مقام ولی نعمت: تفاوت میان نسخه‌ها

از جمله [[مقامات]] [[امامان معصوم]]{{عم}} مقام ولی نعمت که در [[زیارت جامعه کبیره]] با عبارت {{متن حدیث|أَوْلِيَاءَ النِّعَمِ}} آمده است.

== معناشناسی ==

«اولیا» جمع «[[ولیّ]]» در اصل به معنای «[[قرب]] و نزدیکی» است<ref>معجم مقاییس اللغه، ص۱۰۶۴؛ مصباح المنير، ج۱، ص۶۷۲.</ref> و این به معنای نبودن واسطه میان دو چیز و برقرار بودن رابطه بین آنان است، بر این اساس به هر چیزی که نسبت به دیگری [[قرابت]] داشته باشد، اطلاق می‌شود؛ خواه مکانی، خواه با زبان، خواه با نسب و مقام، «ولیّ» گفته می‌شود.

 

 

 

 

[[اولیای خدا]] کسانی هستند که میان آنان و [[خدا]] حایل و فاصله‌ای نیست حجاب‌ها از قلبشان کنار رفته و در پرتو [[نور]] [[معرفت]] و [[ایمان]] و عمل پاک، خدا را با چشم [[دل]] چنان می‌بینند که هیچ‌گونه [[شک]] و تردیدی به دل‌هایشان راه نمی‌یابد و به خاطر همین آشنایی با خدا که وجود بی‌انتها و [[قدرت]] بی‌پایان و کمال مطلق است، ماسوای خدا در نظرشان کوچک، کم [[ارزش]]، ناپایدار و بی‌مقدار است. راغب در مفردات گفته است: «[[ولایت]] به کسر واو، به معنای [[نصرت]] است ولی وَلایت به فتح واو به معنای [[سرپرستی]] است. و برخی دیگر گفته‌اند: هر دو به یک معناست»<ref> المفردات، ص۵۳۳.</ref>.<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۳۲ ـ ۱۳۵.</ref>

«نعم» جمع «[[نعمت]]» است که به معنای «[[رفاه]]، [[خوشی]] و [[آسایش]] [[زندگی]]» است؛ چه در عرصه مادّی و چه در عرصه [[معنوی]]. «ناعم» از همین ریشه است: {{متن قرآن|وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ}}<ref>«چهره‌هایی در آن روز شاداب و باطراوت است (چون غرق نعمت هستند)». سوره غاشیه، آیه ۸.</ref>. «نعیم» نیز از همین ریشه است. راغب در مفردات گوید: «نعیم، نعمت بسیار است»<ref>{{عربی|النعيم النعمة الكثيرة}}، المفردات، ص۴۹۹.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ}}<ref>«مسلّماً ابرار در نعمت فراوانی هستند». سوره انفطار، آیه ۱۳.</ref>.

 

در [[قرآن]] جمع «نعمت»، «نِعَم» و «اَنعُم» آمده است: {{متن قرآن|...وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً...}}<ref>«نعمت‌های ظاهری و باطنی خویش را فراوان بر شما فرو ریخت». سوره لقمان، آیه ۲۰.</ref>، {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ}}<ref>«خداوند برای آنان که کفران نعمت می‌کنند مثلی زده است؛ منطقه آبادی را که امن و آرام و مطمئن بوده و همواره روزی‌اش به طور فراوان از هر مکانی فرا می‌رسید، اما نعمت خدا را کفران کردند و خداوند به خاطر اعمالی که انجام دادند لباس گرسنگی و ترس را بر اندامشان پوشاند». سوره نحل، آیه ۱۱۲.</ref>.<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۳۵ ـ ۱۳۶.</ref>

 

== [[نعمت‌های خداوند]] در [[قرآن]] و [[وظایف]] [[انسان]] در برابر آنها ==

در [[قرآن کریم]]، هم از [[نعمت‌های فراوان]] [[خداوند]] [[سخن]] گفته شده و هم از وظایف انسان در برابر [[نعمت‌ها]]. آن قدر خداوند [[انسان‌ها]] را غرق [[نعمت]] خویش ساخته است که نمی‌توان آنها را به شماره در آورد: {{متن قرآن|إِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللَّهِ لاَ تُحْصُوهَا...}}<ref>«و اگر بخواهید نعمت‌های او را بشمارید، توان شمارش آنها را ندارید». سوره نحل، آیه ۱۸؛ سوره ابراهیم، آیه ۳۴.</ref>.

