←منابع
(←مقدمه) |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۰: | ||
تعبیرِ امام صادق{{ع}} گاه در [[جامعه]] ما هم شنیده می‌شود که می‌گویند: «این [[مال]] از شیر مادر هم حلال‌تر است»! در این [[روایات]] از مالِ رَبَوی سخنی به میان نیامده ولی صریح [[آیه قرآن]] می‌فرماید:{{متن قرآن|وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و اگر توبه کنید سرمایه‌هایتان از آن شماست، نه ستم می‌ورزید و نه بر شما ستم می‌رود» سوره بقره، آیه ۲۷۹.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴]]، ص ۷۵۴ - ۷۵۷.</ref> | تعبیرِ امام صادق{{ع}} گاه در [[جامعه]] ما هم شنیده می‌شود که می‌گویند: «این [[مال]] از شیر مادر هم حلال‌تر است»! در این [[روایات]] از مالِ رَبَوی سخنی به میان نیامده ولی صریح [[آیه قرآن]] می‌فرماید:{{متن قرآن|وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و اگر توبه کنید سرمایه‌هایتان از آن شماست، نه ستم می‌ورزید و نه بر شما ستم می‌رود» سوره بقره، آیه ۲۷۹.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴ (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴]]، ص ۷۵۴ - ۷۵۷.</ref> | ||
== تلاش برای استقلال اقتصادی و تأمین معیشت عمومی == | |||
[[توانمندی]] و دوام پایه‌های [[سیاسی]] و فرهنگی یک ملت، رهین اقتدار و استقلال اقتصادی و بهره‌مندی از معیشتی [[پایدار]] و عزتمند است. ملتی که بی‌بهره از اقتصادی [[مقتدر]] و پویا بوده و در تأمین [[نیازهای معیشتی]] خود [[ناتوان]] و وابسته به دیگران باشد، [[ضعیف]] و شکست‌خورده خواهد بود و هرگز یارای [[دفاع]] از [[باورهای اعتقادی]] و [[حفظ]] و [[حراست]] از کیان ملی و فرهنگی خود را نخواهد داشت. از این رو، دست‌یابی به توان اقتصادی و تأمین [[زندگی]] با [[شرافت]] و عزتمند، با ایجاد تحرک و رونق در فعالیت‌های اقتصادی و از بین بردن [[موانع رشد]] و [[توسعه]]، از مهم‌ترین ضروریات جامعه‌ای مقتدر و [[توانمند]] است و حکومت اسلامی برای تحقق بخشیدن به این هدف [[وظیفه]] دارد تمام توان خود را برای استقلال اقتصادی و فراهم آوردن زندگی مطلوب و شرافتمندانه ملت به کار بندد<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۴۲.</ref>. | |||
=== رونق‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی و مبارزه با موانع رشد اقتصادی === | |||
توصیه‌های [[قرآن کریم]] به عنوان کامل‌ترین برنامه [[سعادت بشر]]، درباره کار و کوشش در [[زندگی]]، به قدری فراوان و متنوع است که با کمال صراحت می‌توان گفت که [[اسلام]]، [[دین]] کار و کوشش است<ref>ر.ک: محمدتقی جعفری، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۲۰.</ref>. در اسلام، [[شخصیت]] و مقام [[دنیوی]] و [[اخروی]] هر فرد به [[میزان]] و کیفیت کار و نیز به [[نیت]] [[الهی]] در انجام دادن آن بستگی دارد؛ هم‌چنان که [[پروردگار متعال]] می‌فرمایند: {{متن قرآن|مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.</ref>. | |||
در [[سیره معصومان]]{{عم}} کار و تلاش و طلب روزی حلال برای تأمین زندگی، ارزشی والا داشته و عبادتی بزرگ محسوب می‌شود. [[نبی اکرم]]{{صل}} می‌فرمایند: «[[عبادت]] هفتاد جزء دارد که بر‌ترین و با ارزش‌ترین آن، طلب روزی حلال است»<ref>{{متن حدیث|الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، باب چهارم از ابواب مقدمات تجارت، ح۶.</ref>. | |||
