بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== مقدمه == | |||
[[اخلاص]] در لغت به معنای [[خالص]] کردن، ویژه کردن، [[خلوص نیت]] داشتن و [[عقیده]] [[پاک]] و ارادت صادق داشتن است. اخلاص یعنی پاک کردن [[نیت]] از تمام آلودگی‌ها برای [[خدا]] و [[اقرار]] به [[یگانگی]] او. اخلاص یعنی به طور کامل رو سوی خدا آوردن و از دیگران بریدن<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.</ref>. | |||
در [[مکتب]] [[وحی]] [[اخلاص در دین]] و پیراستن [[روح]] و [[اندیشه]] و عمل از هر چیزی که مورد پسند خدا نباشد اهمیت بسیار دارد. در [[آیات]] متعددی در [[قرآن]] بر [[لزوم]] وجود این خصیصه در [[انسان]] تأکید شده است؛ از جمله: {{متن قرآن|وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ}}<ref>«و فرمانی نیافته بودند جز این که خدا را در حالی که دین خویش را برای او ناب داشته‌اند، با درستی آیین، بپرستند» سوره بینه، آیه ۵.</ref> و [[فرمان]] نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند، و در حالی که به توحید‌گراییده‌اند، [[دین]] [خود] را برای او خالص گردانند. در کنار کسانی که برای پاک‌سازی و خلوص نیت خویش در [[راه خدا]] تلاش می‌کنند (مخلِصین)، [[قرآن کریم]] از افرادی نام می‌برد که تمام وجودشان برای خدا و به دست خدا خالص شده است ([[مخلَصین]]). این مرتبه از اخلاص، بالاترین مرحله آن است و تنها به [[مدد الهی]] و [[توفیق]] او شامل کسانی می‌شود که در مسیر [[تقرّب]] به سوی خدا حرکت کرده‌اند. قرآن کریم برخی از [[انبیا]] را با این ویژگی ستوده است<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ}} «و بی‌گمان آن زن آهنگ وی کرد و وی نیز اگر برهان پروردگار خویش را نمی‌دید آهنگ او می‌کرد بدین گونه (بر آن بودیم) تا از او زشتی و پلیدکاری را بگردانیم که او از بندگان ناب ما بود» سوره یوسف، آیه ۲۴.</ref>. [[شیطان]] نیز به صراحت اعلام کرده است که در اغواگری خویش، بر [[بندگان]] مخلَص [[خدا]] هیچ راه نفوذی ندارد: {{متن قرآن|... وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ}}<ref>«... و همگان را از راه به در خواهم برد * بجز از میان آنان بندگان نابت را» سوره حجر، آیه ۳۹-۴۰.</ref>. | |||
در [[مکتب]] [[وحی]] [[اخلاص در دین]] و پیراستن [[روح]] و [[اندیشه]] و عمل از هر چیزی که مورد پسند خدا نباشد اهمیت بسیار دارد. در [[آیات]] متعددی در [[قرآن]] بر [[لزوم]] وجود این خصیصه در [[انسان]] تأکید شده است؛ از جمله: {{متن قرآن|وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ}}<ref>«و فرمانی نیافته بودند جز این که خدا را در حالی که دین خویش را برای او ناب داشته‌اند، با درستی آیین، بپرستند» سوره بینه، آیه ۵.</ref> | |||
از [[امام علی]] {{ع}} [[نقل]] شده است: «[[اخلاص]] عالی‌ترین [[هدف]] [[انسانی]] است»<ref>غررالحکم، ص۱۹۷.</ref>. و نیز فرموده است: «[[خالص]] گردانیدن عمل سخت‌تر از خود آن است و [[پاک]] کردن [[نیت]] از [[فساد]] و ناخالصی، برای عمل‌کنندگان، از [[جهاد]] طولانی دشوارتر است»<ref>بحارالانوار، ج۷۴؛ دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۲۸۸.