توبه در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها

توبه در معارف دعا و زیارات (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۲

۲۴ بایت حذف‌شده ، ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۲٬۶۳۷

ویرایش

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 == مقدمه ==
-واژه “توبه” در [[عربی]] به معنای دست کشیدن از [[گناه]] و [[بازگشتن از گناه]] است<ref>تاج المصادر.</ref>.
+واژه “توبه” در عربی به معنای دست کشیدن از [[گناه]] و [[بازگشتن از گناه]] است<ref>تاج المصادر.</ref>. در باب [[توبه]] و تعریف آن جستارها و تحلیل‌های بسیاری انجام شده است، چرا که اهمیت توبه و [[جایگاه]] خاص آن در [[بندگی]] و بازگشت به سوی [[الطاف]] خاص [[خداوند]] ارحم الراحمین در [[دین]] ما بسیار [[ارزشمند]] است. [[آیات]]، [[روایات]]، [[احادیث]] و [[ادعیه]] بسیاری در این باب وجود دارد که خود یکی از نشانه‌های اهمیت توبه می‌باشد. [[سوره توبه]] خود بی‌واسطه این قابلیت را دارد که جایباشِ ممتاز توبه را برای [[اهل معرفت]] آشکار سازد. توبه و مشتقات آن بیش از ۸۰ بار در [[قرآن]] آمده است<ref>دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۸۱۳.</ref>، مانند: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ}}<ref>«و اوست که توبه را از بندگانش می‌پذیرد» سوره شوری، آیه ۲۵.</ref>.
-در باب [[توبه]] و تعریف آن جستارها و تحلیل‌های بسیاری انجام شده است، چرا که اهمیت توبه و [[جایگاه]] خاص آن در [[بندگی]] و بازگشت به سوی [[الطاف]] خاص [[خداوند]] ارحم الراحمین در [[دین]] ما بسیار [[ارزشمند]] است. [[آیات]]، [[روایات]]، [[احادیث]] و [[ادعیه]] بسیاری در این باب وجود دارد که خود یکی از نشانه‌های اهمیت توبه می‌باشد. [[سوره توبه]] خود بی‌واسطه این قابلیت را دارد که جایباشِ ممتاز توبه را برای [[اهل معرفت]] آشکار سازد. توبه و مشتقات آن بیش از ۸۰ بار در [[قرآن]] آمده است<ref>دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۸۱۳.</ref>، مانند: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ}}<ref>«و اوست که توبه را از بندگانش می‌پذیرد» سوره شوری، آیه ۲۵.</ref>.
 پس از قرآن و آیات موجود در آن، روایات و احادیث بسیاری نیز در این باب [[نقل]] شده است؛ از جمله در بیان [[نبوی]] آمده است: {{متن حدیث|اللَّهُ‏ أَفْرَحُ‏ بِتَوْبَةِ الْعَبْدِ...}}<ref>نهج الفصاحه، ص۶۲۰.</ref>؛ «خداوند از توبه بنده‌اش بیش از عقیمی که صاحب فرزند شود و گم‌کرده‌ای که گم‌شده‌اش را پیدا می‌کند، خوشحال می‌شود». برخی توبه را نوعی [[اعتذار]] یا عذرخواهی شخص عذرخواه از [[خداوند متعال]] دانسته‌اند و عذرخواهی از کسی را بر سه‌گونه دانسته‌اند: نخست اینکه بگوید فلان کار را نکرده ام؛ دوم اینکه بگوید آن کار را کرده‌ام اما مقصودم فلان چیز بود؛ سوم اینکه بگوید: آن کار را کرده‌ام ولی بد کرده‌ام و دیگر آن را انجام نمی‌دهم، قسم اخیر همان توبه است، که رساترین و زیباترین وجوه عذرخواهی و پوزش است<ref>المفردات فی غریب القرآن، ص۷۵.</ref>. و در همین منبع آمده است: «توبه، در اصطلاح [[شرع]]، عبارت است از [[ترک گناه]] به خاطر [[زشتی]] آن، [[پشیمانی]] شخص بر معصیتی که در گذشته از او سر زده است و [[عزم]] ترک و عدم بازگشت به آن در [[آینده]] و جبران کردن کارهای ترک شده‌ای که از طریق اعاده قابل جبران است. هرگاه این چهار شرط با هم جمع شود [[شرایط توبه]] کامل است»<ref>المفردات فی غریب القرآن، ص۷۵.</ref>.