[[ارزش]] و [[ارجمندی]] کار و کوشش، جهت تأمین زندگی پاکیزه با این بیان [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بیشتر نمایان می‌شود که فرمودند: «کسی که برای معاش [[خانواده]] خود می‌کوشد، مانند کسی است که در [[راه خدا]] [[جهاد]] می‌کند»<ref>{{متن حدیث|الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ}}، محمد رضا حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۵، ص۴۳۵.</ref>. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} به اندازه‌ای کار می‌کردند که دستان مبارک‌شان پینه و آبله بسته بود<ref>محمد دشتی، امام علی{{ع}} و اقتصاد اسلامی، ص۲۶۸.</ref>، آن حضرت حتی در دوران [[خلافت]] نیز ـ که انبوه [[ثروت]] [[بیت‌المال]] را در [[اختیار]] داشتند ـ نیازهای زندگی خود را از حاصل دست‌رنج خود تأمین می‌کردند<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۲۲۲.</ref>. آن امام همام{{ع}} در بیان اهمیت و [[ارزش]] کار و [[کوشش]] برای تأمین نیازهای [[زندگی]] می‌فرماید: «صبح خیزی هر یک از شما در راه [[خداوند]]، گران‌مایه‌تر نیست از صبح خیزی کسی که برای سامان بخشیدن به [[معیشت]] [[خانواده]] خود به کار و کوشش بپردازد»<ref>{{متن حدیث|مَا غَدْوَةُ أَحَدِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ مِنْ غَدْوَتِهِ يَطْلُبُ لِوُلْدِهِ وَ عِيَالِهِ مَا يُصْلِحُهُمْ}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۶۹.</ref>. | |||
این سفارش‌ها، نشانه ارزشِ والا و اهمیت فراوان [[فرهنگ]] کار و دوری از هرگونه [[سستی]] و [[تنبلی]] در [[بینش]] [[رهبران]] [[دین]] و [[الزام]] پیروانشان می‌باشد که در پرتو کار و کوشش و حرکت به سوی [[خودکفایی]] و [[اقتدار]] [[اقتصادی]]، موجبات تأمین [[عزت]] و سربلندی‌شان را فراهم کنند و خود را از هرگونه وابستگی‌های ذلت‌بار به [[بیگانگان]] برهانند. | |||
از همین رو، [[حاکمان]] [[اسلامی]] ـ که عهده‌دار [[رهبری]] و [[هدایت]] [[جامعه]] می‌باشند ـ [[وظیفه]] دارند با ترویج فرهنگ کار و ایجاد زمینه‌های [[اشتغال]] مناسب و با [[مدیریت]] نیروهای جامعه برای [[تولید]] کالاهای ضروری و مورد نیاز، حرکت به سوی اقتصادی [[مقتدر]] و پویا را تسهیل کنند و تا آنجا که می‌توانند موجبات [[بیکاری]] را ـ که منشأ بسیاری از [[ناهنجاری‌ها]] و نابه‌سامانی‌های [[اجتماعی]] است ـ از بین ببرند. | |||
[[تجارت]]، [[صنعت]] و [[کشاورزی]]، سه محور اساسی می‌باشند که نقش حیاتی در [[اقتصاد جامعه]] دارند. و [[حکومت اسلامی]] باید با ایجاد سازمان‌های تحقیقاتی برای مطالعه کارشناختی در این زمینه‌ها و نیز با سرمایه‌گذاری‌های لازم جهت رونق بخشیدن و ایجاد تحرک در این سه محور، موجبات [[استقلال اقتصادی]] و [[سلامت]] اجتماعی را فراهم کند. | |||
مطالعه در [[سیره اقتصادی]] [[حکومت علوی]] نشان می‌دهد که این سه محور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. و [[حضرت علی]]{{ع}} [[کارگزاران]] امور را به اهتمام بیشتر در مورد ایجاد رونق و تحرک در این سه بخش و سامان دادن به آنها در مسیر [[اهداف]] [[نظام اسلامی]] سفارش و تأکید می‌کرد. در این جا، به برخی از فرمایشات و شیوه‌های عملی آن حضرت و [[وظایف]] [[حکومت اسلامی]] درباره این امور، اشاره می‌کنیم: | |||
