بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
== معناشناسی == | == معناشناسی == | ||
[[جُمعه]] به معنای ضمیمه‌کردن چیزی به چیز دیگر<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ۱/۴۷۹.</ref> و نام یکی از روزهای هفته است<ref>فیومی، المصباح المنیر، ۱۰۹.</ref> که در [[عرب جاهلی]] به آن «[[یوم]] العَرُوبه» می‌گفتند<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۲/۱۲۸؛ زمخشری، الکشاف، ۴/۵۳۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد، ۱/۲۷۸.</ref>. نماز جمعه در اصطلاح، نمازی دو رکعتی همراه با دو [[خطبه]] است که در روز جمعه و به جای نماز ظهر به جماعت و با شرایطی خوانده می‌شود<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۱/۱۳۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۱۸.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | [[جُمعه]] به معنای ضمیمه‌کردن چیزی به چیز دیگر<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ۱/۴۷۹.</ref> و نام یکی از روزهای هفته است<ref>فیومی، المصباح المنیر، ۱۰۹.</ref> که در [[عرب جاهلی]] به آن «[[یوم]] العَرُوبه» می‌گفتند<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۲/۱۲۸؛ زمخشری، الکشاف، ۴/۵۳۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد، ۱/۲۷۸.</ref>. نماز جمعه در اصطلاح، نمازی دو رکعتی همراه با دو [[خطبه]] است که در روز جمعه و به جای نماز ظهر به جماعت و با شرایطی خوانده می‌شود<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۱/۱۳۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۱۸.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
در [[قرآن کریم]]، خداوند از [[مؤمنان]] می‌خواهد که هنگام نماز جمعه به سوی [[ذکر خدا]] بشتابند و [[خرید و فروش]] را رها کنند<ref>سوره جمعه، آیه ۹.</ref>. نخستین نماز جمعه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در آغاز ورود ایشان در میانه راه [[قبا]] به مدینه به [[همراهی]] [[قبیله]] [[بنی‌سالم]] برپا شد<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱/۴۲؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۳۰۲؛ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۲/۴۲۲.</ref>. با گسترش اسلام به سرزمین‌های دیگر، [[پیامبر]]{{صل}} علاوه بر آنکه خود به برپایی نماز جمعه می‌پرداخت، برخی از [[صحابه]] را نیز برای برپایی نماز جمعه به [[شهرها]] می‌فرستاد<ref>ابن‌ماجه، سنن، ۱/۳۴۴؛ شوکانی، نیل الأوطار، ۳/۲۸۳.</ref>. پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} نماز جمعه و [[نماز عید]] را [[حاکمان]] و منصوبان آنان برپا می‌کردند<ref>ابن‌سعد، ترجمة الامام‌الحسین، ۳۸؛ جعفریان، دوازده رساله، ۲۲–۲۳.</ref>. [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} نیز در دوره [[زمامداری]] خود نماز جمعه برپا می‌کرد<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۴/۹۲؛ طالقانی، پرتوی از نهج البلاغه، ۲۸۷.</ref> و [[امامان معصوم]]{{ع}} در نمازهای [[حاکمان]] شرکت<ref>ابن‌سعد، ترجمة الامام‌الحسین، ۳۸.</ref> و [[یاران]] خود را نیز به شرکت در آن توصیه<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۷/۳۰۹–۳۱۰.</ref> می‌کردند. | در [[قرآن کریم]]، خداوند از [[مؤمنان]] می‌خواهد که هنگام نماز جمعه به سوی [[ذکر خدا]] بشتابند و [[خرید و فروش]] را رها کنند<ref>سوره جمعه، آیه ۹.