 و یا “توبه عبارت است از [[تأسف]] شدید نسبت به خطایی که رفته است توأم با [[تصمیم]] جدی به [[پرهیز]] از [[آلودگی]] [[مجدد]] در [[آینده]]؛ پس [[توبه]] عبارت است از نَدَم و [[پشیمانی]] و [[غم]] و [[اندوه]] از آنچه بر [[انسان]] واقع شده است و آرزوی اینکه کاش چنین نشده بود”<ref>تعریفات جرجانی. فرهنگ فلسفی، ص۶۲۹.</ref>.
-در باب توبه و تعاریف آن سخن گفتیم و در ادامه به توبه و نتایج آن از منظر [[صحیفه سجادیه]] خواهیم پرداخت.
-به‌طور کلی در صحیفه سجادیه واژه توبه بیش از ۳۰ بار به کار رفته است و در ضمن آنها به [[حقیقت توبه]] و انواع آن اشاره شده است. به علت ارتباطی که توبه با پشیمانی (نَدَم) و [[آمرزش‌خواهی]] ([[استغفار]]) دارد، با ملاحظه مجموع این واژگان می‌توان تصویری روشن از [[رحمت خدا]] در [[پذیرش]] [[عذر]] [[بندگان]] به دست آورد.
+در باب توبه و تعاریف آن سخن گفتیم و در ادامه به توبه و نتایج آن از منظر [[صحیفه سجادیه]] خواهیم پرداخت. به‌طور کلی در صحیفه سجادیه واژه توبه بیش از ۳۰ بار به کار رفته است و در ضمن آنها به [[حقیقت توبه]] و انواع آن اشاره شده است. به علت ارتباطی که توبه با پشیمانی (نَدَم) و [[آمرزش‌خواهی]] ([[استغفار]]) دارد، با ملاحظه مجموع این واژگان می‌توان تصویری روشن از [[رحمت خدا]] در [[پذیرش]] [[عذر]] [[بندگان]] به دست آورد.
-از آنجا که انسان [[عاصی]] امروزی [[رسالت]] اصلی خویش را که [[بندگی]] خداست از یاد برده و به [[بیراهه]] می‌رود، صحیفه سجادیه و [[تأمل]] در مضامین [[ارزشمند]] آن می‌تواند راهنمای دست‌یابی به [[امن]] و [[آرامش]] و بازگشت به سوی خدای [[مهربان]] باشد.<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۳.</ref>
+از آنجا که انسان [[عاصی]] امروزی [[رسالت]] اصلی خویش را که [[بندگی]] خداست از یاد برده و به [[بیراهه]] می‌رود، صحیفه سجادیه و [[تأمل]] در مضامین [[ارزشمند]] آن می‌تواند راهنمای دست‌یابی به [[امن]] و [[آرامش]] و بازگشت به سوی خدای [[مهربان]] باشد<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۳.</ref>.
