←امر صریح به شکر و نهی از ناسپاسی
خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
بسیاری از آیات، در قالب فعل امر ({{متن قرآن|اشْكُرُوا}}<ref>«سپاس بگزارید » سوره بقره، آیه 152.</ref>، {{متن قرآن|وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}} و...) صریحاً از [[فرمان خدا]] به شکرگزاری از وی خبر میدهند و گاه با صراحت از ناسپاسی نهی میکنند. مخاطب این [[فرمان]]، افزون بر [[پیامبران]]{{عم}}: {{متن قرآن|وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>« از سپاسگزاران باش!» سوره اعراف، آیه ۱۴۴.</ref> و [[بندگان]] برجسته [[الهی]]، مانند [[لقمان]]{{ع}}: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ}}<ref>«و به راستی ما به لقمان فرزانگی دادهایم، که خداوند را سپاس گزار! و هر که سپاس گزارد به سود خویش سپاس گزارده است؛ و هر که ناسپاسی ورزد خداوند، بینیازی ستوده است» سوره لقمان، آیه ۱۲.</ref> عموم [[انسانها]] از [[اقوام]] پیشین، مانند [[قوم ابراهیم]]{{ع}}، [[قوم سبأ]]: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لَهُ}}<ref>«او را سپاس گزارید » سوره عنکبوت، آیه ۱۷.</ref>، [[آل داود]]: {{متن قرآن| اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا}}<ref>«ای خاندان داوود! سپاس گزارید!» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref> تا [[امت اسلامی]] هستند:{{متن قرآن|وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ}}<ref>«و نعمت خداوند را سپاس بگزارید » سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> در ترکیب ادبی [[آیه]] {{متن قرآن|يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِنْ مَحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ}}<ref>«هر چه میخواست از محرابها و تندیسها و کاسههای بزرگ حوضمانند و دیگهای استوار (جابهجا ناشدنی) برای او میساختند؛ ای خاندان داوود! سپاس گزارید! و اندکی از بندگان من سپاسگزارند» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref> اقوالی گفته شده که مفاد آیه بنابر برخی از آنها فرمان به شکر و بنابر برخی دیگر، فرمان به [[عمل صالح]] با [[هدف]] [[سپاسگزاری]] است که در هر صورت بر [[لزوم]] و اهمیت شکر دلالت دارد.<ref>الکشاف، ج۳، ص۵۷۳؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۹۹.</ref> در مواردی نیز افزون بر فرمان به شکرگزاری، آن را لازم [[توحید]] در [[عبودیت]] دانسته و فرموده است اگر تنها [[خدا]] را میپرستید سپاسگزار او: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>« خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره بقره، آیه ۱۷۲.</ref> و نعمتش: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>«نعمت خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> باشید. | بسیاری از آیات، در قالب فعل امر ({{متن قرآن|اشْكُرُوا}}<ref>«سپاس بگزارید » سوره بقره، آیه 152.</ref>، {{متن قرآن|وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}} و...) صریحاً از [[فرمان خدا]] به شکرگزاری از وی خبر میدهند و گاه با صراحت از ناسپاسی نهی میکنند. مخاطب این [[فرمان]]، افزون بر [[پیامبران]]{{عم}}: {{متن قرآن|وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>« از سپاسگزاران باش!» سوره اعراف، آیه ۱۴۴.</ref> و [[بندگان]] برجسته [[الهی]]، مانند [[لقمان]]{{ع}}: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ}}<ref>«و به راستی ما به لقمان فرزانگی دادهایم، که خداوند را سپاس گزار! و هر که سپاس گزارد به سود خویش سپاس گزارده است؛ و هر که ناسپاسی ورزد خداوند، بینیازی ستوده است» سوره لقمان، آیه ۱۲.</ref> عموم [[انسانها]] از [[اقوام]] پیشین، مانند [[قوم ابراهیم]]{{ع}}، [[قوم سبأ]]: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لَهُ}}<ref>«او را سپاس گزارید » سوره عنکبوت، آیه ۱۷.</ref>، [[آل داود]]: {{متن قرآن| اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا}}<ref>«ای خاندان داوود! سپاس گزارید!» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref> تا [[امت اسلامی]] هستند:{{متن قرآن|وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ}}<ref>«و نعمت خداوند را سپاس بگزارید » سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> در ترکیب ادبی [[آیه]] {{متن قرآن|يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِنْ مَحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ}}<ref>«هر چه میخواست از محرابها و تندیسها و کاسههای بزرگ حوضمانند و دیگهای استوار (جابهجا ناشدنی) برای او میساختند؛ ای خاندان داوود! سپاس گزارید! و اندکی از بندگان من سپاسگزارند» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref> اقوالی گفته شده که مفاد آیه بنابر برخی از آنها فرمان به شکر و بنابر برخی دیگر، فرمان به [[عمل صالح]] با [[هدف]] [[سپاسگزاری]] است که در هر صورت بر [[لزوم]] و اهمیت شکر دلالت دارد.<ref>الکشاف، ج۳، ص۵۷۳؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۹۹.</ref> در مواردی نیز افزون بر فرمان به شکرگزاری، آن را لازم [[توحید]] در [[عبودیت]] دانسته و فرموده است اگر تنها [[خدا]] را میپرستید سپاسگزار او: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>« خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره بقره، آیه ۱۷۲.</ref> و نعمتش: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>«نعمت خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> باشید. | ||
