نصب الهی امام در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

{{اصلی|نصب الهی امام در دوران پیامبر خاتم}}

دیدگاه [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} به عنوان عضو شاخص [[اهل بیت]]{{عم}}، درباره [[امامت]] از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در نگاه [[نبی مکرم اسلام]]{{صل}} جایگاه اهل بیت{{عم}} والاتر از آن است که [[خداوند]] آنها را تنها به عنوان [[رهبران]] [[سیاسی]] و [[دینی]] [[مردم]] برگزیده باشد؛ بلکه آنها محور عالم و موجب جریان داشتن نظام خلقت هستند. [[رسول خدا]]{{صل}} این [[عقیده]] را به دیگران منتقل می‌کردند و این مطلب نشان می‌دهد برخی [[اصحاب]] به چنین جایگاهی برای اهل بیت{{عم}} [[معتقد]] بوده‌اند و یا دست‌کم چنین باوری به [[اهل بیت]]{{عم}} در میان [[مسلمانان]] مطرح بوده است.

# '''[[نصب الهی ائمه]] {{عم}} برای امامت:''' سخن درباره [[اعتقاد]] [[نبی اعظم]]{{صل}} به [[الهی بودن مقام امامت]] [[ائمه هدی]]{{عم}}، به خصوص [[امیرمؤمنان]]{{عم}}، مستند به [[روایات]] متعددی است که در منابع [[شیعی]] و [[اهل‌سنت]] از ایشان نقل شده است<ref>ر.ک: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۴۹؛ همو، کمال‌الدین، ج۱، ص۲۵۸؛ محمد بن حسن طوسی، امالی، ص۱۰۵؛ محمد بن احمد بن شاذان، مائة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین و الائمه، ص۵۰؛ عمادالدین طبری، بشارة المصتلفی، ج۲، ص۳۱. </ref>.<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۷۱ ـ ۱۰۲.</ref>

{{اصلی|نصب الهی امام در دوران امام علی}}

با [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} [[سرپرستی]] [[مسلمانان]] و [[مقام امامت]] به امیرمؤمنان{{ع}} رسید که سی سال به طول انجامید و [[امام علی]]{{ع}} در مدت این سی سال، حدود پنج سال [[حاکم]] [[جامعه اسلامی]] نیز بودند. حضرت زهرا{{س}} نیز به عنوان دختر محبوب پیامبر [[اسلام]]{{صل}} در نزد مسلمانان جایگاه خاصی دارد. ایشان بنا بر روایات نبوی که در منابع اهل‌سنت نیز نقل شده، سیده و بزرگ [[زنان]] [[اهل بهشت]] (یا زنان [[مؤمن]]) است<ref>{{متن حدیث|فقال{{صل}}: یا فاطمه! اما ترضین أن تکونی سیدة نساء أهل الجنه؟}} (احمد بن اسماعیل بخاری، الصحیح البخاری، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم بن حجاج نیسابوری، صحیح مسلم، ج۷، ص۱۴۳).</ref>. از این رو [[کلام]] آن حضرت درباره امامت، برای همه فرقه‌های [[مسلمان]] قابل توجه است.

[[حضرت زهرا]]{{س}} نیز حادثه [[غدیر]] را که در آن، امیرمؤمنان{{ع}} به [[خلافت]] و [[امامت]] منصوب گشت، الهی دانسته، [[معتقد]] است خداوند با این واقعه، [[حجت]] را بر مردم تمام کرده است<ref>ر.ک: محمد بن جریر طبری، دلائل الامامه، ص۱۲۲.</ref>.<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۱۰۵ ـ ۱۴۷.</ref>

