بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۲٬۱۳۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۹ آوریل ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۷: خط ۷:
[[پرونده:قبرستان بقیع.jpg|بندانگشتی|جایگزین=قبرستان بقیع|قبرستان بقیع مشهور به بقیع غَرقَد]]
[[پرونده:قبرستان بقیع.jpg|بندانگشتی|جایگزین=قبرستان بقیع|قبرستان بقیع مشهور به بقیع غَرقَد]]


== مقدمه ==
== بقیع ==
بقیع نام آرامگاهی در [[مدینه منوّره]] کنار [[حرم حضرت رسول]] {{صل}} است که مدفن هزاران نفر از [[مسلمانان]] برجسته از صدر [[اسلام]] تاکنون بوده است. تعدادی از [[امامان اهل بیت]] {{عم}}، [[اصحاب پیامبر]] {{صل}} و [[همسران]] و دختران و عمّه‌های [[حضرت محمد]] {{صل}} نیز در آنجا مدفونند.
[[بقیع]] نام مقدس‌ترین و [[بافضیلت‌ترین]] مکان‌ها و بقعه‌ها پس از [[مدفن]] [[رسول خدا]]{{صل}} در [[مدینه منوره]] است. که به «جنة البقیع» مشهور است.  


از مشهورترین [[قبور]] این مزار، مرقد چهار [[امام]] از [[اهل بیت]] ([[امام حسن مجتبی]]، [[امام زین العابدین]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}}) و نیز [[قبر]] [[فاطمه مادر حضرت علی]] {{ع}} و [[عباس عموی پیامبر]]، [[عقیل برادر امیرالمؤمنین]]، و [[ام البنین]] [[مادر اباالفضل العباس]] است.
برای بقیع معانی مختلفی آورده‌اند از جمله: به مکانی وسیع که در آن درخت و یا ریشه آن باشد گفته شده است<ref>معجم البلدان یاقوت حموی ج ۲، ص۴۷۳.</ref>. این درختان در مکان‌های مختلفی وجود داشته و به «[[غرقد]]» معروف بوده‌اند؛ لذا [[قبرستان]] عمومی [[مدینه]] را که زمینی مملو از آن درختان بوده «بقیع الغرقد» نامیده‌اند. برخی نیز بقیع را از بقعه گرفته‌اند<ref> لسان العرب، ابن منظور ج ۱، ص۴۶۳.</ref>؛ زیرا [[قبور]] این قبرستان دارای بقعه بوده است. این قبرستان، مشهورترین قبرستان [[تاریخی]] [[جهان اسلام]] است که در فاصله حدود ۲۰۰ متری شرق [[مسجد النبی]] قرار دارد و محدود است از شمال به [[شارع]] "ملک عبد العزیز"، از شرق به شارع ستین، از غرب به شارع [[ابوذر]] و از جنوب به شارع باب [[العوالی]].


