بیت المال در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

بیت المال در نهج البلاغه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۱ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۸

۹٬۵۹۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۳۱ مهٔ ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۰٬۷۵۳

ویرایش

@@ خط ۱۵: / خط ۱۵: @@
 # تقسیم مساوی بیت المال بین آحاد [[جامعه]] و جلوگیری از [[تبعیض]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵.</ref>؛
 # دقت در حفظ بیت‌المال و نظارت دقیق بر عملکرد مسئولین بیت‌المال<ref>نامه‌های ۲۰ و ۵۳.</ref>؛ برخورد [[قاطع]] با سوءاستفاده‌کنندگان از بیت‌المال<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۰.</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۱۸۰- ۱۸۱.</ref>
+== تعبیرات [[امام علی]]{{ع}} درباره [[بیت المال]] ==
+[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} با توجه به مورد [[مصرف]] [[منابع مالی]] در [[اسلام]] و اختیاراتی که برای [[حاکم]] در مصرف درست آن وجود دارد و [[ارتباط]] آن با [[شرع]] و بیشترین مورد درآمد آن دربارۀ بیت المال، تعبیرات گوناگونی دارند.
+=== بیت المال مسلمین ===
+امام علی{{ع}} آن گاه که درباره حمله [[طلحه]] و [[زبیر]] به بیت المال [[بصره]] سخن می‌گوید و بخشی از جنایات آنان را در کشتن محافظان بیت المال بیان می‌نماید از تعبیر بیت المال مسلمین استفاده می‌کند: «پس بر استاندارم در بصره و [[نگهبانان]] بیت المال مسلمین و دیگر [[مردم]] از ساکنان بصره [[یورش]] بردند؛ گروهی را با [[شکنجه]] کشتند و گروهی را با [[مکر]] و [[حیله]]»<ref>{{متن حدیث|فَقَدِمُوا عَلَى عَامِلِي بِهَا وَ خُزَّانِ بَيْتِ مَالِ الْمُسْلِمِينَ وَ غَيْرِهِمْ مِنْ أَهْلِهَا فَقَتَلُوا طَائِفَةً صَبْراً وَ طَائِفَةً غَدْراً}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۲، صبحی صالح، ص۲۴۷.</ref>
+در خطبه‌ای دیگر در همین مورد از تعبیر «[[خانه]] [[مسلمین]]» استفاده کرده گویا حمله به بیت المال به منزله حمله به خانه [[مسلمانان]] است؛ زیرا [[مال]]، باعث قوام [[جامعه اسلامی]] است: «پس یورش بردند بر استاندارم و نگهبانان[[خانه]] مسلمانان که در [[اختیار]] من بود...»<ref>{{متن حدیث|فَقَدِمُوا عَلَى عُمَّالِي وَ خُزَّانِ بَيْتِ مَالِ الْمُسْلِمِينَ الَّذِي فِي يَدَيَّ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۸، ص۳۳۶.</ref>. در مواردی به جای بیت المال مسلمین از عبارت «مال مسلمانان» استفاده شده است.
+در [[نامه]] ۴۱ [[نهج البلاغه]] که آن را به [[عبدالله بن عباس]]، پس از بردن [[اموال]] بیت المال بصره نوشته، می‌فرماید: «پس از [[خدا]] بترس و [[دارایی]] این مردم را برگردان!»<ref>{{متن حدیث|فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْدُدْ إِلَى هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْوَالَهُمْ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۴۱، ص۴۱۳.</ref>.
+تعبیر به «مال» مسلمانان درباره اموال گرد آمده از [[زکات]] نیز در [[کلام]] حضرت وجود دارد؛ زیرا زکات به مصرف بخشی از افراد [[جامعه]] که [[فقرا]] و [[مساکین]] است می‌رسد؛ از این رو به [[کارگزار]] خود درباره [[حفظ]] این اموال این گونه سفارش می‌نماید: «و بر [[زکات]] مگمار جز کسی را که به [[دین‌داری]] او [[اطمینان]] داری، در حالی که نسبت به [[دارایی]] [[مسلمانان]] [[دل]] بسوزاند تا آن را به دست ولی مسلمانان برساند و او میان آنان پخش نماید»<ref>{{متن حدیث|وَ لَا تَأْمَنَنَّ عَلَيْهَا إِلَّا مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ رَافِقاً بِمَالِ الْمُسْلِمِينَ حَتَّى يُوَصِّلَهُ إِلَى وَلِيِّهِمْ فَيَقْسِمَهُ بَيْنَهُمْ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۵، ص۳۸۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۳، ص ۴۸۱ - ۴۸۳.</ref>