{{اصلی|نصب الهی امام در دوران امام حسن مجتبی تا امام سجاد}}

اهل بیت{{عم}}، از [[امام حسن مجتبی]] تا [[امام سجاد]]{{ع}}، امامت را در تمام شئونش، مقامی [[الهی]] می‌دانستند. از نظر ایشان، [[خداوند]] اهل بیت{{عم}} را برای هدایت‌گری مردم و و [[حاکمیت]] بر آنها [[انتخاب]] کرده است. بنابر [[عقیده]] ایشان، مردم مکلّف‌اند از اهل بیت{{عم}} به عنوان [[امام]] خود [[اطاعت]] کنند و بدین ترتیب، زمینه [[حکومت]] آنها را فراهم سازند. در [[حقیقت]]، تحریک مردم به [[شناخت]] و حمایت از امام، تحریک آنها به انجام وظیفه‌شان برای زمینه‌سازی [[حکومت مشروع]] می‌باشد. هرچند [[اعتقاد]] اهل بیت{{عم}} به [[امامت الهی]] خود، امری [[قطعی]] است؛ اما به نظر می‌رسد ایشان بنا به هر دلیلی، اصرار بر تفصیل مطلب و همگانی شدن این [[اعتقاد]] نداشته‌اند. ادلّه تقویت این سخن عبارت‌اند از:

# چنان که ذکر شد، برخورد بسیاری از [[اصحاب]] و [[شیعیان]] با [[امام زمان]] خود، به گونه‌ای بوده است که [[ضعف]] [[اعتقادی]] آنها را [[تأیید]] می‌کند. چنین رویه‌ای از سوی [[نزدیکان]] [[امام]] این ادعا را تقویت می‌کند که اهل بیت{{عم}} در این دوران بر تبیین و تفصیل این مهم اصراری نداشته‌اند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۱۵۱ ـ ۱۶۹.</ref>.

{{اصلی|نصب الهی امام در دوران امام باقر تا امام رضا}}

با توجه به اینکه در دوران [[امام باقر]] {{ع}} تا [[امام رضا]] {{ع}}، [[اهل بیت]]{{عم}} شرایط نسبتاً بهتری داشتند، توانستند با [[تبیین معارف]] و برپایی کلاس‌ها و مناظرات، قدرت علمی خود را به رخ دیگران کشیده، به خصوص، به تبیین جوانب مختلف اصل “امامت” بپردازند و بدین‌سان، نظر خود را درباره این موضوع در میان [[پیروان]] [[مکتب تشیع]] تبیین کردند. برای این ادعا که اهل بیت{{عم}} در این دوران نسبت به نشر معارف [[شیعی]]، مانند مسئله [[امامت الهی]] در میان پیروان خود تأکید داشتند، شواهدی وجود دارد:

[[الهی]] بودن امر [[حاکمیت]] و [[مرجعیت دینی]] مردم، در این مقطع در میان [[نزدیکان]] و [[یاران]] [[اهل بیت]]{{عم}} جای خود را باز کرده، [[معتقدان]] قابل توجهی یافت و [[مسلمانان]] آن دوران نیز با این نظریه آشنا شدند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص ۱۹۵ ـ ۲۵۴.</ref>.

{{اصلی|نصب الهی امام در دوران امام جواد تا حضور امام مهدی}}

[[اهل بیت]]{{عم}}، از [[امام جواد]]{{ع}} تا [[امام مهدی]] {{ع}}، [[منصب امامت]] را [[الهی]] می‌دانستند و [[امام]] را فردی [[منصوب]] از سوی [[خداوند]] برای [[حاکمیت]] و [[مرجعیت دینی]] [[مردم]] معرفی می‌کردند. این [[امامان]]، بر خلاف فشار و خفقان کم‌سابقه دستگاه [[حاکم]]، بر تبیین و نشر دیدگاه خویش مبنی بر [[نصب الهی امام]] اصرار داشتند. در زیارت‌نامه‌هایی که از این [[ائمه معصوم]]{{عم}} نقل شده است، معارف بلندی درباره [[مقام امام]] و الهی بودن آن وجود دارد. روشن است که چنین روایاتی برای [[شیعیان]] نقل می‌شد تا [[شناخت]] آنها نسبت به امام کامل‌تر گردد؛ به‌علاوه، هنگام [[زیارت]] [[امامان معصوم]]، با رعایت شرایط و مراقبت‌های لازم، از آن استفاده کنند. نقل این معارف بلند و پذیرش شیعیان، نشان‌دهنده [[رشد]] فضای [[فکری]] [[پیروان]] این [[مکتب]] در چنین مقطع می‌باشد و سخنان [[اصحاب]] درباره [[امامت]] و شواهد [[تاریخی]] موجود، نسبت به جایگاه امام در میان مردم، [[گواه]] دیگری بر آن است.