==== رونق‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی ==== | |||
۱. '''ایجاد رونق در بخش [[تجارت]] و [[بازرگانی]] و ترویج کسب حلال''': تجارت در همه زمان‌ها [[مظهر]] فعالیت‌های اقتصادی محسوب شده است و نابه‌سامانی در فعالیت‌های [[تجاری]] بر سایر ارکان [[جامعه]] تأثیر داشته و بی‌رونقی آن باعث [[نزول]] [[تولید]] و [[متزلزل]] شدن پایه‌های [[اقتصادی]] [[کشور]] شده است. | |||
[[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در تشویق به تجارت و بیان اهمیت آن می‌فرماید: تجارت کنید، [[خداوند]] به شما [[برکت]] دهد. از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} شنیدم که فرمودند: [[رزق و روزی]] ده جزء دارد که نه جزء آن در تجارت و یک جزئش در امور دیگر است.<ref>{{متن حدیث|اتَّجِرُوا بَارَكَ اللَّهُ لَكُمْ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} يَقُولُ: إِنَّ الرِّزْقَ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ فِي التِّجَارَةِ وَ وَاحِدٌ فِي غَيْرِهَا}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، باب اول از مقدمات تجارت، ح۱۲.</ref>. | |||
تاجران و [[بازرگانان]] در پیشگاه [[امام]]{{ع}} از [[احترام]] و [[منزلت]] خاصی برخوردار بودند؛ از این رو حضرت جهت [[رعایت حقوق]] آنان و فراهم آوردن اسباب [[راحتی]] و امنیت‌شان، به [[کارگزاران]] خود توصیه‌هایی کرده است؛ از جمله به مالک فرمود: «سفارش مرا در مورد بازرگانان و [[صنعتگران]] در هر رشته بپذیر و خود نیز در موردشان به [[نیکی]] سفارش کن، چه آنها که محل کارشان ثابت است و چه آنها که با [[سرمایه]] خود، دوره گردند و نیروی جسمی‌شان را به کار گرفته‌اند؛ زیرا اینان سرچشمه منافع‌اند که آن را از خشکی و دریا و دشت و [[کوه]] و از آن جاها که [[مردم]] آشنا نیستند و جرئت رفتن به آن جاها را ندارند - مانند کشورهای [[بیگانه]] و [[دشمن]] تو - در شهرها گردآوری می‌کنند... آنان را [[محترم]] دار و امنیت‌شان را تأمین کن و [[حقوق]] آنان را مراعات نما که آنها مردمی سالم هستند و.... از همه به [[حاکم]] خود علاقه‌مندترند». | |||
امام برای ایجاد فضای سالم در [[بازار]] و [[آرامش]] [[بازاریان]] در کارهای [[تجاری]] خود، با کسانی که از [[مناصب]] [[حکومتی]] [[سوء]] استفاده و عرصه را برای فعالیت‌های تاجران تنگ می‌نمودند، به شدت برخورد می‌کردند. برای نمونه وقتی [[امام]] با خبر شدند که «علی بن هَرَمه»، [[بازرس]] بازار [[اهواز]]، بازاریان را به [[رشوه]] دادن مجبور نموده است، نامه‌ای به «[[رفاعة بن شداد]]»، [[قاضی منصوب]] خود در اهواز نوشته و فرمودند: «وقتی [[نامه]] به تو رسید، ابن هَرَمه را برکنار و [[زندانی]] کن و [[حکم]] من را به [[مردم]] و کارگزارانت [[اعلان]] نما و [بدان که] هرگونه [[غفلت]] و [[تفریطی]] موجب [[هلاکت]] در نزد [[خداوند]] خواهد شد»<ref>امام در این نامه کیفیت برخورد با ناظر متخلف را این‌گونه بیان می‌دارد: «چون روز جمعه فرا رسد، او را از زندان بیرون بیاور و ۳۵ ضربه شلاقش بزن و در بازارها بگردانش. هر کس علیه او مدعی شد و شاهد آورد خود و شاهدش را سوگند بده. آن‌گاه از محل دارایی او [ابن‌هرمه] مقدار شهادت داده شده را به مدعی بپرداز. سپس او را با خواری و زشتی به زندان بازگردان و پاهایش را ببند و در وقت نماز باز کن»؛ (ابوحنیفه قاضی نعمان، دعائم‌الاسلام، ج۲، ص۵۳۲، ح۱۸۹۲).</ref>. | |||
