بدون خلاصۀ ویرایش
(←معنی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = صبر| عنوان مدخل = صبر| مداخل مرتبط = [[صبر در قرآن]] - [[صبر در حدیث]] - [[صبر در فقه اسلامی]] - [[صبر در نهج البلاغه]] - [[صبر در اخلاق اسلامی]] - [[صبر در معارف مهدویت]] - [[صبر در معارف و سیره نبوی]] - [[صبر در معارف و سیره علوی]] - [[صبر در معارف و سیره حسینی]] - [[صبر در فقه سیاسی]] - [[صبر در معارف دعا و زیارات]] - [[صبر در معارف و سیره سجادی]] - [[صبر در سیره معصوم]] - [[صبر در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[صبر در خانواده]] - [[صبر در معارف و سیره فاطمی]] - [[صبر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = صبر| عنوان مدخل = صبر| مداخل مرتبط = [[صبر در قرآن]] - [[صبر در حدیث]] - [[صبر در فقه اسلامی]] - [[صبر در نهج البلاغه]] - [[صبر در اخلاق اسلامی]] - [[صبر در معارف مهدویت]] - [[صبر در معارف و سیره نبوی]] - [[صبر در معارف و سیره علوی]] - [[صبر در معارف و سیره حسینی]] - [[صبر در فقه سیاسی]] - [[صبر در معارف دعا و زیارات]] - [[صبر در معارف و سیره سجادی]] - [[صبر در سیره معصوم]] - [[صبر در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[صبر در خانواده]] - [[صبر در معارف و سیره فاطمی]] - [[صبر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
'''[[صبر]]''' به معنای بازداشتن نفس از [[جزع]] و [[خویشتن‌داری]] و [[شکیبایی‌ورزیدن]] است. صبر یکی از صفات بافضیلت است که در [[متون دینی]] [[ارزش]] ویژه‌ای دارد. منشا صبر [[مبارزه]] با [[هوای نفس]] و منشأ [[بی‌تابی]] [[حب دنیا]] و [[حب نفس]] است. صبر به سه قسم صبر بر معصیت، [[مصیبت]] و [[عبادت]] تقسیم می‌شود و راه تحصیل آن تقویت اسباب و قوای [[الهی]] و [[تضعیف]] [[هواهای نفسانی]] و اسباب [[شهوات]] در آن است. | |||
==مقدمه == | ==مقدمه == | ||
«صبر» عبارت است از [[خودداری نفس]] از [[بی‌تابی]] در برابر [[مصیبت‌ها]] و [[ناگواری‌ها]]. | |||
[[امام خمینی]] صبر را دربردارنده دو رکن می‌داند؛ یکی آنکه در [[باطن]] از امر [[ناگواری]] که بر او وارد شده‌است، [[کراهت]] داشته باشد و دیگر آنکه از اظهار [[شکایت]] به غیر [[حق]] خودداری کند. امام خمینی، [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] را منشاء صبر می‌داند و صبر را به [[صبر بر معصیت]]، بر [[طاعت]] و بر [[بلاها]] و [[صبر بر طاعت]] را به صبر بر انجام [[تکلیف]] و صبر بر طاعت پس از عمل تقسیم می‌کند. ایشان برای صبر مراتبی چون صبر عامّه، [[صبر متوسطان]]، صبر [[اهل]] [[سلوک]]، [[صبر لله]]، [[صبر بالله]]، و [[صبر عن الله]] و برای تحصیل صبر راه [[علمی]] و راه عملی چون [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] برشمرده است. امام خمینی، کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها را از [[آثار صبر]] می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، [[انسان]] را آزموده می‌سازد، صبر در ناگواری‌ها سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]]، صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود و صبر در دنیا، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[اراده]] وی را تقویت می‌کند | [[امام خمینی]] صبر را دربردارنده دو رکن می‌داند؛ یکی آنکه در [[باطن]] از امر [[ناگواری]] که بر او وارد شده‌است، [[کراهت]] داشته باشد و دیگر آنکه از اظهار [[شکایت]] به غیر [[حق]] خودداری کند. امام خمینی، [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] را منشاء صبر می‌داند و صبر را به [[صبر بر معصیت]]، بر [[طاعت]] و بر [[بلاها]] و [[صبر بر طاعت]] را به صبر بر انجام [[تکلیف]] و صبر بر طاعت پس از عمل تقسیم می‌کند. ایشان برای صبر مراتبی چون صبر عامّه، [[صبر متوسطان]]، صبر [[اهل]] [[سلوک]]، [[صبر