 == توبه از دیدگاه [[امام]] ==
-از منظر [[امام سجاد]] {{ع}} [[قبول توبه]] [[نشانه]] [[رحمت الهی]] است در [[حق]] بندگان، تا همواره بتوانند راهی برای بازگشت به سوی [[خداوند]] داشته باشند. در این راستا، امام، در [[نیایش]] نخست [[صحیفه]] می‌فرماید: «[[سپاس]] [[خدا]] را که ما را به کارهایی [[فرمان]] داد تا [[میزان]] [[فرمانبرداری]] ما را بیازماید، و از اعمالی [[نهی]] کرد تا [[شکرگزاری]] ما را بسنجد؛ ولی ما از فرمانش سرپیچیدیم و بر مرکب نافرمانی‌اش تکیه زدیم. با این همه، او به [[کیفر]] دادن ما شتاب نکرد و بر [[انتقام]] گرفتن از ما پیشی نگرفت، بلکه از روی [[رحمت]] خویش با ما [[مدارا]] نمود و از سر [[مهربانی]] و [[بردباری]] ما را مهلت داد تا به سوی او بازگردیم. [[سپاس]] خداوندی را که [[راه]] [[توبه]] به ما نمایاند و این بهره را جز از عطای او نیافتیم و اگر تنها همین یک عطیه از عطایای او را به حساب آوریم همانا انعام او در [[حق]] ما [[نیکو]] و احسانش درباره ما [[عظیم]] و فضلش بر ما بی‌منتهاست، چرا که [[سنت]] [[خداوند]] در [[پذیرش توبه]] پیشینیان این‌گونه نبوده است. [[تکلیف]] به آنچه [[برتر]] از توان ما بود ننمود و جز به [[میزان]] توان ما از ما تکلیف نخواست، و ما را جز به کار آسان نگمارد، و هیچ بهانه و عذری برای ما باقی نگذاشت». آنچه از این سخنان [[ارزشمند]] فهمیده می‌شود این است که خداوند از سر [[لطف]] و رحمت خویش باب توبه را گشوده و باز از سر لطف و کرامتی افزون بر [[امّت]] [[محمدی]] {{صل}}، [[شرایط توبه]] را نسبت به گذشتگان سهل‌تر قرار داده است. و مسلماً در این حالت دیگر عذری برای کوتاهی در توبه پذیرفته نیست.<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۵.</ref>
+از منظر [[امام سجاد]] {{ع}} [[قبول توبه]] [[نشانه]] [[رحمت الهی]] است در [[حق]] بندگان، تا همواره بتوانند راهی برای بازگشت به سوی [[خداوند]] داشته باشند. در این راستا، امام، در [[نیایش]] نخست [[صحیفه]] می‌فرماید: «[[سپاس]] [[خدا]] را که ما را به کارهایی [[فرمان]] داد تا [[میزان]] [[فرمانبرداری]] ما را بیازماید، و از اعمالی [[نهی]] کرد تا [[شکرگزاری]] ما را بسنجد؛ ولی ما از فرمانش سرپیچیدیم و بر مرکب نافرمانی‌اش تکیه زدیم. با این همه، او به [[کیفر]] دادن ما شتاب نکرد و بر [[انتقام]] گرفتن از ما پیشی نگرفت، بلکه از روی [[رحمت]] خویش با ما [[مدارا]] نمود و از سر [[مهربانی]] و [[بردباری]] ما را مهلت داد تا به سوی او بازگردیم. [[سپاس]] خداوندی را که [[راه]] [[توبه]] به ما نمایاند و این بهره را جز از عطای او نیافتیم و اگر تنها همین یک عطیه از عطایای او را به حساب آوریم همانا انعام او در [[حق]] ما [[نیکو]] و احسانش درباره ما [[عظیم]] و فضلش بر ما بی‌منتهاست، چرا که [[سنت]] [[خداوند]] در [[پذیرش توبه]] پیشینیان این‌گونه نبوده است. [[تکلیف]] به آنچه [[برتر]] از توان ما بود ننمود و جز به [[میزان]] توان ما از ما تکلیف نخواست، و ما را جز به کار آسان نگمارد، و هیچ بهانه و عذری برای ما باقی نگذاشت». آنچه از این سخنان [[ارزشمند]] فهمیده می‌شود این است که خداوند از سر [[لطف]] و رحمت خویش باب توبه را گشوده و باز از سر لطف و کرامتی افزون بر [[امّت]] [[محمدی]] {{صل}}، [[شرایط توبه]] را نسبت به گذشتگان سهل‌تر قرار داده است. و مسلماً در این حالت دیگر عذری برای کوتاهی در توبه پذیرفته نیست<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۵.</ref>.