برای سامان یافتن بازار [[اسلامی]] [[سیره امام علی]]{{ع}} بر این بود که خود در بازار [[مسلمانان]] حاضر می‌شدند و تاجران و [[بازرگانان]] را در مورد [[تجارت]] صحیح و منطبق با [[موازین]] [[شرع مقدس اسلام]] [[موعظه]] می‌کردند. [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند که آن حضرت، صبحگاهان از [[دارالحکومه]] بیرون می‌رفت و در حالی که تازیانه‌ای دوسویه به نام «سبیبه» بر دوش داشت، در [[بازارهای کوفه]] می‌گشت و به هر قسمت که می‌رسید توقف کرده و خطاب به تاجران می‌فرمود: «ای بازاریان! از خداوند [[پروا]] کنید» تاجران و کسبه که صدای حضرت را می‌شنیدند، هر چه دست‌شان بود بر [[زمین]] گذاشته و از صمیم [[قلب]] به سخن [[امیرمؤمنان]]{{ع}} گوش فرا می‌دادند؛ آن‌گاه حضرت می‌فرمود: طلب خیر را بر همه چیز مقدم بدارید. با آسان گرفتن [[معامله]] به اموالتان [[برکت]] دهید [به خریداران گران ندهید] تا به شما نزدیک شوند و خود را به [[بردباری]] آراسته سازید و از قسم خوردن دوری کنید و از [[دروغ]] بپرهیزید و از [[ظلم و ستم]] کناره بگیرید. با [[مظلومان]] و [[ستمدیدگان]] با [[عدالت]] و [[انصاف]] برخورد کنید. اطراف [[ربا]] نگردید و در اندازه‌گیری و [[میزان]]، کم نگذارید و اجناس [[مردم]] را بی‌ارزش و حقیر نسازید و خود را از [[مفسدین]] روی [[زمین]] قرار ندهید<ref>{{متن حدیث|قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّكُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِينَ وَ تَزَيَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْيَمِينِ وَ جَانِبُوا الْكَذِبَ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِينَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ* وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}}؛ وسائل‌الشیعه، ج۱۲، باب ۲، از ابواب آداب تجارت، ح۱؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۵.</ref>. | |||
[[نظارت]] بر فعالیت‌های تاجران و محافظت از [[سلامت]] [[خرید و فروش]] و برخورد با متخلفان از جمله [[وظایف حکومت]] [[علوی]] در عرصه [[اقتصادی]] می‌باشد. بر اساس همین [[سیره]]، [[امام]] به مالک توصیه می‌فرماید: «در میان آنان [[بازاریان]] گروهی تنگ نظر و [[بخیل]] آن هم به صورت [[قبیح]] و [[زشت]] آن می‌باشند که همواره در پی [[احتکار]] مواد مورد نیاز مردم و [[تسلط]] بر تمام [[معاملات]] هستند و این موجب [[زیان]] [[توده]] مردم و [[عیب]] و [[ننگ]] بر [[زمامدار]] است... باید [نظارت داشته باشی که] معاملات با شرایط آسان صورت گیرد. باید براساس [[عدل]] و با نرخ‌هایی انجام گیرد که نه به فروشنده زیان رساند و نه به خریدار. هرگاه کسی پس از [[نهی]] تو از احتکار، به چنین کاری دست زند، با [[پرهیز]] از [[تندروی]] چنان کیفرش ده که [[عبرت]] دیگران شود»<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. | |||
بنابراین، [[حکومت اسلامی]] موظف است علاوه بر تلاش برای رونق‌بخشی به [[تجارت]] و [[بازرگانی]] و [[تشویق]] افراد به آن، کالاهای ضروری مردم را تأمین کند. همچنین برای تحقق یافتن [[احکام اسلام]] در مورد [[خرید و فروش]] و جلوگیری از [[تخلف]] و [[انحراف]] از آن، باید [[نظارت]] دقیقی بر [[بازار]] و نحوه [[تجارت]] داشته باشد. و بدین‌وسیله با سالم‌سازی بازار و [[هدایت]] آن، موجب افزایش با [[برکت]] [[ثروت]] و [[پیشرفت]] در امر تولیدات صنعتی و [[کشاورزی]] [[کشور]] گردد. | |||
