حسن بصری در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

#معرفی [[امام علی]]{{ع}} در حضور [[حجاج]]:

##{{متن حدیث|... عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الْحَجَّاجِ فَقَالَ: مَا تَقُولُ يَا حَسَنُ فِي أَبِي تُرَابٍ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ؟ قَالَ: قُلْتُ لَهُ: فِي أَيِّ حَالاتِهِ؟ قَالَ: أَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟ أَمْ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؟ قَالَ: قُلْتُ: مَا دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَأَعْرِفَ أَهْلَهَا وَ لَا دَخَلْتُ النَّارَ فَأَعْرِفَ أَهْلَهَا وَ إِنِّي لَأَرْجُو أَنْ يَكُونَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، لِأَنَّهُ أَوَّلُ النَّاسِ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِيمَاناً وَ أَبُو الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ زَوْجُ فَاطِمَةَ، وَ بَلَاؤُهُ فِي الْإِسْلَامِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ نَصْرُهُ لِرَسُولِ اللَّهِ، وَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِ مِنَ الْآيِ بَيِّنٌ. قَالَ: [وَيْحَكَ] إِنَّهُ قَتَلَ الْمُسْلِمِينَ يَوْمَ الْجَمَلِ وَ يَوْمَ صِفِّينَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: {{متن قرآن|وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا}}<ref> و هر کس مؤمنی را به عمد بکشد کیفر او دوزخ است که در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او خشم می‌گیرد و لعنت می‌فرستد و برای او عذابی سترگ آماده می‌کند سوره نساء، آیه ۹۳.</ref> ثُمَّ قَالَ: هُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ. وَ كَانَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ خَادِمَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} جَالِساً فَقَامَ أَنَسٌ مُغْضَباً، فَقَالَ: يَا حَجَّاجُ أَلْجَأْتَنِي وَ أَغْضَبْتَنِي، أَشْهَدُ أَنِّي قَائِمٌ عَلَى رَأْسِ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ قَدْ مَكَثَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ لَمْ يَطْعَمْ إِذْ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ بِطَيْرٍ مِنَ الْجَنَّةِ عَلَى خُبْزَةٍ بَيْضَاءَ فَخَرَجَ مِنْهَا الدُّخَانُ، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ رَبُّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ، وَ هَذِهِ تُحْفَةٌ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى لِحَالِ جُوعِكَ، فَكُلْهَا. فَنَظَرَ إِلَيْهَا رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ آتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مِنْ هَذَا الطَّائِرِ. إِذْ أَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، فَضَرَبَ الْبَابَ، فَخَرَجْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ لِي: اسْتَأْذِنْ لِي عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ. فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ مَشْغُولٌ عَنْكَ. فَجَاءَ ثَانِياً وَ رَسُولُ اللَّهِ يَدْعُو وَ يَقُولُ: اللَّهُمَّ آتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ. فَقُلْتُ: رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} مَشْغُولٌ عَنْكَ. فَجَاءَ ثَالِثاً وَ رَفَعَ صَوْتَهُ، فَقَالَ: جِئْتُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ أَنْتَ تَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ مَشْغُولٌ عَنْكَ وَ لَا تَأْذَنُ لِي. فَسَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} صَوْتَهُ، فَقَالَ: يَا أَنَسُ مَنْ هَذَا؟ فَقُلْتُ: هَذَا عَلِيٌّ. فَقَالَ: أَدْخِلْهُ. فَلَمَّا دَخَلَ نَظَرَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}، فَقَالَ: اللَّهُمَّ وَ إِلَيَّ. حَتَّى قَالَهَا ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ: يَا عَلِيُّ أَيْنَ كُنْتَ؟ فَإِنِّي قَدْ دَعَوْتُ رَبِّي ثَلَاثاً أَنْ يَأْتِيَنِي بِأَحَبِّ خَلْقِهِ إِلَيْهِ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّائِرِ. قَالَ: قَدْ جِئْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَحَجَبَنِي أَنَسٌ. قَالَ: يَا أَنَسُ لِمَ حَجَبْتَ عَلِيّاً؟ قَالَ: لَمْ أَحْجُبْهُ لِهَوَانِ عَلِيٍّ، وَ لَكِنِّي أَحْبَبْتُ أَنْ يَكُونَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ فَأَذْهَبَ بِصَوْتِهَا وَ شَرَفِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَا أَنْتَ بِأَوَّلِ رَجُلٍ أَحَبَّ قَوْمَهُ. فَقَالَ لَهُ الْحَجَّاجُ: أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ خَرِفْتَ وَ ذَهَبَ عَقْلُكَ وَ لَئِنْ ضَرَبْتُكَ عَلَى مَا سَبَقَ مِنْكَ قَالَ النَّاسُ ضَرَبَ خَادِمَ رَسُولِ اللَّهِ، وَ لَكِنِ اخْرُجْ عَنِّي، وَ إِيَّاكَ أَنْ تُحَدِّثَ بِهَذَا الْحَدِيثِ مِنْ [بَعْدِ] يَوْمِكَ هَذَا. فَقَالَ أَنَسٌ: وَ اللَّهِ لَأُحَدِّثَنَّ مَا دُمْتُ حَيّاً، وَ مَا كَتَمْتُهُ فَإِنِّي قَدْ شَهِدْتُ وَ رَأَيْتُهُ. فَقَالَ الْحَجَّاجُ: أَخْرِجُوهُ عَنِّي، فَإِنَّهُ [شَيْخٌ] قَدْ خَرِفَ}}<ref>الأربعون حدیثا (منتجب الدین رازی)، ص۴۶-۴۸.</ref>.