از نظر این امامان بزرگوار، مردم [[حق]] هیچ دخالتی در [[انتخاب]] و [[نصب امام]] ندارند؛ بلکه آنها باید از امامی که [[خداوند]] انتخاب و [[نصب]] کرده است، [[اطاعت]] کنند و زمینه [[اجرای احکام الهی]] را برای امام فراهم سازند. به‌نظر می‌رسد موضوع [[امامت الهی]] که با تلاش [[اهل بیت]]{{عم}} در دوران قبل تا حدودی جای خود را در میان [[پیروان]] این [[مکتب]] یافته بود، با تلاش این [[امامان]] عالی‌قدر تثبیت شد و [[شیعیان]] به عنوان گروهی با عقایدی مستقل در میان [[مسلمانان]] شناخته می‌شدند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۲۵۹ ـ ۲۹۱.</ref>.

{{اصلی|نظریه نصب الهی امام از آغاز غیبت تا پایان قرن پنجم هجری}}

متکلمان امامیه از دوران غیبت [[امام زمان]]{{ع}} تا پایان قرن پنجم، به‌طور [[حقیقی]] به [[امامت الهی]] [[ائمه]] در [[امامت]] و [[مرجعیت دینی]]، همچنین حاکمیت سیاسی [[باور]] داشتند. این [[متکلمان]] در این دوران، [[الهی بودن منصب امامت]] را با براهین عقلی و مصادیق آن را با براهین نقلی تبیین نمودند. در [[اثبات امامت ائمه]] [[معصومین]] با [[ادله نقلی]]، [[ابوالصلاح حلبی]] بیشترین [[ادله]] را ذکر کرده است. استناد به [[آیات]] “اهل‌الذکر، مراجعه به [[اولی‌الامر]] و شهادت”، در موضوع امامت الهی، منحصر به اوست و حتی در آثار پس از وی نیز تا پایان قرن پنجم وجود ندارد. دیگران معمولاً تنها به آیات “ولایت، اولی‌الامر و ابتلا” استناد می‌کردند؛ یعنی همان دلایلی که غالباً در آثار [[سید مرتضی]] و قبل از ایشان نیز مطرح شده بود؛ هرچند در شیوه بیان یا پاسخ به اشکالات، تفاوت‌هایی دیده می‌شود. گفتنی است [[آیه]] “ولایت”، تنها آیه‌ای است که همه متکلمان مشهور [[امامیه]] در این دوران برای [[اثبات امامت امیر مؤمنان]]{{ع}} به آن استناد کرده‌اند. در اثبات امامت الهی با ادله عقلی، مهم‌ترین دلیل متکلمان امامیه در این دوران، “ویژگی‌های درونی امام” بوده است. البته سید مرتضی در این بحث، “برهان لطف” را نیز ذکر نموده، مرحوم ابو الفتح کراجکی نیز به [[حکمت]] و [[عدالت الهی]] تمسک کرده است. گفتنی است استناد سید مرتضی و [[شیخ طوسی]] به [[برهان حفظ شریعت]] نیز در تبیین امامت الهی بوده است<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۳۲۷ ـ ۴۱۷.</ref>.

{{اصلی|محدثان و آموزه نصب الهی امام از دوران غیبت تا پایان قرن پنجم}}

برخلاف تأکیدهای [[پیامبر خاتم]]{{صل}}، [[حاکمان]] نخستین [[جامعه اسلامی]]، اصرار عجیبی بر منع نوشتن و نگه‌داری [[احادیث]] داشتند. هرچند این امر، آثار خسارت باری بر [[جامعه]] [[حدیثی]] و [[مسلمانان]] به جا نهاد، تأکید و اهتمام فراوان [[خاندان]] [[مطهر]] [[پیامبر]] نسبت به [[حفظ]] و [[کتابت حدیث]]، احادیث شیعه را تا حدود زیادی در [[امان]] داشت و پیشینه کهنی را برای [[تاریخ]] [[حدیث]] [[شیعه]] به ارمغان آورد.