۲. '''[[برنامه‌ریزی]] برای رونق بخشیدن به صنعت و [[تشویق]] صنعتگران''': مقوله صنعت نقش مؤثری در [[پویایی]] و [[اقتدار]] [[اقتصادی]] دارد. ملت‌هایی که با کار و [[کوشش]] و بهره‌گیری از [[استعداد]] و [[خلاقیت]] خود به [[نوآوری]] و [[تولید]] هرچه بهتر و بیشتر کالاهای مورد نیاز می‌پردازند، از اقتصادی مستقل و حیاتی [[پایدار]] و سامان یافته برخوردار می‌باشند. | |||
[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: «[[خداوند]] راه رسیدن [[مردمان]] را به روزی، در کارهای گوناگون و صنعت‌های مختلف قرار داد و این چگونگی [و روش‌های [[کار و تلاش]] [[زندگی]]] برای بقای نوع [[بشر]] پایدارتر و برای [[تدبیر امور]] [[حیات]]، صحیح‌تر است»<ref>محمد رضا حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۵، ص۵۲۸.</ref>. | |||
بنابراین، روی آوردن افراد به [[مشاغل]] مختلف و برآورده ساختن انواع نیاز‌ها، برای دوام و بقای حیات [[جامعه]] امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و به همین دلیل در [[روایات]]، سفارش‌های زیادی برای حرفه‌آموزی و اهمیت آن وارد شده است. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} در بیان اهمیت حرفه‌آموزی فرموده است: «[[حرفه]] [[آدمی]] گنج است»<ref>{{متن حدیث|حرفة المرء كنز}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۳.</ref>. حضرت در بیانی دیگر اظهار داشتند: «[[خداوند متعال]]، صاحب حرفه [[امانتدار]] را [[دوست]] می‌دارد»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- يُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِينَ}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۳.</ref> یعنی [[توانمندی]] و خلاقیت صنعتی، [[عطیه]] و امانتی باارزش است و لازم است صاحبان آن، از این [[امانت الهی]] در راستای [[خدمت]] به [[انسان‌ها]] و [[آسایش]] آنان بهره گیرند که در این صورت خداوند از امانتداری‌شان [[راضی]] و در [[کارها]] یاری‌گرشان خواهد بود. | |||
حرفه‌آموزی و صنعتگری، امری با [[ارزش]] و ارجمند است، اما دقت در کیفیت کارها نیز اهمیت زیادی دارد، چنان که [[امام علی]]{{ع}} در این خصوص توصیه فرمود: به دنبال سرعت انجام [دادن] کار نباش، بلکه کیفیت خوب را بجوی که [[مردم]] هیچ‌گاه نمی‌پرسند در چه مدت این کار انجام شد، بلکه از خوبی کار سؤال می‌کنند<ref>{{متن حدیث|لا تطلب سرعة العمل، و اطلب تجويده؛ فإن الناس لا يسألون في كم فرغ من العمل، إنما يسألون عن جودة صنعته}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۳.</ref>. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} در زمینه [[پیشرفت]] [[صنعت]] و صنعتی کردن برخی امور، تلاش‌هایی نمودند، از جمله اینکه [[امام]] برای رفع نیازهای [[مسلمانان]] در سفرهای دریایی، به مهندسان [[ایرانی]] دستور داد، تا از درآمد ملی، اسکله‌ای در [[شهر]] بندری جدّه ساختند تا رفت و آمدهای دریایی به سهولت انجام گیرد. همچنین حضرت برای رونق سفرهای دریایی، دستور تأسیس کارگاه کشتی‌سازی را صادر کرد که مخارج آن از [[درآمد عمومی]] تأمین می‌شد. امام پس از اتمام کارگاه، آن را افتتاح کرد<ref>محمد دشتی، امام علی{{ع}} و اقتصاد اسلامی، ص۲۷۱.</ref>. | |||