لله]]، [[صبر بالله]]، و [[صبر عن الله]] و برای تحصیل صبر راه [[علمی]] و راه عملی چون [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] برشمرده است. امام خمینی، کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها را از [[آثار صبر]] می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، [[انسان]] را آزموده می‌سازد، صبر در ناگواری‌ها سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]]، صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود و صبر در دنیا، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[اراده]] وی را تقویت می‌کند<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>. | ||
== معناشناسی == | == معناشناسی == | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۷: | ||
== منشأ صبر == | == منشأ صبر == | ||
[[علمای اخلاق]] و [[عرفان]] صبر را ناشی از قوت [[یقین]]<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۲/۱۵۸؛ عطار، ۱/۱۳۰.</ref> و [[صبر بر معصیت]] را به سبب [[علم]] به [[عاقبت]] امور و [[خوف]] از آن<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۷/۹۹.</ref> می‌دانند. برخی نیز سبب صبر را [[برتری]] و [[غلبه]] [[عقل نظری]] و عملی که سبب و باعث خیر و [[صلاح]] است بر باعث [[هوای نفس]] که [[شهوت]] است می‌دانند که اگر اسباب خیر به [[مدد الهی]] بر اسباب هوای نفس و [[شهوات]] غالب آید، شخص از [[صابرین]] خواهد شد.<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۸۱–۲۸۲.</ref> در مقابل [[جزع]] و [[بی‌تابی]] ناشی از [[ضعف نفس]] است که در [[حقیقت]] به [[انکار]] [[قضای الهی]] و [[حکمت]] او بازمی‌گردد | [[علمای اخلاق]] و [[عرفان]] صبر را ناشی از قوت [[یقین]]<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۲/۱۵۸؛ عطار، ۱/۱۳۰.</ref> و [[صبر بر معصیت]] را به سبب [[علم]] به [[عاقبت]] امور و [[خوف]] از آن<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۷/۹۹.</ref> می‌دانند. برخی نیز سبب صبر را [[برتری]] و [[غلبه]] [[عقل نظری]] و عملی که سبب و باعث خیر و [[صلاح]] است بر باعث [[هوای نفس]] که [[شهوت]] است می‌دانند که اگر اسباب خیر به [[مدد الهی]] بر اسباب هوای نفس و [[شهوات]] غالب آید، شخص از [[صابرین]] خواهد شد.<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۸۱–۲۸۲.</ref> در مقابل [[جزع]] و [[بی‌تابی]] ناشی از [[ضعف نفس]] است که در [[حقیقت]] به [[انکار]] [[قضای الهی]] و [[حکمت]] او بازمی‌گردد<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۷۸.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] [[معتقد]] است از آنجاکه [[فطرت انسان]] بر [[حبّ]] کمال و [[جمال]] و [[خداخواهی]] [[استوار]] است، به حسب [[طبیعت]] خود در مقابل [[ناگواری‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] صبر کرده و بی‌تابی نکند اما اگر حجاب‌های طبیعی و زنگار [[خودبینی]] و [[خودخواهی]] آینه [[قلب]] او را فراگرفت، در مقابل مصیبت‌ها [[ناشکیبایی]] می‌کند. منشأ این بی‌تابی [[حب دنیا]] و [[حب نفس]] است. وقتی این امور [[حجاب]] نفس شد، کمال را در امور طبیعی و [[نفسانی]] می‌بیند و برای فقدان آنها بی‌تابی می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> و این ناشی از نقصان در علم و عمل و [[معرفت]] نداشتن به مصالحی است که در حوادث و [[بلاها]] رخ می‌دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۵.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] سبب می‌شود [[انسان]] در برابر [[بلاها]] و [[کاستی‌ها]] در دنیا [[شکیبا]] باشد، چنان‌که برخی [[آیات]]{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref> بر آن دلالت می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۳۰۶.