 == [[پشیمانی]] جوهر درونی توبه ==
 [[ندامت]] و پشیمانی از کار [[ناشایست]] و گذشته ناصواب، جوهره درونی توبه و گام نخست آن است. از این‌رو توبه واقعی بدون پشیمانی و ندامت از سابقه بد تحقق پیدا نمی‌کند. از [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[روایت]] شده است: «توبه عبارت است از پشیمانی در [[دل]] و [[آمرزش‌خواهی]] با [[زبان]]، و [[ترک گناه]] به وسیله اعضا، و [[تصمیم]] [[قلبی]] که دیگر به [[گناه]] بازنگردد»<ref>گفتار امیرالمؤمنین علی {{ع}}، ج۱، ص۷۶.</ref>. [[امام سجاد]] {{ع}} در این مورد به [[خدا]] عرض می‌کند: {{متن حدیث|إِنْ‏ يَكُنِ‏ النَّدَمُ‏ تَوْبَةً إِلَيْكَ‏ فَأَنَا أَنْدَمُ‏ النَّادِمِينَ‏}}<ref>دعای ۳۱.</ref>؛ «بار خدایا، اگر پشیمانی به درگاه تو توبه است، من پشیمان‌ترین پشیمانانم»؛ و در جای دیگری می‌فرماید: «در این مکان که ایستاده‌ام به درگاه تو توبه می‌کنم؛ توبه کسی که از [[افراط]] در [[گناه]] نادم شده و از آن بار گران [[معاصی]] که بر گردن دارد ترسان است و از ورطه‌ای که در آن افتاده سخت پشیمان است»<ref>نیایش دوازدهم.</ref>.<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۵.</ref>
-== [[توبه]] [[راستین]] ==
+== [[توبه]] راستین ==
-هرچند باب توبه باز و گشوده است و [[آدمی]] هماره از این [[فرصت]] برخوردار است که با اظهار [[پشیمانی]] به درگاه [[خدا]] بازگشت نماید و در جبران گذشته‌اش تلاش و کوشش نماید، و در این مسیر حتی آنان که توبه را شکسته و شرایط آن را به‌جا نیاورده‌اند باز در [[رحمت خدا]] به سوی ایشان بسته نیست؛ اما [[شایسته]] است که توبه [[انسان]] توبه‌ای عمیق و راستین باشد و شرایط آن را با [[مردانگی]] و البته با [[توفیق الهی]] به‌جا آورد. [[قرآن]] به ما [[دستور]] می‌دهد که به‌سوی خدا توبه کنیم، آن هم توبه‌ای راستین: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا}}<ref>«ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید» سوره تحریم، آیه ۸.</ref>. بر همین اساس، [[امام]] از [[خداوند]] درخواست “توبه نصوح” می‌نماید: «بار خدایا (مرا)... به توبه‌ای بی‌بازگشت [[توبه نصوح]] و راستین که پس از آن نه گناه خُردم باقی ماند و نه [[گناه بزرگ]]، نه [[گناه آشکار]] و نه گناه پنهان، [[توفیق]] ده»<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.
+هرچند باب توبه باز و گشوده است و [[آدمی]] هماره از این فرصت برخوردار است که با اظهار [[پشیمانی]] به درگاه [[خدا]] بازگشت نماید و در جبران گذشته‌اش تلاش و کوشش نماید، و در این مسیر حتی آنان که توبه را شکسته و شرایط آن را به‌جا نیاورده‌اند باز در [[رحمت خدا]] به سوی ایشان بسته نیست؛ اما شایسته است که توبه [[انسان]] توبه‌ای عمیق و راستین باشد و شرایط آن را با [[مردانگی]] و البته با [[توفیق الهی]] به‌جا آورد. [[قرآن]] به ما [[دستور]] می‌دهد که به‌سوی خدا توبه کنیم، آن هم توبه‌ای راستین: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا}}<ref>«ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید» سوره تحریم، آیه ۸.</ref>. بر همین اساس، [[امام]] از [[خداوند]] درخواست “توبه نصوح” می‌نماید: «بار خدایا (مرا)... به توبه‌ای بی‌بازگشت [[توبه نصوح]] و راستین که پس از آن نه گناه خُردم باقی ماند و نه [[گناه بزرگ]]، نه [[گناه آشکار]] و نه گناه پنهان، [[توفیق]] ده»<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.