</ref>. از این سخنان آشکار می‌شود که [[ارزش]] هر عمل و عبادتی در نزد خدا به [[میزان]] [[خلوص]] فرد در نیت و [[صداقت]] و [[راستی]] او در توجه به سوی [[خدای متعال]] بستگی دارد. ممکن است قالب و شکل یک عمل خوب و | از [[امام علی]] {{ع}} [[نقل]] شده است: «[[اخلاص]] عالی‌ترین [[هدف]] [[انسانی]] است»<ref>غررالحکم، ص۱۹۷.</ref>. و نیز فرموده است: «[[خالص]] گردانیدن عمل سخت‌تر از خود آن است و [[پاک]] کردن [[نیت]] از [[فساد]] و ناخالصی، برای عمل‌کنندگان، از [[جهاد]] طولانی دشوارتر است»<ref>بحارالانوار، ج۷۴؛ دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۲۸۸.</ref>. از این سخنان آشکار می‌شود که [[ارزش]] هر عمل و عبادتی در نزد خدا به [[میزان]] [[خلوص]] فرد در نیت و [[صداقت]] و [[راستی]] او در توجه به سوی [[خدای متعال]] بستگی دارد. ممکن است قالب و شکل یک عمل خوب و پسندیده باشد اما مادام که [[روح]] اخلاص در آن نباشد نه تنها موجب [[رضایت خدا]] و [[قرب]] به سوی او نمی‌شود بلکه [[انسان]] را از خدا دور و دورتر می‌سازد. | ||
== اخلاص در روایات امام سجاد {{ع}} == | |||
[[امام سجاد]] {{ع}} در [[کلامی]] کوتاه اما بسیار پرمحتوا معنای اخلاص را چنین بیان می‌فرماید: «ای [[خداوند]] من، از روی اخلاص، تنها و تنها تو را برگزیده‌ام و با همه وجودم به تو روی آورده‌ام»<ref>نیایش بیست‌وهشتم.</ref>. همچنین در مورد پاک‌سازی نیت می‌فرماید: «پروردگارا نیات ما را در [[کردار]] با خودت خالص گردان»<ref>الصحیفة السجادیة الجامعة، دعای ۸۸.</ref>. نتیجه اخلاص در [[راه خدا]] این است که خود وی کفایت امر بنده‌اش را بر عهده می‌گیرد؛ [[حضرت سجاد]] {{ع}} درباره [[عبادت]] خالصانه و استغنای از [[خلق]] می‌فرماید: «[[حق]] [[خدای بزرگ]] بر تو این است که او را بپرستی و برایش [[شریک]] قائل نشوی، که اگر از روی اخلاص چنین کنی، خداوند کفایت کار [[دنیا]] و [[آخرت]] تو را برعهده می‌گیرد»<ref>الخصال، ج۲، ص۵۵۶.</ref>. | [[امام سجاد]] {{ع}} در [[کلامی]] کوتاه اما بسیار پرمحتوا معنای اخلاص را چنین بیان می‌فرماید: «ای [[خداوند]] من، از روی اخلاص، تنها و تنها تو را برگزیده‌ام و با همه وجودم به تو روی آورده‌ام»<ref>نیایش بیست‌وهشتم.</ref>. همچنین در مورد پاک‌سازی نیت می‌فرماید: «پروردگارا نیات ما را در [[کردار]] با خودت خالص گردان»<ref>الصحیفة السجادیة الجامعة، دعای ۸۸.</ref>. نتیجه اخلاص در [[راه خدا]] این است که خود وی کفایت امر بنده‌اش را بر عهده می‌گیرد؛ [[حضرت سجاد]] {{ع}} درباره [[عبادت]] خالصانه و استغنای از [[خلق]] می‌فرماید: «[[حق]] [[خدای بزرگ]] بر تو این است که او را بپرستی و برایش [[شریک]] قائل نشوی، که اگر از روی اخلاص چنین کنی، خداوند کفایت کار [[دنیا]] و [[آخرت]] تو را برعهده می‌گیرد»<ref>الخصال، ج۲، ص۵۵۶.</ref>. | ||
سخنان امام سجاد {{ع}} در [[صحیفه]] که به موضوع اخلاص مربوط می‌شود در ذیل این عناوین قابل بررسی است: | |||
