زکات در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = زکات| عنوان مدخل  = زکات| مداخل مرتبط = [[زکات در لغت]] - [[زکات در قرآن]] - [[زکات در نهج البلاغه]] - [[زکات در فقه سیاسی]] - [[زکات در معارف دعا و زیارات]] - [[زکات در معارف و سیره نبوی]] - [[زکات در معارف و سیره علوی]] - [[زکات در معارف و سیره سجادی]] - [[زکات در فقه اسلامی]] - [[زکات در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[زکات در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}

# '''طیب [[نفس]]:'''[[امام علی]] {{ع}} طیب [[نفس]] و [[رضایت]] و [[خشنودی]] کامل از پرداخت زکات را کفاره [[گناهان]] و موجب دوری از [[آتش جهنم]] و عامل [[حسرت]] و افسوس خوردن بر پرداخت زکات را [[جهل]] و [[نادانی]] نسبت به این [[سنت نبوی]] می‌دانند. از سویی، پرداخت زکات بدون طیب [[نفس]] موجب کاسته شدن از [[پاداش اخروی]] و تباه شدن عمل خواهد شد و [[حسرت]] بی‌پایان را به دنبال دارد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹: {{متن حدیث|"فَمَنْ أَعْطَاهَا طَيِّبَ النَّفْسِ بِهَا فَإِنَّهَا تُجْعَلُ لَهُ كَفَّارَةً وَ مِنَ النَّارِ حِجَازاً وَ وِقَايَةً"}}</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 442.</ref>

# '''[[توجه به خدا]]:''' [[تقوا]] به‌عنوان رأس همه [[ارزش‌های اخلاقی]]<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۱۰</ref> مورد تأکید و سفارش ویژه [[حضرت]] به [[کارگزاران زکات]] است، ایشان [[کارگزاران]] را به توجه به [[خداوند]] و حرکت براساس [[تقوای الهی]] امر می‌کنند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵</ref>.

# '''[[عدالت]]:''' ایشان ضمن برحذر داشتن [[کارگزاران]] از [[ظلم و ستم]] و ترساندن [[مردم]] و استفاده از [[زور]]، از آنان می‌خواهد تنها به گرفتن [[حقوق الهی]] بسنده کنند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵: {{متن حدیث|"لَا تُرَوِّعَنَّ مُسْلِماً وَ لَا تَجْتَازَنَّ عَلَيْهِ كَارِهاً وَ لَا تَأْخُذَنَّ مِنْهُ أَكْثَرَ مِنْ حَقِّ اللَّهِ فِي مَالِهِ"}}</ref>.

# '''حفظ [[وقار]] همراه با [[مهربانی]]:''' [[وقار]] موجب نومید شدن افراد طمع‌کار و [[مهربانی]] و رعایت [[آداب]] [[معاشرت]] عامل جلب [[محبت]] دیگران است. از همین رو [[حضرت]] آنان را امر می‌کند تا در [[برخورد با مردم]] [[وقار]] و [[محبت]] را با هم درآمیزند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵: {{متن حدیث|"ثُمَّ امْضِ إِلَيْهِمْ بِالسَّكِينَةِ وَ الْوَقَارِ حَتَّى تَقُومَ بَيْنَهُمْ فَتُسَلِّمَ عَلَيْهِمْ وَ لَا تُخْدِجْ بِالتَّحِيَّةِ لَهُمْ"}}</ref>.

# '''عدم تجسس:''' [[امام]] [[کارگزاران]] را از تجسس و تفحص در [[اموال]] [[مردم]] بازمی‌دارند و از آنان می‌خواهند به گفته [[مردم]] در این زمینه [[اعتماد]] کنند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵: {{متن حدیث|"ثُمَّ تَقُولَ عِبَادَ اللَّهِ أَرْسَلَنِي إِلَيْكُمْ وَلِيُّ اللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ لِآخُذَ مِنْكُمْ حَقَّ اللَّهِ فِي أَمْوَالِكُمْ، فَهَلْ لِلَّهِ فِي أَمْوَالِكُمْ مِنْ حَقٍّ فَتُؤَدُّوهُ إِلَى وَلِيِّهِ؟ فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ لَا، فَلَا تُرَاجِعْهُ، وَ إِنْ أَنْعَمَ لَكَ مُنْعِمٌ، فَانْطَلِقْ مَعَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ تُخِيفَهُ أَوْ تُوعِدَهُ أَوْ تَعْسِفَهُ أَوْ تُرْهِقَهُ"}}</ref>.