 امام {{ع}} در برخی از مناجات‌هایش به شرط‌هایی که توبه‌کار راستین به آنها ملتزم است اشاره می‌کند و چنین می‌گوید: «ای خداوند در همین مکان که ایستاده‌ام... به درگاه تو توبه می‌کنم، چونان توبه کسی که از آن پس حتی با خود سخن از گناه نگوید و در خاطر نگذراند که خطای پیشین را از سر گیرد»<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref>. سپس با [[یادآوری]] [[وعده خداوند]] که توبه بندگانش را می‌پذیرد و توبه‌کنندگان را [[دوست]] می‌دارد، با خدایش چنین شرط می‌کند: «ای [[پروردگار]]، من نیز شرط می‌کنم که زین پس کاری را که تواش ناخوش داشته‌ای مرتکب نشوم و برعهده می‌گیرم که عملی را که تواش [[ناپسند]] دانسته‌ای انجام ندهم و از هرچه [[معصیت]] توست دوری گزینم»<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref>.
 چنین توبه‌ای آن چنان [[استوار]] است که دیگر پس از آن به [[توبه]] [[مجدد]] نیاز نمی‌افتد و از [[برکات]] آن، محو گذشته و تضمین [[سلامت]] [[انسان]] از معصیت در [[آینده]] است: «ای [[خداوند]] این توبه مرا آن‌گونه قرار ده که بعد از آن [[نیازمند]] توبه نشوم. توبه‌ای که موجب زدودن [[گناهان]] گذشته من باشد و سبب درامان ماندن در باقی [[عمر]] از گناهکاری»<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref>.<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۵۵.</ref>
-== توبه‌کاران [[محبوب]] خدایند ==
+== توبه‌کاران محبوب خدایند ==
-به [[پیروی]] از آموزه‌های [[ارزشمند]] [[قرآن]] که بر [[محبت خدا]] نسبت به توبه‌کنندگان تأکید می‌کند - {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند توبه کاران و شست‌وشوکنندگان را دوست» سوره بقره، آیه ۲۲۲.</ref>؛ در [[صحیفه سجادیه]] نیز در موارد متعدد از این موضوع یاد شده است: «ای خداوند من، تو خود در کتاب محکمت گفته‌ای که توبه [[بندگان]] را می‌پذیری و گناهانشان را [[عفو]] می‌کنی و توبه‌کنندگان را [[دوست]] می‌داری، پس همچنان که [[وعده]] داده‌ای توبه من بپذیر و همچنان که برعهده گرفته‌ای از خطاهای من درگذر و آن‌سان که شرط کرده‌ای [[محبت]] خود نصیب من ساز»<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref>.
+به [[پیروی]] از آموزه‌های ارزشمند [[قرآن]] که بر محبت خدا نسبت به توبه‌کنندگان تأکید می‌کند - {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند توبه کاران و شست‌وشوکنندگان را دوست» سوره بقره، آیه ۲۲۲.</ref>؛ در [[صحیفه سجادیه]] نیز در موارد متعدد از این موضوع یاد شده است: «ای خداوند من، تو خود در کتاب محکمت گفته‌ای که توبه [[بندگان]] را می‌پذیری و گناهانشان را [[عفو]] می‌کنی و توبه‌کنندگان را [[دوست]] می‌داری، پس همچنان که [[وعده]] داده‌ای توبه من بپذیر و همچنان که برعهده گرفته‌ای از خطاهای من درگذر و آن‌سان که شرط کرده‌ای [[محبت]] خود نصیب من ساز»<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref>.
-به‌راستی چنین است و خداوند محبت خود را شامل حال توبه‌کاران می‌نماید؛ بلکه آنها را به مقامی بلند می‌رساند. همان‌طور که [[حرّ]] در صحرای [[کربلا]] توبه‌اش پذیرفته شد و نامش تا امروز هماره به [[سربلندی]] و [[افتخار]] برده می‌شود.<ref>صدیقه بیات|بیات، صدیقه، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۵۶.</ref>
+به‌راستی چنین است و خداوند محبت خود را شامل حال توبه‌کاران می‌نماید؛ بلکه آنها را به مقامی بلند می‌رساند. همان‌طور که [[حرّ]] در صحرای [[کربلا]] توبه‌اش پذیرفته شد و نامش تا امروز هماره به [[سربلندی]] و [[افتخار]] برده می‌شود<ref>صدیقه بیات|بیات، صدیقه، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «توبه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۵۶.</ref>.
 == نتایج توبه ==