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | [[امام خمینی]] [[معتقد]] است از آنجاکه [[فطرت انسان]] بر [[حبّ]] کمال و [[جمال]] و [[خداخواهی]] [[استوار]] است، به حسب [[طبیعت]] خود در مقابل [[ناگواری‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] صبر کرده و بی‌تابی نکند اما اگر حجاب‌های طبیعی و زنگار [[خودبینی]] و [[خودخواهی]] آینه [[قلب]] او را فراگرفت، در مقابل مصیبت‌ها [[ناشکیبایی]] می‌کند. منشأ این بی‌تابی [[حب دنیا]] و [[حب نفس]] است. وقتی این امور [[حجاب]] نفس شد، کمال را در امور طبیعی و [[نفسانی]] می‌بیند و برای فقدان آنها بی‌تابی می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> و این ناشی از نقصان در علم و عمل و [[معرفت]] نداشتن به مصالحی است که در حوادث و [[بلاها]] رخ می‌دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۵.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] سبب می‌شود [[انسان]] در برابر [[بلاها]] و [[کاستی‌ها]] در دنیا [[شکیبا]] باشد، چنان‌که برخی [[آیات]]{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref> بر آن دلالت می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۳۰۶.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | ||
== | == اقسام صبر == | ||
در روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}}، [[صبر]] به [[صبر بر معصیت]]، [[صبر بر طاعت]] و [[صبر بر مصیبت]] تقسیم شده‌است.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۹۱؛ ورام، ۱/۴۰.</ref> بعضی از [[عارفان]] و [[علمای اخلاق]] از جهت‌های مختلف، اقسامی برای صبر ذکر کرده‌اند؛ مثلاً از جهت متعلق، صبر را به صبر در برابر [[گناه]]، صبر بر طاعت و [[صبر در مصیبت]] تقسیم کرده‌اند.<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref> بعضی، صبر را بر اساس حالات فرد [[صابر]]، به صبر در حال [[غضب]] ([[حلم]])، صبر در حال [[شهوت]] ([[عفت]])، صبر در حال [[جنگ]] ([[شجاعت]]) و صبر در حال [[طلب]] دنیا ([[زهد]]) تقسیم کرده‌اند | در روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}}، [[صبر]] به [[صبر بر معصیت]]، [[صبر بر طاعت]] و [[صبر بر مصیبت]] تقسیم شده‌است.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۹۱؛ ورام، ۱/۴۰.</ref> بعضی از [[عارفان]] و [[علمای اخلاق]] از جهت‌های مختلف، اقسامی برای صبر ذکر کرده‌اند؛ مثلاً از جهت متعلق، صبر را به صبر در برابر [[گناه]]، صبر بر طاعت و [[صبر در مصیبت]] تقسیم کرده‌اند.<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref> بعضی، صبر را بر اساس حالات فرد [[صابر]]، به صبر در حال [[غضب]] ([[حلم]])، صبر در حال [[شهوت]] ([[عفت]])، صبر در حال [[جنگ]] ([[شجاعت]]) و صبر در حال [[طلب]] دنیا ([[زهد]]) تقسیم کرده‌اند<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۸۰–۲۸۱؛ نراقی، احمد، معراج السعاده، ۴۹.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] با طرح [[روایت]] یاد شده از [[پیامبر]]{{صل}}، به شرح آن پرداخته‌است. ایشان صبر بر معصیت را [[جهاد با نفس]] و نگهداری آن از [[گناهان]] ظاهری و [[باطنی]] می‌داند که دارای مراتب و [[مقامات]] بسیار بوده، از صبر بر طاعت مشکل‌تر است؛ زیرا بایسته است سالک در [[مقام]] [[مجاهده]] با نفس، از [[انانیت]] و [[خودبینی]] خارج شود و به [[اخلاص]] [[دست]] یابد<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۶.</ref> و این خود سبب شکل‌گیری [[تقوا]] در نفس می‌شود | [[امام خمینی]] با طرح [[روایت]] یاد شده از [[پیامبر]]{{صل}}، به شرح آن پرداخته‌است. ایشان صبر بر معصیت را [[جهاد با نفس]] و نگهداری آن از [[گناهان]] ظاهری و [[باطنی]] می‌داند که دارای مراتب و [[مقامات]] بسیار بوده، از صبر بر طاعت مشکل‌تر است؛ زیرا بایسته است سالک در [[مقام]] [[مجاهده]] با نفس، از [[انانیت]] و [[خودبینی]] خارج شود و به [[اخلاص]] [[دست]] یابد<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۶.</ref> و این خود سبب شکل‌گیری [[تقوا]] در نفس می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref>. | ||