# '''اخلاص در [[توحید]]''': اخلاص در توحید یعنی پاک گرداندن [[اعتقاد]] از [[شرک]] و دوگانگی و منزه دانستن [[پروردگار]] از همتا و ضدّ. | # '''اخلاص در [[توحید]]''': اخلاص در توحید یعنی پاک گرداندن [[اعتقاد]] از [[شرک]] و دوگانگی و منزه دانستن [[پروردگار]] از همتا و ضدّ. حضرت در نخستین [[نیایش]] [[صحیفه]] می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا... دَلَّنَا عَلَيْهِ مِنَ الْإِخْلَاصِ لَهُ فِي تَوْحِيدِهِ}}؛ «و [[حمد]] و [[سپاس]] خداوندی را که... ما را با [[اخلاص]] در [[توحید]] او راه نمود»<ref>نیایش یکم.</ref>. حضرت هنگام پناه بردن به [[خداوند]] از [[مکر]] [[شیطان]] از کسانی یاد می‌کند که به [[ربوبیت خداوند]] [[گواهی]] داده و [[یگانگی]] وی را از روی اخلاص پذیرفته‌اند<ref>نیایش هفدهم.</ref>. | ||
# '''اخلاص در [[نیّت]]''': پیش از هر کاری باید [[سعی]] در [[خلوص نیت]] داشت، چون کمال و | # '''اخلاص در [[نیّت]]''': پیش از هر کاری باید [[سعی]] در [[خلوص نیت]] داشت، چون کمال و نقص [[اعمال]]، تابع نیّت است. از این رو حضرت چنین [[دعا]] می‌کند: «بارخدایا... نیّت مرا به نیکوترین نیّت‌ها و عمل مرا به [[بهترین]] اعمال فرابر»<ref>نیایش بیستم.</ref>. و نیز: «اینجا که من ایستاده‌ام، جایگاه کسی است که... همه رغبت خویش در تو بسته و تنها اعتمادش به توست. با امیدی که در [[دل]] خود پرورده از روی [[یقین]] آهنگ تو کرده و با دلی بیمناک و اخلاصی تمام به درگه تو روی آورده است»<ref>نیایش سی‌ویکم.</ref>. | ||
# '''یقین مخلصین''': یقین دارای درجات و مراتبی است. در [[قرآن کریم]] از “علم الیقین” و “حق الیقین” سخن گفته شده است<ref>{{متن قرآن|كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ *... * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ}} «هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید *... * سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۵ و ۷.</ref>. [[امام سجاد]] {{ع}} از [[خدا]] یقین [[اهل]] اخلاص را می‌طلبد: «بارخدایا... غبار تردید از دل ما بزدای و ما را [[یقینی]] چون یقین [[مخلصان]] | # '''یقین مخلصین''': یقین دارای درجات و مراتبی است. در [[قرآن کریم]] از “علم الیقین” و “حق الیقین” سخن گفته شده است<ref>{{متن قرآن|كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ *... * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ}} «هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید *... * سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۵ و ۷.</ref>. [[امام سجاد]] {{ع}} از [[خدا]] یقین [[اهل]] اخلاص را می‌طلبد: «بارخدایا... غبار تردید از دل ما بزدای و ما را [[یقینی]] چون یقین [[مخلصان]] عطا فرمای»<ref>نیایش سی‌وسوم.</ref>. | ||
# '''دعای مخلصانه''': فراوان می‌شود که ما دعا می‌کنیم و خدا را صدا می‌زنیم ولی در عمق دل خویش [[خالص]] نیستیم و امیدمان به اسباب و علل ظاهری است. حضرت به ما می‌آموزد که تنها و تنها دعای خویش را به محضر خدا برده و اجابتش را به دست او بدانیم: «بارخدایا، مرا از کسانی قرار ده که تو را از روی اخلاص می‌خوانند به هنگام | # '''دعای مخلصانه''': فراوان می‌شود که ما دعا می‌کنیم و خدا را صدا می‌زنیم ولی در عمق دل خویش [[خالص]] نیستیم و امیدمان به اسباب و علل ظاهری است. حضرت به ما می‌آموزد که تنها و تنها دعای خویش را به محضر خدا برده و اجابتش را به دست او بدانیم: «بارخدایا، مرا از کسانی قرار ده که تو را از روی اخلاص می‌خوانند به هنگام آسودگی، آن سان که درماندگانت از روی [[اخلاص]] می‌خوانند به هنگام [[درماندگی]]»<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>. | ||
# '''اخلاص در عمل''': اخلاص در عمل یعنی [[بنده]] هر عملی را محض [[رضای خدا]] انجام دهد. در [[روز]] حساب هر عملی که [[مُهر]] اخلاص نداشته باشد تیره و مردود است. [[امام سجاد]] {{ع}} از [[پروردگار]] درخواست می‌کند: «پروردگارا دلم را از [[خودبینی]] و [[شک]] و ستایش‌جویی در دینت [[پاک]] گردان تا عملم [[خالص]] برای تو باشد»<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه.</ref>. شرط اخلاص در عمل این است که [[عمل]] [[انسان]] از [[ریا]] و | # '''اخلاص در عمل''': اخلاص در عمل یعنی [[بنده]] هر عملی را محض [[رضای خدا]] انجام دهد. در [[روز]] حساب هر عملی که [[مُهر]] اخلاص نداشته باشد تیره و مردود است. [[امام سجاد]] {{ع}} از [[پروردگار]] درخواست می‌کند: «پروردگارا دلم را از [[خودبینی]] و [[شک]] و ستایش‌جویی در دینت [[پاک]] گردان تا عملم [[خالص]] برای تو باشد»<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه.</ref>. شرط اخلاص در عمل این است که [[عمل]] [[انسان]] از [[ریا]] و سُمعه پاک و مبرّا باشد. ریا آن است که فرد عمل خویش را به قصد نشان دادن به دیگران انجام دهد؛ و سُمعه آن است که عمل [[نیکی]] را دور از چشم [[مردم]] انجام دهد اما هدفش این باشد که آوازه آن بعداً به گوش مردم برسد. امام سجاد {{ع}} در این مورد از [[خدا]] می‌خواهد: «ای خداوندی از تو می‌خواهیم که این همه [[اعمال]] (در [[ماه رمضان]]) را از ریای ریاکاران و آوازه درافکندن آوازه‌افکنان دور نگه داری. و چنان باد که کسی را در [[عبادت]] با تو [[شریک]] نسازیم و جز تو برای خود مرادی نجوییم»<ref>نیایش چهل و چهارم.</ref>. وی همچنین از خدا می‌خواهد مجاهدت‌های ارزشمند [[مرزداران]] از هر ریا و سمعه‌ای به دور باشد: «خداوندا.... (مرزدار [[مجاهد]] را) از ریاکاری برکنار دار و از دلبستگی به نام و آوازه [[برهان]]»<ref>نیایش بیست و هفتم.</ref>. | ||
# ''' | # '''اخلاص در توبه''': [[توبه]] و [[بازگشت به خدا]] نیز باید صادقانه و خالصانه باشد. توبه وقتی خالصانه خواهد بود که با [[قلب]] [[طاهر]] ([[دل]] پاک) صورت گیرد<ref>نیایش دوازدهم.</ref>. همچنین توبه خالص (توبه نصوح) توبه‌ای است که آمیخته به [[شک و تردید]] نباشد<ref>نیایش چهل و پنجم.</ref>.<ref>بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، الوفاء، لبنان، ۱۴۰۴ ه: التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن المصطفوی، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ۱۴۲۰ ه: الخصال، ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، مؤسسه النشرالاسلامی، قم، ۴۰۳ ه؛ الصحیفة السجادیة الجامعة، (تصحیح) سیدمحمدباقر موسوی ابطحی اصفهانی، مؤسسة الامام المهدی، قم، ۱۳۸۱؛ صحیفه سجادیه ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۹۴؛ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد آمدی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۳۶۶؛ قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ دوره جدید، چاپ دوم؛ مفاتیح الجنان، عباس قمی، انتشارات اسلامی، تهران.</ref>.<ref>[[فاطمه رکنی یزدی|رکنی یزدی، فاطمه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «اخلاص»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۷.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||