در آیه ۱۷۲ | در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>«هان ای مؤمنان! از چیزهای پاکیزهای که روزیتان کردهایم بخورید و خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره بقره، آیه ۱۷۲.</ref> تعبیر {{متن قرآن|اشْكُرُوا لِلَّهِ}} و نه {{عربی|"اشکروا لنا"}} برای آن است که بر توحید دلالت بیشتری داشته باشد و از همین رو آیه را با {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}} به پایان برد که بر خلاف {{عربی|"ان کنتم تعبدونه"}} بر [[حصر]] و [[قصر]]دلالت دارد <ref>المیزان، ج۱، ص۴۲۶.</ref> و از همین شرط، وجوب شکر نیز بیش از پیش استفاده میشود؛ زیرا بر پایه آن، [[شکرگزاری]] [[شرط ایمان]] است.<ref>روح البیان، ج۱، ص۲۷۶.</ref> بنابراین، شرط یادشده بیانگر مشروط بودن [[وجوب]] [[شکر]] نیست، بلکه به مثابه آن است که گفته شود اگر [[عبادت خدا]] از این روست که [[آفریدگار]] و [[اله]] شماست برایتان [[واجب]] است. شکرگزاری از او نیز از این رو که به شما [[احسان]] کرده و موهبتهای فراوان بخشیده بر شما واجب است.<ref>التبیان، ج۲، ص۸۲.</ref> | ||
در [[آیه]] {{متن قرآن|فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>«پس، از آنچه خداوند روزی شما کرده است حلال و پاکیزه بخورید و نعمت خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را میپرستید» سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> نیز تعلیق امر به شکر بر [[توحید]] در [[عبودیت]]، با [[هدف]] [[تشویق]] به شکر دانسته شده تا با این کار [[راستی]] ایمانشان را آشکار کنند،<ref>التحریر و التنویر، ج۱۳، ص۲۴۹؛ نک: التفسیر الوسیط، زحیلی، ج۲، ص۱۳۱۳.</ref> یا بدین معناست که شکر از کسی پذیرفته نیست، جز اینکه تنها [[خدا]] را [[بندگی]] کند.<ref>التبیان، ج ۶، ص۴۳۴.</ref> ذکر واژه {{متن قرآن|نِعْمَتَ}} نیز برای اشاره به سبب [[حکم]] وجوب شکر است؛ زیرا نعمت بودن چیزی موجب وجوب شکر بر آن میشود.<ref>المیزان، ج۱۲، ص۳۶۴.</ref> در آیهای در کنار امر به شکر، از [[کفر]] نیز [[نهی]] شده است: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ}}<ref>« مرا سپاس بگزارید و با من ناسپاسی نورزید» سوره بقره، آیه ۱۵۲.</ref> کفر در این آیه به معنای [[ناسپاسی]] در برابر [[نعمتهای الهی]] است.<ref>زبدة التفاسیر، ج۱، ص۲۶۵؛ فتح القدیر، ج۱، ص۱۸۲؛ مقتنیات الدرر، ج۱، ص۳۳۶.</ref> | |||
در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز کفر ۵ گونه دانسته شده که یکی از آنها [[کفران نعمت]] [[پروردگار]] است و در آیاتی مانند: {{متن قرآن|فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ}}<ref>«پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس بگزارید و با من ناسپاسی نورزید» سوره بقره، آیه ۱۵۲.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ}}<ref>«آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت میآورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس میگزارم یا ناسپاسی میکنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بیگمان پروردگار من بینیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما میافزایم و اگر ناسپاسی کنید بیگمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref> آمده است که کفر در آنها به معنای [[کفران]] * نعمت است. <ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۶۷.</ref> به گفته برخی، کفر در همه کاربردهایش به معنای پوشاندن است و تعدّد معانی آن به لحاظ تنوّعِ چیزی است که پوشانده میشود: گاهی به معنای پوشاندن و [[انکار]] اصل ذات خداست و زمانی به معنای انکار [[وحدت]] او و وقتی نیز به معنای [[انکار نعمت]] او<ref> تسنیم، ج۷، ص۵۶۹.</ref> گفته شده {{متن قرآن|اشْكُرُوا لِي}} [[فرمان]] به استفاده از [[نعمتها]] در راه [[اطاعت]] و {{متن قرآن|لَا تَكْفُرُونِ}} نهی از به کاربردن آنها در راه [[معصیت]] است، یا اینکه مراد از {{متن قرآن|اشْكُرُوا لِي}} [[امر]] به [[سپاسگزاری]] و مقصود از {{متن قرآن|لَا تَكْفُرُونِ}} وجوب [[ثابتقدم]] ماندن بر [[شکرگزاری]] است.<ref>تفسیر سورآبادی، ج۱، ص۱۳۸؛ التحریر و التنویر، ج۲، ص۵۰.</ref> | |||
===[[ستایش]] شاکران و [[نکوهش]] ناسپاسان=== | ===[[ستایش]] شاکران و [[نکوهش]] ناسپاسان=== |