ایشان صبر بر طاعت را به دو بخش تقسیم می‌کند: اول، صبر بر انجام [[تکلیف]]؛ دوم، صبر بر طاعت پس از عمل و نگهداری نفس؛ به طوری که به [[غرور]] و [[عجب]] [[مبتلا]] نگردد.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳.</ref> این صبر، منشأ انس به [[حق]] می‌گردد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> به نظر ایشان، صبر بر بلاها و [[مصیبت‌ها]]، به این معناست که انسان در نزد [[خلق]]، [[شکایت]] و [[بی‌تابی]] نکند؛ اما بی‌تابی نزد [[خالق]]، [[نقص]] محسوب نمی‌شود؛ بلکه نزد [[اهل معرفت]]، بی‌تابی و اظهار عجز نکردن نزد [[خدای متعال]]، که تجلّد و تصلّب نامیده می‌شود، نوعی اظهار [[توانمندی]] و [[بی‌نیازی]] است که [[عیب]] شمرده می‌شود.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۲.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان، [[صبر]] و بی‌تابی نکردن در برابر [[خلق]]، سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | ایشان صبر بر طاعت را به دو بخش تقسیم می‌کند: اول، صبر بر انجام [[تکلیف]]؛ دوم، صبر بر طاعت پس از عمل و نگهداری نفس؛ به طوری که به [[غرور]] و [[عجب]] [[مبتلا]] نگردد.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳.</ref> این صبر، منشأ انس به [[حق]] می‌گردد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> به نظر ایشان، صبر بر بلاها و [[مصیبت‌ها]]، به این معناست که انسان در نزد [[خلق]]، [[شکایت]] و [[بی‌تابی]] نکند؛ اما بی‌تابی نزد [[خالق]]، [[نقص]] محسوب نمی‌شود؛ بلکه نزد [[اهل معرفت]]، بی‌تابی و اظهار عجز نکردن نزد [[خدای متعال]]، که تجلّد و تصلّب نامیده می‌شود، نوعی اظهار [[توانمندی]] و [[بی‌نیازی]] است که [[عیب]] شمرده می‌شود.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۲.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان، [[صبر]] و بی‌تابی نکردن در برابر [[خلق]]، سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | ||
== | == مراتب صبر == | ||
[[علمای اخلاق]] و [[عرفان]] برای صبر مراتبی برشمرده‌اند. خواجه‌عبدالله انصاری، صبر را به سه مرتبه صبر [[عوام]]، صبر [[مرید]] و صبر سالک تقسیم می‌کند و ضعیف‌ترین مرتبه صبر را صبر عوام می‌شمارد که همان «[[صبر لله]]» است و [[صبر بر مصیبت]] و [[طاعت]] نیز جزئی از آن می‌باشد. مرتبه پس از آن، «[[صبر بالله]]» است که از آن به صبر شخص مرید یاد می‌کند. خواجه، قوی‌ترین مرتبه صبر را «[[صبر علی الله]]» می‌داند که همان صبر شخص سالک است.<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref> برخی، مراتب صبر را به صبر عوامّ، صبر زهّاد، صبر [[اهل تقوا]] و [[صبر عارفان]] تقسیم کرده‌اند | [[علمای اخلاق]] و [[عرفان]] برای صبر مراتبی برشمرده‌اند. خواجه‌عبدالله انصاری، صبر را به سه مرتبه صبر [[عوام]]، صبر [[مرید]] و صبر سالک تقسیم می‌کند و ضعیف‌ترین مرتبه صبر را صبر عوام می‌شمارد که همان «[[صبر لله]]» است و [[صبر بر مصیبت]] و [[طاعت]] نیز جزئی از آن می‌باشد. مرتبه پس از آن، «[[صبر بالله]]» است که از آن به صبر شخص مرید یاد می‌کند. خواجه، قوی‌ترین مرتبه صبر را «[[صبر علی الله]]» می‌داند که همان صبر شخص سالک است.<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref> برخی، مراتب صبر را به صبر عوامّ، صبر زهّاد، صبر [[اهل تقوا]] و [[صبر عارفان]] تقسیم کرده‌اند<ref>خواجه‌نصیر طوسی، اوصاف الاشراف، ۵۹؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۸۴.