[[پیامبر خدا]] {{صل}} بارها به زیارت بقیع می‌رفت و برای مدفونین آنجا از [[خداوند]]، طلب [[رحمت]] و [[آمرزش]] می‌کرد. این گورستان [[مقدّس]] و پرخاطره که به "[[بقیع غَرقَد]]" هم مشهور است<ref>غرقد نوعی درخت خاردار است که به‌واسطه وجود این درخت در آن، بدین نام معروف شده است.</ref>، هیچ‌گونه ساختمان و بقعه و نشانی ندارد و قبور ائمه هم با خاک یکسان است. بقعه‌هایی که در گذشته روی قبور امامان و برخی بستگان [[پیامبر اسلام]] بوده، در دوران [[سلطه]] وهّابی‌ها خراب شده است و بقیع را به صورت مزاری غربت گرفته و [[مظلوم]] در آورده است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۴۵.</ref>.
مقدس‌ترین قبرستان پس از مدفن رسول خدا{{صل}} در مدینه منوره است. اولین مدفن و مزاری است که به دستور [[رسول اکرم]]{{صل}} و به وسیله [[مسلمانان]] [[صدر اسلام]] به وجود آمده است. این قبرستان جایگاه [[حرم مطهر]] چهار [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} ([[امام حسن مجتبی]]، [[امام زین العابدین]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}}) و مدفن [[همسران]] و [[فرزندان]] و [[اقوام]] و [[عشیره]] [[پیامبر اسلام]] و جمع کثیری از [[صحابه]] و [[یاران]] آن حضرت و تعداد بیشماری از [[شهدا]] و [[علما]] و [[تاریخ]] سازان در طول تاریخ است مانند: [[فاطمه مادر حضرت علی]] {{ع}} و [[عباس عموی پیامبر]]، [[عقیل برادر امیرالمؤمنین]] و [[ام البنین]] [[مادر اباالفضل العباس]]. این قبرستان از دیدگاه [[معنوی]] جایگاهی والا و از نظر تاریخی از [[ارزش]] فوق العاده برخوردار است. [[سمهودی]] از امام مالک نقل می‌کند که تعداد ده هزار نفر از [[صحابه رسول خدا]] در مدینه از [[دنیا]] رفته‌اند و طبیعی است که همه یا بیشتر آنان در بقیع به خاک سپرده شده‌اند.
شمال غربی این قبرستان را که عمه‌های [[پیامبر]] در آن مدفونند «بقیع العمات» نام نهاده‌اند. این قسمت قبلا به وسیله دیواری از بقیه بقیع جدا بوده و در سال ۱۳۷۳ ق، [[دیوار]] آن را برداشته‌اند. جنوب شرقی بقیع را که [[محل دفن]] اموات، [[یهود]] و [[غیر مسلمان]] بوده «حش کوکب» خوانده‌اند. بعدها در دوران [[اموی]] دیوار آن را خراب و به بقیع ملحق کرده‌اند.  


این مکان در شرق [[مسجد النبی]]{{صل}} قرار دارد و از این [[مسجد]]، منظره [[طلوع]] [[خورشید]] قابل [[رؤیت]] است. بسیاری از [[مسلمانان]] پس از [[زیارت]] [[رسول]] [[ختمی مرتبت]]{{صل}} از آن دیدن می‌‌کنند و به [[زیارت قبور]] آن می‌‌پردازند<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۴۷.</ref>.
«بقیع» تاریخچه‌ای دیرینه در [[دل]] شبه جزیره دارد؛ زیرا [[تاریخ نگاران]] [[قدمت]] آن را به سال‌های [[عصر جاهلیت]] بازگردانیده‌اند. در ابتدا این مکان [[قبرستان]] [[مردم یثرب]] بوده و قبل از [[اسلام]] آنان اموات خود را در آن به خاک می‌‌سپرده‌اند. پس از اسلام صرفا به [[دفن]] اموات [[مسلمانان]] اختصاص یافت و [[یهودیان]] و غیره را در حش کوکب به خاک می‌‌سپردند. [[قبرستان بقیع]] که به صورت مستطیل شکل و بسیار کوچک بوده بیرون از دیوار[[شهر]] قرار داشته<ref>دائرة المعارف الاسلامیه، ج ۷، ص۴۶۳.</ref> و مساحت آن ۳۴۹۳ متر مربع بوده است. این قبرستان به «بقیع الغرقد» و «بقیع» نامیده می‌‌شد و در قرن‌های اخیر، گاهی «جنة [[البقیع]]» هم گفته می‌شود.
 
پس از [[هجرت رسول خدا]]{{صل}}، [[خانه‌ها]] و منازل [[مدینه]] تا بقیع ادامه داشته و بقیع پیش از آنکه به صورت آرامگاه عمومی درآید از طرف غرب در پشت منازل مدینه قرار داشت و کوچه‌های متعددی این منازل را به همدیگر وصل می‌نمود و به محل بقیع منتهی می‌گردید که بعضی از این منازل به تدریج برای دفن افراد متشخص مورد استفاده قرار گرفته و بعضی از آنها هم [[تخریب]] و به بقیع منضم شده است<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص۱۸۸ ـ ۱۸۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۴۵؛ [[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۴۷.</ref>.
 