#واکنش در برابر [[عبدالملک بن مروان]] به جهت [[سب امام علی]]{{ع}}: {{عربی|خلاد، عن رجل، عن الحسن البصري قال: بلغه أن عبدالملك بن مروان يشتم عليا{{ع}} في خطبته فقال: ما لعبد الملك؟ ويله يسب أخا رسول الله{{صل}} في الدنيا و الآخرة؟ فقال له أصحابه: تروي هذا يا أبا سعيد و أنت تقول: يود علي أنه كان يأكل حشف المدينة و أنه لم يقتل من المسلمين من قتل؟ قال: أقول هذا و الله! أحب إلي من الحرص علي سبه أما و الله! لطال ما سمع وطوء جبرئيل فوق بيته}}<ref>الأصول الستة عشر، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>.

#[[لعن]] [[طلحه]] و [[زبیر]]:{{عربی|...قالوا نطلب دم إسرائيل بن موسي قال سمعت الحسن يقول: جاء طلحة و الزبير إلي البصرة فقال لهم الناس: ما جاء بكم عثمان قال الحسن: أيا سبحان الله أفما كان للقوم عقول فيقولون و الله ما قتل عثمان غيركم}}<ref>المستدرک (حاکم نیشابوری)، ج۳، ص۱۱۸؛ الغدیر، ج۹، ص۱۰۵، ش۸.</ref>.

##{{متن حدیث|عن الحسن البصري، أنه قال: شهد ثلاثة عشرة رجلا كلهم من أصحاب محمد{{صل}} أنهم رأوا رسول الله{{صل}} قبل بين عيني علي{{ع}}. ثم قال له: يا بن أبي طالب إنما أنت عضو من أعضائي تزول إذا ما زلت. أبشر يا علي فما بيني و بينك في الجنة إلا درجة النبوة، و هي درجة الوسيلة لم يعطها أحد قبلي و لا يعطاها أحد بعدي}}<ref>شرح الأخبار، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴، ح۸۳۱.</ref>.

##{{متن حدیث|و روي الواقدي قال: سئل الحسن عن علي{{ع}} و كان يظن به الإنحراف عنه و لم يكن كما يظن فقال: ما أقول فيمن جمع الخصال الأربع؟ إئتمانه علي براءة، و ما قال له في غزاة تبوك، فلو كان غير النبوة شيء يفوته لاستثناه، و قول النبي{{صل}} الثقلان كتاب الله و عترته، و أنه لم يؤمر عليه أمير قط، و قد أمرت الأمراء علي غيره}}<ref>شرح نهج البلاغه (ابن أبی الحدید)، ج۴، ص۹۵-۹۶.</ref>.

امارات و قرائن متعددی [[گواهی]] می‌دهند که [[حسن بصری]] در [[نقل روایت از امام علی]]{{ع}} و بیان [[حقایق]]، [[تقیه]] می‌کرده است:

مضمون [[روایت]] یاد شده، در دو منبع [[شیعی]] نیز آمده است که به [[نص]] عبارت آن دو اشاره می‌کنیم:

از اینجا جواب این اشکال که چرا [[حسن بصری]] در [[جنگ جمل]] حضور نداشته و آن را یک دلیل بر [[انحراف]] وی از [[امام علی]]{{ع}} و [[شیعه]] نبودنش قرار دادند روشن می‌شود؛ زیرا از [[جوانی]] ۱۶ ساله [[انتظار]] نمی‌رود در [[جنگ]] شرکت کند، تا عدم حضورش را دلیل بر انحراف او به شمار آورد، از این رو [[قاضی نورالله شوشتری]] می‌نویسد:

{{عربی|و لم یثبت صحة ما نقله الطبرسی فی الإحتجاج، من أن أمیرالمؤمنین{{ع}} لما رجع من [[قتال]] [[أهل]] الجمل إلی البصرة قال للحسن: و لما ذا أنت لم تخرج لنصرة أعدائنا فی هذا الحرب؟! فقال: لأنی سمعت المنادی یقول: القاتل و المقتول کلیهما فی النار فقال علی{{ع}}: کان ذلک المنادی أخاک [[ابلیس]] و [[صدق]] فیها، فإن القاتل و المقتول من [[جند]] [[عایشة]] فی النار، فقال: [[الحسن]]: و أنا الآن علمت یا أمیرالمؤمنین بأنهم الهالکون هذا}}<ref>الإحتجاج، ج۱، ص۲۵۰.</ref>.

ظاهر عبارت، بر [[نفرین]] دلالت دارد؛ لیکن معنای مجازی مراد است و در جایی به کار می‌رود که بخواهند شخصی را به کاری [[ترغیب]] و تحریک کنند.

بر پایه بعضی [[روایات]]، [[حسن بصری]] حدیث غدیر را کتمان کرده و در پاسخ این سؤال که [[شأن نزول آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref> ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> چیست، طفره رفته و [[حقیقت]] را بازگو نکرده است.

مهم‌ترین دلیل [[تضعیف]] [[حسن بصری]] استناد به [[روایات]] [[کتمان]] [[غدیر]]، لا أبا لک، أکل الحشف و اسباغ الوضوء بوده است که در بحث [[مذهب]] [[راوی]] بررسی و نتیجه این شد که هیچ کدام از آنها بر [[انحراف فکری]] حسن بصری و [[ضعف]] ایشان دلالت ندارد، از این رو دیدگاه علامه شوشتری مبنی بر [[حسن حال]] وی تقویت می‌شود.

مشهور رجالیان سنی به [[ستایش]] [[حسن بصری]] پرداختند و بعضی هم او را به ارسال و [[تدلیس]] در [[روایت]] متهم کردند:

== منابع ==