</ref>. نخستین نماز جمعه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در آغاز ورود ایشان در میانه راه [[قبا]] به مدینه به [[همراهی]] [[قبیله]] [[بنی‌سالم]] برپا شد<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱/۴۲؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۳۰۲؛ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۲/۴۲۲.</ref>. با گسترش اسلام به سرزمین‌های دیگر، [[پیامبر]]{{صل}} علاوه بر آنکه خود به برپایی نماز جمعه می‌پرداخت، برخی از [[صحابه]] را نیز برای برپایی نماز جمعه به [[شهرها]] می‌فرستاد<ref>ابن‌ماجه، سنن، ۱/۳۴۴؛ شوکانی، نیل الأوطار، ۳/۲۸۳.</ref>. پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} نماز جمعه و [[نماز عید]] را [[حاکمان]] و منصوبان آنان برپا می‌کردند<ref>ابن‌سعد، ترجمة الامام‌الحسین، ۳۸؛ جعفریان، دوازده رساله، ۲۲–۲۳.</ref>. [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} نیز در دوره [[زمامداری]] خود نماز جمعه برپا می‌کرد<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۴/۹۲؛ طالقانی، پرتوی از نهج البلاغه، ۲۸۷.</ref> و [[امامان معصوم]]{{ع}} در نمازهای [[حاکمان]] شرکت<ref>ابن‌سعد، ترجمة الامام‌الحسین، ۳۸.</ref> و [[یاران]] خود را نیز به شرکت در آن توصیه<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۷/۳۰۹–۳۱۰.</ref> می‌کردند. | ||
[[فقیهان]] [[شیعه]] همواره در مباحث [[نماز]] به بررسی [[احکام شرعی]] و شرایط نماز جمعه پرداخته‌اند<ref>طوسی، النهایه، ۱۰۳؛ حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۹–۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۱/۱۳۰.</ref> و رساله‌های متعددی نیز نگاشته‌اند<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۱۵/۶۳.</ref>. در عصر غیبت به دلیل نبود [[حکومت]] [[شیعی]]، [[شیعیان]] از اقامه این [[فریضه]] جز در موارد خاص [[محروم]] بودند<ref>جعفریان، دوازده رساله، ۲۷–۲۸.</ref>، اما با رسمیت یافتن [[مذهب شیعه]] در [[زمان]] [[صفویه]]، نماز جمعه نیز به [[امامت]] عالمانی همچون [[محقق کرکی]] برپا گردید<ref>الگار، حیاء نماز جمعه، ۲/۴۳۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | [[فقیهان]] [[شیعه]] همواره در مباحث [[نماز]] به بررسی [[احکام شرعی]] و شرایط نماز جمعه پرداخته‌اند<ref>طوسی، النهایه، ۱۰۳؛ حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۹–۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۱/۱۳۰.</ref> و رساله‌های متعددی نیز نگاشته‌اند<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۱۵/۶۳.</ref>. در عصر غیبت به دلیل نبود [[حکومت]] [[شیعی]]، [[شیعیان]] از اقامه این [[فریضه]] جز در موارد خاص [[محروم]] بودند<ref>جعفریان، دوازده رساله، ۲۷–۲۸.</ref>، اما با رسمیت یافتن [[مذهب شیعه]] در [[زمان]] [[صفویه]]، نماز جمعه نیز به [[امامت]] عالمانی همچون [[محقق کرکی]] برپا گردید<ref>الگار، حیاء نماز جمعه، ۲/۴۳۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
== جنبه‌های شرعی و فقهی == | == جنبه‌های شرعی و فقهی == | ||
=== حکم نماز جمعه === | === حکم نماز جمعه === | ||