 

اصولاً سر تا پای وجود انسان غرق نعمت‌های اوست؛ در هر نفس که فرو می‌رود و بر می‌آید، نه تنها دو نعمت بلکه هزاران نعمت موجود است؛ هر دقیقه‌ای که از [[عمر]] ما می‌گذرد، [[حیات]] و [[سلامت]] ما مدیون فعالیت میلیون‌ها موجود زنده در درون بدنمان و میلیون‌ها موجود جاندار و بی‌جان در بیرون بدنمان است که بدون فعالیت آنها ادامه [[حیات]] حتی برای یک لحظه هم ممکن نیست، تنها در بدن انسان به‌طور متوسط ده میلیون میلیارد سلول زنده است که هرکدام یک واحد فعال بدن ما را تشکیل می‌دهد، این عدد به قدری بزرگ است که اگر ما بخواهیم این سلول‌ها را شماره کنیم، صدها سال طول می‌کشد و تازه اینها تنها بخشی از نعمت‌های ذات مقدس [[ربوبی]] است<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.</ref>.

 

== نعمت‌های مادّی و [[معنوی]] خداوند در قرآن ==

=== نعمت‌های مادّی خداوند ===

در قرآن کریم از دو نوع [[نعمت خداوند]] سخن گفته شده است که یکی از آنها «نعمت‌های مادّی خداوند» است. [[سوره نحل]]، [[سوره]] تبیین این نعمت‌هاست و اگر نام این [[سوره]] را «سوره نعمت‌های مادّی [[خداوند]]» بگذاریم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. در این سوره حدود چهل [[نعمت]] از نعمت‌های حضرتش آمده است. فهرست این [[نعمت‌ها]] عبارت‌اند از:

# آفرینش آسمان.

# [[آفرینش زمین]].

# [[آفرینش]] چهارپایان.

# استفاده از پشم و پوست چهارپایان جهت [[پوشش]] و [[پوشاک]].

# استفاده از منافع حیوانات.

# استفاده از گوشت برخی از حیوانات.

# بهره‌گیری از «[[جمال]] [[استقلال اقتصادی]]».

# بهره‌گیری از حیوانات برای حمل و نقل.

# [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]].

# نزول باران از [[آسمان]] و تهیه آب آشامیدنی از آن.

# روییدن [[زراعت]]، [[زیتون]]، [[نخل]]، انگور و انواع میوه‌ها به [[برکت]] [[باران]].

# [[تسخیر]] شب و [[روز]].

# تسخير [[خورشید و ماه]].

# تسخیر [[ستارگان]].

# تسخیر دریاها برای استفاده از منابع گوشتی آن (مثل ماهی و...) و جواهرات آن.

# [[مخلوقات]] گوناگونی که در کره زمین [[آفریده]] شده است.

# حرکت کشتی‌ها جهت [[مسافرت]]، [[تجارت]] و... بر سینه آب‌ها.

# آفرینش کوه‌ها که آرامبخش زمین‌اند.

# آفرینش نهرها.

# ایجاد راه‌های ارتباطی.

# ایجاد علامت‌های ویژه برای [[شناخت]] راه‌ها.

# استفاده از ستارگان برای راهیابی در شب‌ها.

# زنده شدن زمین‌های مرده به وسیله باران.

# خارج شدن شیر [[خالص]] و گوارا از میان [[خون]] و غذای هضم شده.

# فراورده‌هایی که از میوه‌های درخت نخل و انگور گرفته می‌شود.

# عسل؛ غذای [[شفابخش]].  

# بخشیدن همسرانی به [[انسان]] از جنس خود او.

# [[فرزندان]].

# انواع روزی‌های [[پاکیزه]] به مفهوم وسیعش.

# گوش.

#[[چشم]].