در مجموع اغلب محدثانی که در دوران غیبت امام زمان{{ع}} تا قرن پنجم می‌زیسته‌اند، حقیقتاً به [[نصب الهی امام]] معتقد بوده‌اند؛ تعدادی از محدثان این دوران، علاوه بر اینکه [[روایات]] ناظر به [[امامت الهی]] را در کتاب خود ذکر کرده‌اند، خود نیز به‌صراحت از [[نصب الهی امام]] [[سخن]] گفته‌اند. محدثان این دوران، نه تنها به امامت الهی [[امام]] در [[حاکمیت]] و [[مرجعیت دینی]] [[باور]] داشتند؛ بلکه به جایگاه عظیم و نقش تکوینی [[امامان معصوم]] در عالَم [[خلقت]] [[معتقد]] و یا لااقل با چنین باوری آشنا بودند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۳۰۲ ـ ۳۲۶.</ref>.

{{اصلی|نظریه نصب الهی امام در قرن ششم هجری}}

در قرن ششم، هرچند متکلمان امامیه در اثبات امامت الهی تلاش کرده‌اند؛ غیر از اینکه با افزودن نکاتی به [[برهان لطف]]، به آن استناد کرده‌اند؛ همچنین استدلالی که مرحوم حمصی با عنوان لزوم تعبد شرعی بیان کرده است، تبیین عقلی جدیدی نداشته‌اند. [[ادله]] ایشان، بیشتر تبیین‌های نقلی و با استناد به [[آیات قرآن کریم]] بوده است. [[محمد بن شهرآشوب]] که در اثبات عقلانی این آموزه دلیلی نیاورده است، بیشترین تلاش را در تبیین این موضوع با [[ادله نقلی]] انجام داده است. وی [[آیات]] متعددی را بیانگر [[الهی بودن امامت]] دانسته است که استناد به [[آیات شریفه]] ۳۳ [[آل عمران]]، ۳۲ فاطر، ۸۹ و ۹۰ انعام و ۱۱۵ [[سوره نساء]]، از ادله ابتکاری وی در این موضوع است. آیات شریفه: [[تبلیغ]] و [[اکمال دین]] برای نخستین بار توسط وی، برای [[اثبات امامت امیر مؤمنان]] ابراز گردیده است<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۴۲۳ ـ ۴۳۵.</ref>.

{{اصلی|نظریه نصب الهی امام در قرن هفتم هجری}}

متکلمان امامیه در قرن هفتم، در [[دفاع]] از آموزه [[امامت الهی]]، تبیین‌های جدیدی نیز داشته‌اند که در این میان، سهم مرحوم [[عمادالدین طبری]] بیشتر بوده است. بزرگان این دوران در اثبات عقلی این آموزه، بر همان [[برهان لطف]] و [[برهان]] ویژگی‌های درونی تأکید کرده‌اند. مرحوم [[طبری]] علاوه بر برهان ویژگی‌های درونی، به [[دینی]] بودن موضوع [[امامت]]، [[الهی]] بودن مسائل مربوط به [[دین]]، اهمیت [[نصب امام]] برای [[انسان‌ها]]، معطل ماندن [[وظایف امام]] و [[مالکیت]] انحصاری [[باری تعالی]] بر [[جان]] و [[مال]] دیگران استناد کرده است. [[متکلمان]] این [[قرن]]، در اثبات امامت الهی، استدلال‌های تازه‌ای مطرح کرده‌اند که عبارت‌اند از [[استدلال]] به [[آیه اکمال دین]] توسط [[ابن میثم بحرانی]]، همچنین استدلال به [[آیه شریفه]] [[تبلیغ]]، [[آیات]] ۶۸ [[سوره قصص]] و ۳۸ [[سوره انعام]] توسط مرحوم طبری. در اثبات نصب الهی امیر مؤمنان{{ع}} نیز [[محقق حلی]]، برای نخستین‌بار به آیه نهی از تمایل به ظالمان استناد کرده است. مرحوم طبری نیز در این موضوع به شیوه ابلاغ سوره برائت، همچنین روایات نبوی، متمسک شده است. مطلب دیگر اینکه این محققان [[شیعی]]، از میان ادله قرآنی متعددی که در سابق برای [[اثبات نصب الهی امام]] ذکر شده بود، در مجموع، آیات: [[ولایت]]، [[صادقین]]، [[اولوالامر]] و [[ابتلا]] را برای [[اثبات]] این موضوع برگزیده و تبیین نموده‌اند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۴۳۶ ـ ۴۴۷.</ref>.