# '''[[احترام]] به [[حقوق مردم]]:'''توجه به [[حقوق مردم]] و رعایت آن مورد سفارش و تأکید [[حضرت]] به [[کارگزاران]] خود است. ایشان [[کارگزاران]] را از سخت‌گیری و رفتارهای سلطه‌گرانه [[نهی]] می‌فرمایند و از آنان می‌خواهند به [[مردم]] اجازه دهند تا در [[انتخاب]] یکی از حیوانات خود به عنوان زکات مخیر باشند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵: {{متن حدیث|"فَإِذَا أَتَيْتَهَا فَلَا تَدْخُلْ عَلَيْهَا دُخُولَ مُتَسَلِّطٍ عَلَيْهِ وَ لَا عَنِيفٍ بِهِ وَ لَا تُنَفِّرَنَّ بَهِيمَةً وَ لَا تُفْزِعَنَّهَا وَ لَا تَسُوأَنَّ صَاحِبَهَا فِيهَا، وَ اصْدَعِ الْمَالَ صَدْعَيْنِ ثُمَّ خَيِّرْهُ، فَإِذَا اخْتَارَ فَلَا تَعْرِضَنَّ لِمَا اخْتَارَهُ"}}</ref>. در صورت [[پشیمانی]] [[صاحب]] حیوانات، این [[حق]] را به او بدهند تا بار دیگر [[انتخاب]] کند<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵: {{متن حدیث|"فَإِنِ اسْتَقَالَكَ فَأَقِلْهُ ثُمَّ اخْلِطْهُمَا ثُمَّ اصْنَعْ مِثْلَ الَّذِي صَنَعْتَ أَوَّلًا حَتَّى تَأْخُذَ حَقَّ اللَّهِ فِي مَالِهِ"}}</ref>.

در پایان، [[حضرت]] رعایت این [[آداب]] و [[وظایف]] را مایه بزرگی اجر و [[پاداش]] و سبب رشد و [[هدایت]] می‌دانند<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 442-443.</ref>.

در [[حدیث]] دیگری می‌فرماید: «نماز از کسی که زکات ندهد، پذیرفته نمی‌شود»<ref>{{متن حدیث|لَا تُقْبَلُ الصَّلَاةُ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّكَاةَ}}؛ قاضی نعمان تمیمی، شرح الاخبار، ج۲، ص۴۴۳، ح۷۹۴.</ref>؛  

[[امیرمؤمنان]] {{ع}} با بیان [[پاداش]] [[آخرتی]] و [[برکات]] [[دنیایی]] زکات، [[مسلمانان]] را به پرداخت داوطلبانه آن [[تشویق]] می‌کرد و از این طریق، هزینه [[گردآوری زکات]] و فرار مالیاتی را کاهش می‌داد. در سخنان پرشماری که از حضرت رسیده، زکات مایه [[پاکی]] [[انسان]] از [[رذایل اخلاقی]]<ref>آمدی، عبدالواحد، غررالحکم، شرح خوانساری، ح۸۲۸۹.</ref> و تقویت [[روحیه]] [[تواضع]] و [[خشوع]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref> و از جمله [[برترین]] وسایل [[نزدیکی به خداوند]] به شمار آمده است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۵، ح۶۱۳.</ref>. در همین زمینه، یکی از نکاتی که [[امام]] در [[نهج البلاغه]] بر آن تأکید کرده، این است که برخلاف [[تصور]] ابتدایی انسان، زکات نه تنها چیزی از [[دارایی]] مؤدی نمی‌کاهد، بلکه بر آن می‌افزاید <ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الزَّكَاةَ... تَسْبِيباً لِلرِّزْقِ‌}}؛ (نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲) همچنین: الزکاة نقص فی الصورة و زیادة فی المعنی. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۶).</ref>.