# [[عقل]] و هوش.

# [[خانه‌ها]] و سنگ‌های ثابت.

# خانه‌های سیّار مثل خیمه‌ها.

# وسایل و اسباب‌هایی که از پشم، کرک و موی حیوانات ساخته و تهیه می‌شود.

# سایه‌ها.  

# وجود پناهگاه‌های مطمئن در کوه‌ها.

# انواع لباس‌هایی که انسان را از سرما و [[گرما]] [[حفظ]] می‌کند.

# [[زره]] و [[لباس]] [[جنگ]] که در برابر ضربات [[دشمن]]، [[مقاومت]] دارد<ref>تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۴۶۲ ـ ۴۶۵.</ref

 

اینها تنها بخشی از نعمت‌های مادّی خداوند است که در «[[سوره نحل]]» آمده است<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۳۷ ـ ۱۳۹.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[[برترین]] وظیفه ما در قبال [[نعمت‌های پروردگار]] متعال، [[سپاسگزاری]] از نعمت‌های اوست، البته خداوند، نیازی به [[شکر]] ما ندارد، این ماییم که نیازمند به شکریم تا هم به وظیفه [[انسانی]] خود عمل کنیم: ««...وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ.»...»<ref>«هرکس شکر کند، به نفع خود شکر می‌کند» نمل: ۴۰.</ref> و هم با شکر، [[نعمت‌ها]] را فزونی بخشیم. {{متن قرآن|...لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ...}}<ref>«اگر شکر کنید البته من بر نعمت‌ها می‌افزایم». سوره ابراهيم، آیه ۷.</ref>.

 

[[ناسپاسی]]، نه تنها سبب از دست رفتن نعمت می‌شود بلکه موجب آن می‌شود که [[انسان]]، مستحق [[مجازات]] [[الهی]] گردد: {{متن قرآن|...وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ}}<ref>«و اگر کفران کنید، مجازاتم شدید است». سوره ابراهيم، آیه ۷.</ref>.

 

مراحل شکرگزاری:

# [[شناخت]] [[منعم]]: اولین مرحله شکر، «شناخت منعم» است. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «کمترین شکر این است که نعمت را از [[خدا]] بدانی بی‌آن‌که [[قلب]] تو مشغول به آن نعمت شود و خدا را فراموش کنی»<ref>{{متن حدیث|ادنی الشكر رؤية النعمة من الله من غير علّة يتعلّق القلب بها دون الله}}، سفينة البحار، ج۲، ص۸۶۴.</ref>

# سپاس زبانی: دومین مرحله شکر، «سپاس زبانی» است؛ یعنی انسان با زبان خود، از خداوند سپاسگزاری نماید.

# شکر عملی: سومین مرحله ـ که مهمترین مرحله است ـ مرحله «شکر عملی» است؛ یعنی نعمت‌های خداوند را در راهی صرف کنیم که او خواسته است، همان‌گونه که بزرگان فرموده‌اند: «[[شکر]] آن است که [[بنده]] جمیع آنچه را [[خداوند]] به او عنایت کرده، در راهی صرف کند که برای آن [[خلقت]] شده است»<ref>{{متن حدیث|الشكر صرف العبد جميع ما انعمه الله تعالی فيما خلق لاجله}}.</ref>.

 

در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} می‌خوانیم: «[[شکر نعمت]]، [[دوری از گناهان]] است»<ref>{{متن حدیث|شكر النعمة اجتناب المحارم}}، تفسیر نورالثقلين، ج۲، ص۵۲۹.</ref>.<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۴۵ ـ ۱۴۶.</ref>

 

 

 

آنگاه [[ابن ابی الحدید]] جمله‌ای می‌گوید که به تعبير آية‌الله [[جوادی آملی]]: اگر عالمی [[شیعی]] آن را می‌گفت، متّهم به [[غلوّ]] می‌شد<ref>ادب فنای مقربان، ج۱، ص۲۳۰.</ref> آن جمله این است: «این مقام بزرگی است که ظاهرش همان است که شنیدی، اما [[باطن]] این [[کلام]] این است که آنان [[بنده خدا]] و مردم [[بنده]] آنان هستند»<ref>{{عربی|وهذا مقام جلیل ظاهره ما سمعت وباطنه انّهم عبيدالله وانّ الناس عبيدهم}}، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۳۲.</ref>.

مراد ابن ابی الحدید این است، [[امامان معصوم]]{{عم}} ولی نعمت‌اند همان که در این جمله: «{{متن حدیث|اولیاء النعم}}، امامان معصوم{{عم}} را به آن می‌خوانیم؛ یعنی همه [[انسان‌ها]] بر سر سفره [[احسان]] آنان نشسته‌اند وگرنه تردیدی نیست که همه انسان‌ها بنده [[خداوند]] هستند و امامان معصوم{{عم}} [[بندگان]] ویژه و شایسته حضرت حق‌اند<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم؛ ج۱]]، ص۱۴۷ ـ ۱۴۸.</ref>.