عصر کنونی، دوران شکوفایی صنعت و [[نوآوری]] است و فقط ملت‌هایی، توان ابراز یا [[تحمیل]] الگوهای خود بر دیگران را می‌یابند که از لحاظ صنعتی پیشرفته باشند. [[حکومت اسلامی]] [[وظیفه]] دارد با [[برنامه‌ریزی‌ها]] و سرمایه‌گذاری‌های مؤثر، موجبات پیشرفت صنعت را فراهم آورد و در سطح جهانی توان [[رقابت]] با دیگر کشورهای صنعتی را داشته باشد و بدین وسیله، مسلمانان را به عنوان ملتی [[غیرتمند]] و مستعدّ معرفی کرده، ملاک‌ها و ارزش‌های [[اسلام ناب]] را به سرزمین‌های دیگر ابلاغ کند. همچنین و در داخل [[کشور]]، زمینه [[شکوفایی استعدادها]] را فراهم و از ایجاد و گسترش [[بیکاری]] و تبعات آن جلوگیری کند. | |||
٣. '''تلاش در زمینه رشد کشاورزی''': بقای [[حیات]] و [[رشد]] و سلامت جامعه رهین وفور و [[سلامت]] محصولات زراعی و [[کشاورزی]] است. | |||
[[معصومان]]{{عم}} کشاورزی را امری [[ارزشمند]] و عبادتی پر [[اجر]] معرفی و در بیانات گهربارشان مردم را به کار و تلاش در این بخش، ترغیب و [[تشویق]] می‌کردند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در این خصوص می‌فرماید: «هر کس درختی بنشاند و آن درخت به بار نشیند، [[خداوند]] به اندازه‌ای که میوه از آن فراهم می‌آید، به او [[پاداش]] می‌دهد»<ref>{{متن حدیث|مَنْ غَرْسَ غَرْساً فَأَثْمَرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ مَا يَخْرُجُ مِنَ الثَّمَرَةِ}}؛ محمدرضا حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۵، ص۵۰۷.</ref>. | |||
[[امام صادق]]{{ع}} در این مورد فرمود: «[[زراعت]] کنید و درخت بکارید. به [[خدا]] [[سوگند]]! که [[مردمان]] هیچ کاری حلال‌تر و پاکیزه‌تر از این ندارند»<ref>{{متن حدیث|ازْرَعُوا وَ اغْرِسُوا فَلَا وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ النَّاسُ عَمَلًا أَحَلَ وَ أَطْيَبَ مِنْهُ}}؛ محمدرضا حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۵، ص۵۰۹.</ref>. آن حضرت در بیانی دیگر فرمود: «در میان کارها، چیزی نزد [[خداوند متعال]] محبوب‌تر از [[کشاورزی]] نیست و خداوند هیچ [[پیامبری]] را [[مبعوث]] نکرد، مگر این که کشاورز بود، جز [[ادریس]] که خیاط بود»<ref>{{متن حدیث|مَا فِي الْأَعْمَالِ شَيْ‌ءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنَ الزِّرَاعَةِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً إِلَّا زَارِعاً إِلَّا إِدْرِيسَ{{ع}} فَإِنَّهُ كَانَ خَيَّاطاً}}؛ محمدرضا حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۵، ص۵۰۹.</ref>. | |||
[[امام علی]]{{ع}} به آباد کردن [[زمین]] و کشاورزی اهتمام ویژه‌ای داشتند و [[شهرت]] یافتن حضرت به [[کنیه]] [[ابوتراب]] نیز به دلیل فعالیت‌های زیاد وی روی زمین بود. «[[ابن عمر]]» می‌گوید: من همراه [[پیامبر]]{{صل}} بودم و ایشان در نخلستان‌های [[مدینه]] در جست‌وجوی علی{{ع}} بود. در همین حال به بوستانی رسید و به درون آن نگریست و علی{{ع}} را در حالی دید که در آن زمین کار می‌کرد و گرد و خاک بر چهره‌اش نشسته بود. آن‌گاه فرمود: [[مردم]] را نمی‌توان [[سرزنش]] کرد که تو را ابو راب صدا کنند<ref>شیخ صدوق، علل الشرائع، ص۱۵۵، ح۴.</ref>. | |||