[[وجوب]] اقامه نماز جمعه در [[زمان]] حضور امام معصوم{{ع}} یا نایب خاص ایشان، مورد اتفاق [[فقیهان]] [[شیعه]] و از [[ضروریات دین]] شمرده شده است<ref>شهید ثانی، رسائل، ۱/۱۷۳؛ خویی، موسوعه، ۱۱/۱۳–۱۴.</ref>؛ اما دربارۀ استمرار این [[حکم]] در عصر غیبت، اتفاق نظری وجود ندارد. برخی از فقها قائل به وجوب تخییری نماز جمعه شده و آن را مُجزی از نماز ظهر دانسته‌اند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۸۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | [[وجوب]] اقامه نماز جمعه در [[زمان]] حضور امام معصوم{{ع}} یا نایب خاص ایشان، مورد اتفاق [[فقیهان]] [[شیعه]] و از [[ضروریات دین]] شمرده شده است<ref>شهید ثانی، رسائل، ۱/۱۷۳؛ خویی، موسوعه، ۱۱/۱۳–۱۴.</ref>؛ اما دربارۀ استمرار این [[حکم]] در عصر غیبت، اتفاق نظری وجود ندارد. برخی از فقها قائل به وجوب تخییری نماز جمعه شده و آن را مُجزی از نماز ظهر دانسته‌اند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۸۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
=== شرایط و احکام نماز جمعه === | === شرایط و احکام نماز جمعه === | ||
فقها برای وجوب و صحت نماز جمعه شرایطی را ذکر کرده‌اند؛ مانند [[اسلام]] که شرط صحت است و [[بلوغ]]، [[عقل]]، وقت، عدد، دو [[خطبه]] و غیره که هم شرط صحت‌اند و هم شرط وجوب. همچنین آزاد بودن (برده نبودن)، حاضر بودن (مسافر نبودن)، عاجز نبودن و زمین‌گیر نبودن از شرایط وجوب‌اند<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۲/۴۱۶.</ref>. یکی دیگر از شرایط نماز جمعه، خواندن دو خطبه است. در [[حدیثی]] آمده است [[امام رضا]]{{ع}} در تبیین [[فلسفه]] خطبه، آن را فرصتی دانسته که [[زمامدار]] [[جامعه]]، در این گردهمایی عمومی [[مردم]] را [[موعظه]] و به [[اطاعت الهی]] ترغیب می‌کند و آنان را از مصالح دینی و [[دنیایی]] [[آگاه]] می‌سازد<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۷/۳۴۴.</ref>. افزون بر این شرایط، [[فقها]] پاره‌ای از امور را در خواندن [[خطبه‌ها]] چون وقت خواندن دو خطبه، تقدیم خطبه بر نماز جمعه، ایستادن [[امام]] هنگام خواندن دو خطبه و نشستن میان دو خطبه را شرط دانسته‌اند<ref>حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۳۵–۳۶؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۰/۸۴–۸۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | فقها برای وجوب و صحت نماز جمعه شرایطی را ذکر کرده‌اند؛ مانند [[اسلام]] که شرط صحت است و [[بلوغ]]، [[عقل]]، وقت، عدد، دو [[خطبه]] و غیره که هم شرط صحت‌اند و هم شرط وجوب. همچنین آزاد بودن (برده نبودن)، حاضر بودن (مسافر نبودن)، عاجز نبودن و زمین‌گیر نبودن از شرایط وجوب‌اند<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۲/۴۱۶.</ref>. یکی دیگر از شرایط نماز جمعه، خواندن دو خطبه است. در [[حدیثی]] آمده است [[امام رضا]]{{ع}} در تبیین [[فلسفه]] خطبه، آن را فرصتی دانسته که [[زمامدار]] [[جامعه]]، در این گردهمایی عمومی [[مردم]] را [[موعظه]] و به [[اطاعت الهی]] ترغیب می‌کند و آنان را از مصالح دینی و [[دنیایی]] [[آگاه]] می‌سازد<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۷/۳۴۴.</ref>. افزون بر این شرایط، [[فقها]] پاره‌ای از امور را در خواندن [[خطبه‌ها]] چون وقت خواندن دو خطبه، تقدیم خطبه بر نماز جمعه، ایستادن [[امام]] هنگام خواندن دو خطبه و نشستن میان دو خطبه را شرط دانسته‌اند<ref>حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۳۵–۳۶؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۰/۸۴–۸۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
== وقت نماز جمعه == | == وقت نماز جمعه == | ||