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] مراتب صبر را به صبر عامّه، [[صبر متوسطان]] و صبر [[اهل]] [[سلوک]] تقسیم می‌کند.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۲–۴۲۰؛ امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۷.</ref> ایشان اقسام سه‌گانه صبر (صبر بر مصیبت، [[صبر بر طاعت]] و [[صبر بر معصیت]]) را جزو مراتب و [[مقامات]] متوسطان دانسته، [[معتقد]] است کسانی که در ظاهر بر [[مصیبت‌ها]] و [[بلاها]] صبر می‌کنند و در [[باطن]] آن را [[مکروه]] می‌دانند، از [[معرفت]] کمتری برخوردارند <ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۰؛ امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۰.</ref>؛ از این‌رو رضا به قضای الهی، در مرتبه‌ای بالاتر از مرتبه صبر واقع می‌شود | [[امام خمینی]] مراتب صبر را به صبر عامّه، [[صبر متوسطان]] و صبر [[اهل]] [[سلوک]] تقسیم می‌کند.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۲–۴۲۰؛ امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۷.</ref> ایشان اقسام سه‌گانه صبر (صبر بر مصیبت، [[صبر بر طاعت]] و [[صبر بر معصیت]]) را جزو مراتب و [[مقامات]] متوسطان دانسته، [[معتقد]] است کسانی که در ظاهر بر [[مصیبت‌ها]] و [[بلاها]] صبر می‌کنند و در [[باطن]] آن را [[مکروه]] می‌دانند، از [[معرفت]] کمتری برخوردارند <ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۰؛ امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۰.</ref>؛ از این‌رو رضا به قضای الهی، در مرتبه‌ای بالاتر از مرتبه صبر واقع می‌شود<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۱۷۶ و ۴۱۰.</ref>. | ||
امام خمینی در بیان درجات صبر متوسطان، معتقد است صبر بر بلیات و مصیبت‌ها، طبق بعضی [[روایات]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۷۵.</ref> دارای سیصد درجه [[ثواب]] است که فاصله هر درجه با درجه دیگر، مانند فاصله [[آسمان]] و [[زمین]] است<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳.</ref>؛ امّا [[صبر بر طاعت]] که درجات بالاتری نصیب [[انسان]] می‌کند، هنگامی است که دامنه [[اطاعت]] وسیع‌تر گشته، شخص به [[حقایق]] و [[اسرار]] [[توحید]] رسیده باشد و در این صورت، به جنات و نعیم [[الهی]] توجهی نداشته باشد.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳–۴۱۴.</ref> اما [[صبر]] بر [[گناه]]، هنگامی است که انسان در [[جهاد با نفس]]، بر [[لشکریان]] [[ابلیس]] چیره شود. این مهم‌ترین صبر برای سالک است. ایشان با استناد به بعضی روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۲/۹۱.</ref> [[معتقد]] است این صبر نهصد درجه دارد و میان هر درجه تا درجه دیگر، فاصله‌ای مانند عمق زمین تا منتهای [[عرش]] است | امام خمینی در بیان درجات صبر متوسطان، معتقد است صبر بر بلیات و مصیبت‌ها، طبق بعضی [[روایات]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۷۵.</ref> دارای سیصد درجه [[ثواب]] است که فاصله هر درجه با درجه دیگر، مانند فاصله [[آسمان]] و [[زمین]] است<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳.</ref>؛ امّا [[صبر بر طاعت]] که درجات بالاتری نصیب [[انسان]] می‌کند، هنگامی است که دامنه [[اطاعت]] وسیع‌تر گشته، شخص به [[حقایق]] و [[اسرار]] [[توحید]] رسیده باشد و در این صورت، به جنات و نعیم [[الهی]] توجهی نداشته باشد.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳–۴۱۴.</ref> اما [[صبر]] بر [[گناه]]، هنگامی است که انسان در [[جهاد با نفس]]، بر [[لشکریان]] [[ابلیس]] چیره شود. این مهم‌ترین صبر برای سالک است. ایشان با استناد به بعضی روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۲/۹۱.</ref> [[معتقد]] است این صبر نهصد درجه دارد و میان هر درجه تا درجه دیگر، فاصله‌ای مانند عمق زمین تا منتهای [[عرش]] است<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۵–۴۱۶.</ref>. | ||
