تکیه در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = تکیه

}}

از دوره صفوی به این سو و به ویژه در دوره قاجار، مفهوم تکیه به مفهوم «[[حسینیه]]» نزدیک شده و کارکردی مشابه آن پیدا کرده است. هرچند از لحاظ پیشینه [[تاریخی]]، این دو گونه مکان تفاوت‌هایی دارند، اما در دوره معاصر متمایز کردن آنها در بسیاری موارد دشواری‌های خاص خود را دارد. در برخی مناطق مانند یزد، هر دو تعبیر تکیه و حسینیه به طور مترادف و برای اشاره به محل برگزاری مراسم عزاداری و تعزیه به کار می‌رود؛ اما در مناطقی از جمله [[تهران]]، سمنان و برخی شهرهای سواحل [[خزر]] عنوان حسینیه برای محل مراسم عزاداری و روضه‌خوانی، و عنوان تکیه برای محل تعزیه به کار برده می‌شوند. با وجود این، هنوز در مناطقی که سنت‌های [[عرفانی]] حضور دارد، تکیه معنای اولیه خودش به عنوان فضایی برای آیین‌های صوفیانه را [[حفظ]] کرده است. همچنین معنای متأخر تکیه (که تا حدی مترادف با [[حسینیه]] شده است) عموماً در حوزه [[فرهنگی]] [[ایران]] رواج دارد و در سایر [[کشورهای اسلامی]]، این‌گونه نیست.

در مجموع، از دوره قاجار به بعد تکایا بیشتر کارکرد محل برگزاری [[مراسم]] تعزیه‌خوانی داشته‌اند. طبق گزارش‌های [[تاریخی]]، دوره اوج رونق تکیه‌ها عصر ناصری بوده است؛ به نحوی که در شهری مانند [[تهران]] حدود ۷۵ تکیه وجود داشته است. در آن دوره [[افتخار]] هر [[شهر]] ایران به تکیه‌هایش بوده است؛ خواه تکیه بنایی ساده و بی‌پیرایه متعلق به [[عامه]] [[مردم]] باشد یا همانند اغلب موارد نماد [[دیانت]] و [[منزلت]] افراد متمولی که به یاد [[شهدای کربلا]] را از سر [[تظاهر]] و [[فخرفروشی]] یا رقابت‌های [[سیاسی]] تکیه می‌ساختند.

تکیه‌ها عموماً با محوریت برگزاری [[تعزیه]]، از حیث ساختمان به دو گونه تقسیم می‌شوند: تکیه‌های روباز و تکیه‌های سرپوشیده. تکیه‌های روباز یک فضای معماری شهری در داخل بافت روزمره و در پیوند با شبکه‌های ارتباطی شهر یا در معابر بازار محسوب می‌شوند. تکیه‌های سرپوشیده، دارای ستون هستند و در حاشیه شبکه‌های ارتباطی‌اند.

معماری تکیه‌ها متأثر از فضای فرهنگی و [[سنت]] معماری هر منطقه است. به عنوان مثال معماری تکیه‌ها در شمال ایران با مناطق مرکزی متفاوت است و هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. فضای داخلی تکایای محل برگزاری تعزیه معمولاً چند بخش ثابت دارد: محوطه‌ای باز در میانه ساختمان که سکویی در وسط آن قرار دارد، گذرگاهی دورادور سکو برای اسب تاختن و [[نبرد]]، جایگاهی در پیرامون گذرگاه برای نشستن [[زنان]] و [[کودکان]] تماشاگر، غرفه یا طاق نماهایی معمولاً در یک یا دو اشکوب در گرداگرد محوطه برای نشستن تماشاگران مرد، طاق‌نمایی برای نشان دادن برخی صحنه‌های مهم مجالس تعزیه و یک غرفه هم‌سطح کف تکیه به عنوان رختکن شبیه‌خوان‌ها. هر تکیه معمولاً چند ورودی دارد که هر کدام تعریف خاص خود را دارند.

در ساخت تکیه‌ها سنت [[وقف]] کاربرد بسیاری داشته است. معمولاً بانیان تکیه‌ها، موقوفاتی را از [[زمین]]، [[خانه]]، دکان و... وقف تکیه می‌کردند تا درآمدهای آنها صرف امور تکیه شود. از نام‌گذاری تکیه‌ها چنین برمی‌آید که عموماً اصناف، گروه‌های قومی، تجار، بزرگان، درباریان و اهالی هر محله بانیان ساخت تکیه بوده‌اند.

علاوه بر تکایای ثابت، همه ساله در مناطق مختلف [[شهر]] و روستا، تکیه‌های موقتی در معابر عمومی و میادین اصلی، با محصور کردن بخشی از فضا و [[نصب]] تزئینات مربوط به [[عزاداری]] نظیر کتیبه و [[شمایل]] برپا می‌شوند. تعبیر «تکیه بستن» به برپاساختن تکایای موقتی اشاره دارد.

== منابع ==

{{منابع}}

{{پایان منابع}}

{{پانویس}}

[[رده:مدخل فرهنگ عاشورا]]