فقها در [[تعیین وقت]] خواندن خطبه‌ها [[اختلاف]] نظر دارند<ref>طوسی، النهایه، ۱۰۵.</ref>، برخی از فقها، خواندن خطبه‌ها را پیش از زوال (ظهر [[شرعی]]) جایز شمرده است؛ هرچند احتیاط [[مستحب]] می‌دانند که پس از زوال خوانده شود<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۱؛ بنی‌هاشمی، قاموس الکتاب المقدس، ۱/۸۴۹.</ref>. برخی دیگر تأخیر خطبه‌ها را تا پس از زوال واجب دانسته‌اند. آخرین فرصت برپایی نماز [[جمعه]] نیز تا رسیدن [[سایه]] شاخص به اندازه دو قدمِ متعارف است<ref>حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۳۵؛ خویی، توضیح المسائل، ۱۲۹؛ سیستانی، رساله، ۱۶۱.</ref>.<ref>حسین علی برزگران|برزگران، | فقها در [[تعیین وقت]] خواندن خطبه‌ها [[اختلاف]] نظر دارند<ref>طوسی، النهایه، ۱۰۵.</ref>، برخی از فقها، خواندن خطبه‌ها را پیش از زوال (ظهر [[شرعی]]) جایز شمرده است؛ هرچند احتیاط [[مستحب]] می‌دانند که پس از زوال خوانده شود<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۱؛ بنی‌هاشمی، قاموس الکتاب المقدس، ۱/۸۴۹.</ref>. برخی دیگر تأخیر خطبه‌ها را تا پس از زوال واجب دانسته‌اند. آخرین فرصت برپایی نماز [[جمعه]] نیز تا رسیدن [[سایه]] شاخص به اندازه دو قدمِ متعارف است<ref>حلی، علامه، نهایة الاحکام، ۲/۳۵؛ خویی، توضیح المسائل، ۱۲۹؛ سیستانی، رساله، ۱۶۱.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
=== شرایط امام جمعه === | === شرایط امام جمعه === | ||
امام جمعه دارای شرایطی است. شرایط امام جمعه همان [[شرایط امام]] جماعت که عبارت‌اند از: [[عقل]]، [[ایمان]]، حلال‌زاده بودن و [[عدالت]]؛ چنان‌که [[بلوغ]] و مرد بودن (ذکورت) نیز شرط است و [[امامت]] [[کودکان]] و [[زنان]] در نماز جمعه صحیح نیست؛ گرچه کسی امامت آنها را در [[نماز جماعت]] بی‌اشکال بداند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۶.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | امام جمعه دارای شرایطی است. شرایط امام جمعه همان [[شرایط امام]] جماعت که عبارت‌اند از: [[عقل]]، [[ایمان]]، حلال‌زاده بودن و [[عدالت]]؛ چنان‌که [[بلوغ]] و مرد بودن (ذکورت) نیز شرط است و [[امامت]] [[کودکان]] و [[زنان]] در نماز جمعه صحیح نیست؛ گرچه کسی امامت آنها را در [[نماز جماعت]] بی‌اشکال بداند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۶.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
== آثار فردی و [[اجتماعی]] == | == آثار فردی و [[اجتماعی]] == | ||
برخی از بزرگان نماز جمعه را محلی برای طرح مباحث [[سیاسی]] و [[هدایت]] جمعی<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۵۲.</ref> و فرصتی برای آگاهی‌بخشی به مسائل اجتماعی، رفع اختلاف‌های [[مسلمانان]] و گرفتاری‌های آنان<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۴۷.</ref> و موجب آشنایی [[مردم]] با [[وظایف]] خویش می‌دانند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۷.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، | برخی از بزرگان نماز جمعه را محلی برای طرح مباحث [[سیاسی]] و [[هدایت]] جمعی<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۵۲.</ref> و فرصتی برای آگاهی‌بخشی به مسائل اجتماعی، رفع اختلاف‌های [[مسلمانان]] و گرفتاری‌های آنان<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۴۷.</ref> و موجب آشنایی [[مردم]] با [[وظایف]] خویش می‌دانند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۷.</ref>.<ref>[[حسین علی برزگران|برزگران، حسین]]، [[نماز جمعه (مقاله)|مقاله «نماز جمعه»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۱۰]]، ص۱۱۱–۱۱۹.</ref> | ||
== نماز جمعه در عصر حضور [[امام زمان]] {{ع}} == | == نماز جمعه در عصر حضور [[امام زمان]] {{ع}} == | ||