ایشان به مناسبت مرتبه سوم صبر که [[صبر سالکان]] و [[انسان‌های کامل]] است، به مراتب شش‌گانه صبر که در [[کلام]] بعضی از [[عارفان]] آمده‌است،<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۲/۴۷–۵۷.</ref> اشاره کرده، به تبیین آن می‌پردازد | ایشان به مناسبت مرتبه سوم صبر که [[صبر سالکان]] و [[انسان‌های کامل]] است، به مراتب شش‌گانه صبر که در [[کلام]] بعضی از [[عارفان]] آمده‌است،<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۰؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۲/۴۷–۵۷.</ref> اشاره کرده، به تبیین آن می‌پردازد<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۷–۴۲۰.</ref>: | ||
# [[صبر لله]]: خواجه عبدالله انصاری، این قسم را که دربرگیرنده صبر بر طاعت و [[صبر بر مصیبت]] است، از درجات صبر [[عامه]] می‌داند<ref>خواجه‌عبدالله انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref>؛ اما [[امام خمینی]] این [[مقام]] را از [[مقامات]] نازله سالکان می‌شمارد و معتقد است سالک تا از [[انانیت نفس]] خارج نشود و [[سفر]] الی [[الله]] را شروع نکند، صبرش در این مقام، صبر لله نخواهد بود.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۸.</ref> | # [[صبر لله]]: خواجه عبدالله انصاری، این قسم را که دربرگیرنده صبر بر طاعت و [[صبر بر مصیبت]] است، از درجات صبر [[عامه]] می‌داند<ref>خواجه‌عبدالله انصاری، منازل السائرین، ۷۰.</ref>؛ اما [[امام خمینی]] این [[مقام]] را از [[مقامات]] نازله سالکان می‌شمارد و معتقد است سالک تا از [[انانیت نفس]] خارج نشود و [[سفر]] الی [[الله]] را شروع نکند، صبرش در این مقام، صبر لله نخواهد بود.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۸.</ref> | ||
# [[صبر بالله]]: این صبر دو مقام دارد: یکی برای سالک است که در آن، سالک تمام حرکات و سکنات خود را از [[حول و قوه]] [[خداوند]] می‌بیند و صبر و تمام هستی خود را از خداوند می‌داند. مقام دوم، به کسانی اختصاص دارد که به مقام صحو بعد المحو و بقاء بعد از فنا رسیده، دارای وجودی حقانی‌اند.. امام خمینی با استناد به روایتی، <ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۱۳.</ref> معتقد است سالک در این [[مقام]]، [[چشم]]، گوش و دست [[خداوند]] می‌گردد <ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۸–۴۱۹.</ref>؛ یعنی به [[مقام قرب]] [[فرایض]] می‌رسد. | # [[صبر بالله]]: این صبر دو مقام دارد: یکی برای سالک است که در آن، سالک تمام حرکات و سکنات خود را از [[حول و قوه]] [[خداوند]] می‌بیند و صبر و تمام هستی خود را از خداوند می‌داند. مقام دوم، به کسانی اختصاص دارد که به مقام صحو بعد المحو و بقاء بعد از فنا رسیده، دارای وجودی حقانی‌اند.. امام خمینی با استناد به روایتی، <ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۱۳.</ref> معتقد است سالک در این [[مقام]]، [[چشم]]، گوش و دست [[خداوند]] می‌گردد <ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۸–۴۱۹.</ref>؛ یعنی به [[مقام قرب]] [[فرایض]] می‌رسد. | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۴: | ||
== راه‌های تحصیل صبر == | == راه‌های تحصیل صبر == | ||