== [[مستحبات]] بقیع ==
[[زیارت]] [[ائمه]] بقیع و [[حضرت ابراهیم]] و حضرت [[فاطمه بنت اسد]] [[مستحب]] مؤکد است و برای زیارت ایشان آدابی است مانند:
# [[غسل]] کردن؛
# آهسته و آرام و با [[خضوع]] و [[خشوع]] آمدن؛
# لباس‌های پاکیزه‌تر [[پوشیدن]]؛
# [[عطر]] خوشبو استعمال کردن؛
# در ورود [[اذن دخول]] خواندن و ابتدا پای راست را گذاشتن؛
# بعد از ورود [[نماز]] زیارت به جای آوردن؛
# [[دعاها]] و زیارت‌های وارده را خواندن؛
# وقت زیارت صدای خود را بلند ننمودن؛
# [[ثواب]] [[تلاوت قرآن]] مجید به [[روح]] [[مطهر]] [[هدیه]] کردن؛
# به جهت [[گناهان]] خود [[توبه]] و [[استغفار]] نمودن؛
# سخنان [[بیهوده]] نگفتن و سخنان [[دنیایی]] را ترک کردن<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص ۱۸۹.</ref>.
 
== قسمت‌های [[بقیع]] ==
# محوطه [[حرم]] [[قبور]] محوطه حرم در سمت [[غربی]] و منتهی الیه در زیر یک گنبد و دارای [[ضریح]] و صندوق [[زیبا]] بود. [[حرم مطهر]] هشت ضلعی و دارای دو درب بود، اما [[صحن]] و سرا نداشت، ولی دارای [[محراب]] بود، بنای اصلی گنبد و بارگاه حرم در [[قرن پنجم]] به دستور "مجد الملک بر اوستانی" صورت گرفت و تعمیرات چندی از جمله در قرن ششم به‌وسیله "مسترشد بالله عباسی" و در قرن هفتم به‌وسیله "مستنصر بالله عباسی" و در قرن سیزدهم [[قمری]] به دستور "سلطان محمود عثمانی" در آن انجام پذیرفت؛ اما [[وهابیون]] در [[شوال]] سال ۱۳۴۴ هجری قمری آن را [[تخریب]] کردند.
# [[روحاء]]: قسمتی در بخش میانی بقیع است که [[قبر]] حضرت [[ابراهیم فرزند رسول الله]] و قبر [[عثمان بن مظعون]] در آن واقع است و وجه [[تسمیه]] روحاء به معنی جایگاه انبساط از بیان [[حضرت رسول]] بود که هنگام [[دفن]] عثمان بن مظعون فرمودند: «هذه الروحاء». [[شهداء]] الجنه قبور شهیدانی است که در قسمت شمالی بقیع مدفونند و [[دیوار]] کوتاهی در اطراف آرامگاه آنها کشیده شده بود. این [[شهیدان]] عبارت بودند از [[شهدای احد]] (یعنی آن دسته از شهیدان [[غزوه احد]] که در [[مدینه]] به خاک سپرده شدند و شهدای [[حره]] آنان که در [[واقعه حره]] در سال ۶۲ یا ۶۳ [[هجری]] توسط [[سپاه]] [[یزید بن معاویه]] به [[فرماندهی]] [[مسلم بن عقبه]] در مدینه به [[شهادت]] رسیدند).
# بقیع العمات: مقابر عمه‌های [[رسول الله]] ([[صفیه]] و عاتکه است واقع در شمال غربی): بقیع که ابتدا به عنوان جزیی از بقیع الغرقد به وسیله دیواری از آن جدا بود ولی بعدا این دیوار برداشته شد و به صورت یک [[قبرستان]] درآمد اما این را نیز نوشته‌اند که در این محل تنها «صفیه» مدفون است و تا نیمه [[قرن سیزدهم]] نه هیچ یک از نویسندگان از [[عاتکه]] یاد کرده‌اند و نه تعبیر بقیع العمات را آورده‌اند و این خود حاکی از آن است که [[قبر]] دوم متعلق به هر کسی که باشد پس از این [[تاریخ]] به‌وجود آمده و اصولا از نظر [[تاریخی]] [[هجرت]] عاتکه به [[مدینه]] معلوم نیست.
# [[بیت]] الاحزان<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref>
 