+=== [[مال الله]] ===
+در سخنان گوناگونی حضرت از [[بیت المال]] به «مال الله» تعبیر نموده‌اند. در [[خطبه شقشقیه]] در [[سرزنش]] [[عثمان]] می‌فرماید: [[مال]] [[خداوند]] را بمانند علف بهاری میخورد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref>. و آن گاه که از وی خواسته می‌شود در [[تقسیم بیت المال]]، اشراف را مقدم بدارد؟ می‌فرماید: اگر مال شخصی من بود در تقسیم آن [[مساوات]] را در نظر میگرفتم، در حالی که این مال خداست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۲۶، ص۱۸۳.</ref>. در [[نامه]] به [[اشعت بن قیس]] [[حاکم آذربایجان]] می‌گوید: در دست تو مال خداست و تو [[خازن]] آن هستی تا آن را به من [[تسلیم]] نمایی<ref>نهج البلاغه، نامه ۵، ص۳۶۶.</ref>؛ و در نامه به [[قثم بن عباس]] می‌نوسید: آنچه از مال [[خدا]] نزد تو جمع شده در میان [[حاجت]] مندان و [[فقرا]] [[مصرف]] کن و اضافی آن را نزد ما بفرست<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۷، ص۴۵۷.</ref>.
+و آن گاه که غلامی از بیت المال[[سرقت]] کرد فرمود: او از مال خدا [[دزدی]] کرده و حدی بر او نیست<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۷۱.</ref>. تعبیر «مال الله» را شاید بتوان درباره همه منابع بیت المال به کار برد<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۳، ص ۴۸۳.</ref>.
+=== بیت المال [[حاکم]] ===
+از آنجا که [[مصرف بیت المال]] در [[اختیار]] حاکم و [[کارگزاران]] مسلمانان است، حضرت در نامه خود به [[مالک اشتر]]، دستور می‌دهد که بخشی از بیت المال خود را برای [[مردم]] [[بی‌بضاعت]] قرار دهد.
+«بخشی از [[بیت]] المالت را برای آنان ([[مستمندان]]) قرار ده»<ref>{{متن حدیث|وَ اجْعَلْ لَهُمْ قِسْماً مِنْ بَيْتِ مَالِكِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> [[بدیهی]] است که حاکم باید برابر [[مصالح اجتماعی]] مسلمانان در بیت المال [[تصرف]] نماید<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۳، ص ۴۸۳ - ۴۸۴.</ref>.
+=== [[فیء]] ===
+«فیء» بیشترین درآمد بیت المال است؛ از این رو حضرت از بیت المال به فیء تعبیر نموده است. در [[خطبه ۴۰]]، آن گاه که از [[ضرورت]] وجود [[حاکم]] سخن می‌گوید: یکی از علل آن را ضرورت گرد آوری فیء می‌داند: «و به وسیلۀ حاکم، [[بیت المال]] گردآوری می‌شود»<ref>{{متن حدیث|وَ يُجْمَعُ بِهِ الْفَيْءُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۲۷، ص۱۸۴.</ref> ‌و هنگامی که [[مصرف بیت المال]] را یاد می‌کند از تعبیر تقسیم فیء استفاده می‌کند.
+[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در سخنی [[اموال]] را به چهار دسته تقسیم کند: [[اموال شخصی]] [[مسلمانان]] که میان [[ورثه]] آنها تقسیم می‌شود. فیء که به مستحق آن داده می‌شود و [[خمس]] و [[زکات]]<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۷۰، صبحی صالح، ص۵۲۳.</ref>. بنابر این، [[اموال عمومی]] سه دسته است:
+# فیء؛
+# [[خمس]]؛
+# [[زکات]].
+ابوعبید، اموال عمومی پس از [[پیامبر]] و در [[دوران خلفا]] را همین سه قسم دانسته است: فیء، خمس و زکات<ref>ابو عبید، الأموال، ص۲۴.</ref>. [[جرجی زیدان]] به جای خمس، [[غنیمت]] را آورده است که هر یک از آنها تقسیمات خاصی دارد<ref>تاریخ و تمدن اسلامی، ص۱۶۶.</ref> در [[خطبه ۱۳۱]] [[نهج البلاغه]] از بیت المال به «مغانم» تعبیر شده است<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۳، ص ۴۸۴ - ۴۸۵.</ref>.
 == منابع ==
 {{منابع}}
-* [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+# [[پرونده: 1100830.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳''']]
 {{پایان منابع}}