[[علمای اخلاق]] راه تحصیل صبر را تقویت اسباب و قوای [[الهی]] در [[انسان]] و [[تضعیف]] [[هواهای نفسانی]] و اسباب [[شهوات]] در آن می‌دانند.<ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۲/۳۵۴–۳۵۵؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۹۹.</ref> این امر نیز از راه [[تفکر]] در [[فضایل]] [[صبر]]، [[اجر]] و [[پاداش]] آن در [[دنیا]] و [[آخرت]]، [[تفکر]] در [[مفاسد]] [[بی‌تابی]] و کوچک‌شمردن [[مصایب]] و [[مشکلات]] [[دنیوی]] به دست می‌آید | [[علمای اخلاق]] راه تحصیل صبر را تقویت اسباب و قوای [[الهی]] در [[انسان]] و [[تضعیف]] [[هواهای نفسانی]] و اسباب [[شهوات]] در آن می‌دانند.<ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۲/۳۵۴–۳۵۵؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۹۹.</ref> این امر نیز از راه [[تفکر]] در [[فضایل]] [[صبر]]، [[اجر]] و [[پاداش]] آن در [[دنیا]] و [[آخرت]]، [[تفکر]] در [[مفاسد]] [[بی‌تابی]] و کوچک‌شمردن [[مصایب]] و [[مشکلات]] [[دنیوی]] به دست می‌آید<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۹۹.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] [[معتقد]] است [[فطرت]] اصلی انسان بر اساس [[حبّ]] کمال و [[جمال]] شکل گرفته، خداخواه است؛ از این‌رو هر سختی‌ای که بر او وارد می‌شود، [[جزع]] نکرده، بر آن صبر می‌کند؛ مگر [[مصیبت]] فقدان وصال [[محبوب]] که برای او ناگوار است و جزع [[آدمی]] بر [[فراق]] محبوب، [[حقیقی]] است.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> ایشان دو راه [[علمی]] و عملی برای تحصیل صبر ذکر کرده‌است. در راه عملی، [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] را از راه‌های تحصیل صبر می‌داند؛ به گونه‌ای که اگر مدتی انسان در [[سختی‌ها]]، [[ناگواری‌ها]] و نیز [[مشقت]] [[عبادت]] و تلخی ترک لذت‌های [[نفسانی]] به واسطه [[فرمان]] محبوب، صبر کند، ملکه‌ای نوری درون او ایجاد شده، به [[مقام صبر]] می‌رسد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۱–۲۶۳.</ref> در راه علمی، باید به نفس خود بفهماند [[شکایت]] از [[قضای الهی]] نزد مخلوق [[ضعیف]]، مفید نیست و چه بسا نزد [[مردم]]، فردی [[سست‌عنصر]] و کم‌ثبات معرفی شود و در [[درگاه الهی]] نیز از [[ارزش]] بیفتد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | [[امام خمینی]] [[معتقد]] است [[فطرت]] اصلی انسان بر اساس [[حبّ]] کمال و [[جمال]] شکل گرفته، خداخواه است؛ از این‌رو هر سختی‌ای که بر او وارد می‌شود، [[جزع]] نکرده، بر آن صبر می‌کند؛ مگر [[مصیبت]] فقدان وصال [[محبوب]] که برای او ناگوار است و جزع [[آدمی]] بر [[فراق]] محبوب، [[حقیقی]] است.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> ایشان دو راه [[علمی]] و عملی برای تحصیل صبر ذکر کرده‌است. در راه عملی، [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] را از راه‌های تحصیل صبر می‌داند؛ به گونه‌ای که اگر مدتی انسان در [[سختی‌ها]]، [[ناگواری‌ها]] و نیز [[مشقت]] [[عبادت]] و تلخی ترک لذت‌های [[نفسانی]] به واسطه [[فرمان]] محبوب، صبر کند، ملکه‌ای نوری درون او ایجاد شده، به [[مقام صبر]] می‌رسد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۱–۲۶۳.</ref> در راه علمی، باید به نفس خود بفهماند [[شکایت]] از [[قضای الهی]] نزد مخلوق [[ضعیف]]، مفید نیست و چه بسا نزد [[مردم]]، فردی [[سست‌عنصر]] و کم‌ثبات معرفی شود و در [[درگاه الهی]] نیز از [[ارزش]] بیفتد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | ||
== | == آثار صبر == | ||
همان‌گونه که در [[قرآن]] آمده است، صبر سبب افزایش [[توانایی]] [[انسان]] در برابر سختی‌ها می‌گردد؛ از این‌رو [[خداوند]] [[مؤمنان]] را به یاری‌جستن از آن [[دعوت]] کرده، {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> آن را وسیله‌ای برای [[نزول]] کمک‌های الهی و [[رحمت]] [[پروردگار]] دانسته‌است.<ref>بقره، ۱۵۵–۱۵۷.</ref> در [[روایات]] برای صبر آثار دنیوی و [[اخروی]] بسیاری برشمرده‌اند؛ چنان‌که نتیجه صبر در آخرت ورود به [[بهشت]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۸۹.</ref> و نتیجه صبر در دنیا، [[پیروزی]] و رسیدن به [[هدف]] معرفی شده‌است؛ اگرچه این [[صبر]] به طول بینجامد.<ref>نهج البلاغه، ح۱۴۵، ۵۳۸.