== [[بقیع]] العمه ==
بقیع العمه بخشی از بقیع است که [[صفیه]] ـ عمه گرامی [[رسول خدا]] ـ در آنجا [[دفن]] شده است. در این محل تنها یکی از عمه‌های رسول خدا {{صل}} یعنی صفیه مدفون است و «بقیع العمه» تعبیر صحیحی است. بقیع العمات اصطلاحی است که بعدها در زبان [[مردم]] رایج شده و شاید علت آن دفن شدن فرد دیگری در کنار قبر صفیه بوده و این تعدد این توهم را به وجود آورده است که آن دو قبر متعلق به دو عمه [[پیامبر]] [[تصفیه]] و عاتکه است، لکن تا نیمه قرن سیزدهم، هیچ یک از نویسندگان، نه از عاتکه یاد کرده‌اند و نه تعبیر بقیع العمات را آورده‌اند و این خود حاکی از آن است که قبر دوم متعلق به هر کسی که باشد پس از این تاریخ به وجود آمده و به تدریج در زبان مردم به بقیع العمات معروف گشته است و با گذشت [[زمان]] به بعضی از کتاب‌ها و سفرنامه‌ها که به تازگی نوشته شده راه یافته است. در صورتی که هیچ منبع تاریخی و مبنای صحیح [[علمی]] ندارد، مثلا "رفعت پاشا" (۱۳۲۵)، د.ق) در معرفی گنبدهای بقیع و اطراف آن می‌‌گوید: «گنبدی که در سمت راست دو [[برج]] قرار گرفته به عاتکه و صفیه، عمه‌های رسول خدا تعلق دارد»<ref>مرآت الحرمین، رفعت پاشا، ج ۱، ص۴۲۶.</ref>. همچنین بیست و هفت سال قبل از وی حسام السلطنه در سفرنامه‌اش از بقعه خارج بقیع به عنوان بقعه صفیه و عاتکه نام می‌برد<ref>سفرنامه مکه، ص۱۵۲.</ref>.
 
و اما "علی حافظ" از نویسندگان اخیر و از اهالی مدینه می‌گوید در این محل دو [[قبر]] وجود دارد، یکی قبر [[صفیه]] و دیگری میان [[مردم مدینه]] [[شهرت]] دارد که به [[عاتکه]] متعلق است و لذا این بخش را [[بقیع]] العمات می‌گویند آن گاه اضافه می‌کند ولی از نظر [[تاریخی]]، [[هجرت]] عاتکه به [[مدینه]] معلوم نیست و حتی [[پذیرفتن اسلام]] از سوی وی نیز مورد [[اختلاف]] است<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص۱۷۰.</ref>. مراجعه به همه [[کتب رجال]] و تراجم هم [[مبین]] این است که میان پنج [[رسول خدا]] تنها صفیه به مدینه [[مهاجرت]] کرده و بقیه آنها یا قبل از [[اسلام]] از [[دنیا]] رفته‌اند و یا به عللی از جمله در اثر ممانعت همسرشان به مدینه هجرت نکرده‌اند<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، نجمی، ص۲۸۲.</ref>.<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص ۱۹۱ ـ ۱۹۲.</ref>
 
== بقیع خیل ==
موضعی است در مدینه که [[عامه]] کشتگان [[احد]] در این مکان به [[خاک]] سپرده شدند<ref>فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۳۱.</ref>.<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص ۱۹۲.</ref>
 
== بقیع مصلی ==
موضعی است در [[مدینه]] که طبق نقل [[رسول خدا]] لله در آنجا [[نماز عید]] به جا آوردند<ref>فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۳۱.</ref>.<ref>مجتبی تونه‌ای، محمدنامه{{صل}}، فرهنگ جامع الفبایی تاریخ اسلام، تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه، فرهنگنامه حج، ص۱۸۸ ـ ۱۹۷.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۱۱۱٬۹۷۱

ویرایش