نمونه‌ای از گفتار [[حضرت]] در [[ترغیب]] [[مردم]] به پرداخت داوطلبانه [[زکات]] چنین نقل شده است: بدانید که زکات، همراه [[نماز]]، مایه نزدیکی [[مسلمانان]] به [[خداوند]] است؛ بنابراین کسی که زکات را با [[طیب]] خاطر عطا کند، [[کفاره گناهان]] به شمار می‌رود و مانعی از [[آتش]] برای او خواهد بود؛ پس کسی نباید به دنبال آن‌چه پرداخته، [[چشم]] بدوزد و در ادای آن برای خویش [[مشقت]] ببیند یا برای آن [[حسرت]] بخورد؛ زیرا کسی که بدون طیب نفس برای دریافت مزد بیش‌تری آن را بپردازد، از [[سنت پیامبر]] [[آگاه]] نیست و از [[پاداش]] مغبون، و در عمل [[گمراه]]، و بسیار پشیمان خواهد شد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۹۸.</ref>

همان طور که مؤدیان زکات از تشویق‌های [[امیرمؤمنان]] {{ع}} بهره می‌بردند، متخلفان از پرداخت آن، با برخوردهای روانی و قانونی [[تنبیه]] می‌شدند. از نظر روانی، بدترین تنبیه برای مانعان این بود که عموم مردم در [[مسلمان]] بودنشان تردید کنند؛ به ویژه که حکایت خودداری [[ثعلبه]] از [[پرداخت زکات]] و برخورد روانی [[پیامبر]] که به [[نزول آیه]] ۷۵ [[سوره توبه]] و انزوای [[اجتماعی]] او منجر شد، هنوز به خوبی در خاطر مسلمانان جای داشت. گرچه با وجود سیاست‌های تشویقی برای مؤدیان و برخوردهای روانی با مانعان، نیاز چندانی به برخوردهای قانونی باقی نمی‌ماند، در موارد نادری، مجازات‌های قانونی نیز [[اعمال]] می‌شد. مجازاتی که در [[زمان پیامبر]] برای این منظور تجویز گردید و امیرمؤمنان {{ع}} [[مأمور]] اجرای آن شد، [[جنگ]] با مانعان زکات بود. امام در [[زمان]] [[حکومت]] خود نیز بر اِعمال مجازات‌های قانونی بر مانعان [[زکات]] تأکید می‌کرد. در نامه‌ای که به عامل خود [[مخنف بن قیس]] برای [[گردآوری زکات]] نوشته است، می‌فرماید: پس هر کس از [[اهل]] [[طاعت]] ما، از اهالی جزیره و بین [[کوفه]] و [[شام]]، ادعا کرد که زکاتش را به عمال شام پرداخته است، در حالی که در حوزه [[امنیتی]] ما به سر می‌برد، او را منع کن؛ چراکه [[سپاه]] ما او را [[حمایت]] کرده است. تو چنین اجازه‌ای به او نده؛ اگرچه [[اعتقاد]] او به [[گمان]] خودش باشد. او چنین حقی ندارد که در سرزمین‌های ما [[زندگی]] کند و زکاتش را به [[دشمنان]] ما بدهد<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵۹.</ref>.

افزون بر نکاتی که در [[عهد رسول خدا]] {{صل}} [[تشریع]] شده بود و بعدها نیز در قالب [[قانون]] ثابت مالیاتی [[اسلام]] به همان کیفیت ادامه یافت، [[امام]] [[مالیات]] مشابهی که تحت عنوان زکات از آن نام برده شده، وضع کرد؛ چنان که از [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}} نقل شده: امیرمؤمنان {{ع}} بر اسب‌های عتاق از نژاد اصیل سالانه دو دینار، و بر سایر اسب‌ها، سالانه یک دینار زکات وضع کرد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۵۳۰، ح۱.</ref>.

از نظر [[فقهی]]، در این که این مالیات، زکات سنجی<ref>ر. ک: نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۷۴.</ref>، تعمیم زکات [[واجب]]<ref>ر. ک: منتظری، حسین علی، دراسات فی ولایة الفقیه، ج۳، ص۲۷.</ref> یا [[مالیات حکومتی]] به شمار می‌رود، [[اختلاف]] است؛ اما در هر حال، ظاهر [[روایت]] از الزامی بودن [[حکم]] آن حکایت دارد. روایت دیگری از امام می‌فرماید: [[خداوند سبحان]] [[غذا]] و نیاز [[نیازمندان]] را در [[اموال]] [[ثروتمندان]] معین کرده است؛ پس هیچ [[فقیری]] گرسنه نمی‌ماند، مگر به واسطه اینکه ثروتمندان از [[حق]] آنان بهره‌مند شده‌اند، و [[خداوند]] آنان را برای این عمل [[مؤاخذه]] خواهد کرد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۲۸.</ref>.