (شما) چیرگی دارد و چه کسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و چه کسی امر (آفرینش) را کارسازی می‌کند؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو پس آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟» سوره یونس، آیه ۳۱.</ref> بطلان‌پذیر است. براى مصونیت از سِحر، راه‌هاى گوناگونى پیشنهاد شده‌اند؛ از جمله دورى از افراد، [[جوامع]] و محیط‌هاى [[آلوده]] به سِحر، دست نیالودن به آن گرچه براى اهداف [[مشروع]]، بهره‌گیرى از [[اذکار]] شرعى و [[دعاها]] و [[استعاذه]] به [[خدا]] از شر [[شیطان]]: {{متن قرآن| وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ }}<ref>«و بگو: پروردگارا! از وسوسه‌های شیطان‌ها به تو پناه می‌آورم و به تو پناه می‌آورم- پروردگارا!- از اینکه آنان نزد من باشند» سوره مؤمنون، آیه ۹۷-۹۸.</ref> به [[باور]] برخى، سوره‌هاى ناس و فلق براى استعاذه از شر حاسدان و ساحران نازل شده <ref> تفسير قرطبى، ج۲۱، ص۲۵۲؛ التفسير الکبير، ج۳۲، ص۳۷۲. </ref> و بهره‌گیرى از صفت [[ربوبیت خدا]] در دو [[سوره]] یادشده براى [[حفظ نفس]] و [[بدن]] از سِحر است،<ref>التفسير الکبير، ج۳۲، ص۳۷۰. </ref>