</ref> [[علما]] نیز به [[آثار صبر]] توجه داده‌اند. خواجه [[نصیرالدین طوسی]] صبر را موجب [[اطمینان]] و سکون [[باطن]] و ترک [[اضطراب]] می‌داند و [[معتقد]] است این صفت، [[انسان]] را از [[شکایت]] و انجام [[اعمال]] غیرعادی بازمی‌دارد | همان‌گونه که در [[قرآن]] آمده است، صبر سبب افزایش [[توانایی]] [[انسان]] در برابر سختی‌ها می‌گردد؛ از این‌رو [[خداوند]] [[مؤمنان]] را به یاری‌جستن از آن [[دعوت]] کرده، {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> آن را وسیله‌ای برای [[نزول]] کمک‌های الهی و [[رحمت]] [[پروردگار]] دانسته‌است.<ref>بقره، ۱۵۵–۱۵۷.</ref> در [[روایات]] برای صبر آثار دنیوی و [[اخروی]] بسیاری برشمرده‌اند؛ چنان‌که نتیجه صبر در آخرت ورود به [[بهشت]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۸۹.</ref> و نتیجه صبر در دنیا، [[پیروزی]] و رسیدن به [[هدف]] معرفی شده‌است؛ اگرچه این [[صبر]] به طول بینجامد.<ref>نهج البلاغه، ح۱۴۵، ۵۳۸.</ref> [[علما]] نیز به [[آثار صبر]] توجه داده‌اند. خواجه [[نصیرالدین طوسی]] صبر را موجب [[اطمینان]] و سکون [[باطن]] و ترک [[اضطراب]] می‌داند و [[معتقد]] است این صفت، [[انسان]] را از [[شکایت]] و انجام [[اعمال]] غیرعادی بازمی‌دارد<ref>خواجه‌نصیرالدین طوسی، اوصاف الاشراف، ۵۹.</ref>. | ||
[[امام خمینی]] با نقل [[کلام]] خواجه نصیر و تأکید بر آن، صبر را کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، انسان را آزموده می‌سازد تا از [[عبودیت]] نفس خارج گشته، این صفت در او [[ملکه]] گردد؛ نیز سبب می‌شود از [[مقام صبر]] عبور کند و به [[مقامات]] دیگری برسد؛ چنان‌که صبر در [[ناگواری‌ها]] سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] و صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود. به اعتقاد ایشان، صبر در [[دنیا]]، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[عزم]] و [[اراده انسان]] را تقویت می‌کند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> در مقابل، بی‌صبری و [[ناشکیبایی]]، عاملی است که انسان را در دنیا، [[سست‌عنصر]] و بی‌ثبات، [[اراده]] را [[ضعیف]] و [[عقل]] را [[سست]] و در [[آخرت]] نزد [[ملائکه]] و [[درگاه الهی]] بی‌ارزش می‌سازد؛ بلکه اضطراب‌های درونی و شکایت‌های زبانی، در صورت ملکه‌شدن، سبب ایجاد حالت [[دشمنی]] با [[ذات مقدس الهی]]، [[شقاوت]] [[ابدی]] و گرفتارشدن در [[عذاب الهی]] می‌گردد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | [[امام خمینی]] با نقل [[کلام]] خواجه نصیر و تأکید بر آن، صبر را کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، انسان را آزموده می‌سازد تا از [[عبودیت]] نفس خارج گشته، این صفت در او [[ملکه]] گردد؛ نیز سبب می‌شود از [[مقام صبر]] عبور کند و به [[مقامات]] دیگری برسد؛ چنان‌که صبر در [[ناگواری‌ها]] سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] و صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود. به اعتقاد ایشان، صبر در [[دنیا]]، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[عزم]] و [[اراده انسان]] را تقویت می‌کند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> در مقابل، بی‌صبری و [[ناشکیبایی]]، عاملی است که انسان را در دنیا، [[سست‌عنصر]] و بی‌ثبات، [[اراده]] را [[ضعیف]] و [[عقل]] را [[سست]] و در [[آخرت]] نزد [[ملائکه]] و [[درگاه الهی]] بی‌ارزش می‌سازد؛ بلکه اضطراب‌های درونی و شکایت‌های زبانی، در صورت ملکه‌شدن، سبب ایجاد حالت [[دشمنی]] با [[ذات مقدس الهی]]، [[شقاوت]] [[ابدی]] و گرفتارشدن در [[عذاب الهی]] می‌گردد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۶، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۲: | ||
[[رده:صبر]] | [[رده:صبر]] | ||
[[رده:مدخل‌های | [[رده:مدخل‌های تلخیص شده]] | ||