امام علی{{ع}} در مزارع و کشتزارها به [[تولید]] محصول و [[آبادانی زمین]] [[اشتغال]] داشتند؛ با دست خود کار می‌کردند، زمین را می‌کاشتند، و آبیاری می‌کردند، و نهال غرس می‌نمودند<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۰.</ref> و دیگران را نیز به این کار [[ارزشمند]] و خداپسندانه [[تشویق]] می‌کردند. در فرمایشات [[مولا علی]]{{ع}} است که فرمود: «[[خداوند]] از [[خوشبختی]] و [[سعادت]] [[محروم]] کند، آن کسی که آب و خاک مستعد در [[اختیار]] دارد و با این حال [[فقیر]] و عقب‌مانده است»<ref>{{متن حدیث|مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۲.</ref>. | |||
آن حضرت در فراز‌های دیگر از سخنان خود، چنین می‌فرماید: «[[مردم]]، [[زندگی]] خود را از چند راه تأمین می‌کنند... و اما در رابطه با [[کشاورزی]]، [[خداوند متعال]] می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا}}<ref>«او شما را از زمین پدیدار کرد و شما را در آن به آبادانی گمارد» سوره هود، آیه ۶۱.</ref> این [[آیه]] به ما می‌فهماند که [[خداوند سبحان]] بندگانش را به آباد ساختن [[زمین]] [[فرمان]] داده، تا زندگی خود را با آنچه از زمین می‌روید از قبیل [[غلات]]، حبوبات و میوه‌جات تأمین نمایند»<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۷۲.</ref>. | |||
از این رو، با توجه به اهمیت فراوان [[توسعه]] کشاورزی، [[حکومت اسلامی]] [[وظیفه]] دارد با به [[اجرا]] گذاشتن سیاست‌های اصولی و برنامه‌های حمایتی و نیز با برطرف کردن [[مشکلات]] کشاورزان، باعث رونق این بخش مهم و حیاتی [[اقتصاد]] شده و بدین وسیله از مهاجرت‌های بی‌رویه کشاورزان به [[شهرها]] و رها کردن زمین‌های زراعی - که مشکلات فراوان [[اجتماعی]] و نیز کاهش [[تولید]] محصولات کشاورزی را در پی دارد - جلوگیری کرده و در مسیر [[رشد]] و [[استقلال اقتصادی]] بکوشد<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۴۵-۱۵۲.</ref>. | |||
==== [[مبارزه]] با موانع رشد و [[توسعه اقتصادی]] ==== | |||
هر چند که رونق‌بخشی و ایجاد تحرک در فعالیت‌های اقتصادی می‌تواند مقتضی دست‌یابی به استقلال اقتصادی و زمینه‌ساز [[خودکفایی]] باشد، اما ضروری است که موانعی نظیر [[اسراف]] و [[تبذیر]] و [[تخلف]] از [[قوانین]] و فعالیت‌های ناسالم [[اقتصادی]] نظیر [[احتکار]] کالا و [[رباخواری]]، از میان برداشته شود، تا بستر مناسبی جهت نیل به این اهداف فراهم آید. | |||
در این قسمت به آثار این موانع پرداخته و [[سیره علوی]] را در برخورد با آنها به اختصار بر می‌رسیم. | |||
۱. '''اسراف و تبذیر'''<ref>«اسراف، بیش از نیاز مصرف کردن، تجاوز از حد در مصرف و تبذیر، بذل مال در آنچه سزاوار نیست، تلف کردن در غیر محل» (نورالدین الجزایری، فروق اللغات فی التمییز بین مفاد الکلمات، ص۴۴).</ref>. [[اسراف]] و [[تبذیر]] آفتی است که باعث از بین رفتن منابع، [[وابستگی]] [[جامعه]] به [[بیگانگان]] و مانع [[خودکفایی]] می‌شود و در [[تعلیمات دینی]] ضمن هشدارهای شدید به خطرات این [[عادت]] [[ناشایست]]، در [[پرهیز]] از آن توصیه‌های مؤکدی شده است. | |||
[[خداوند متعال]] در [[قرآن کریم]] چنین خطاب می‌کند: {{متن قرآن|وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا * إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا}}<ref>«و حقّ خویشاوند را به او برسان و نیز (حقّ) مستمند و در راه مانده را و هیچ‌گونه فراخ‌رفتاری مورز * که فراخ رفتاران یاران شیطانند و شیطان به پروردگارش ناسپاس است» سوره اسراء، آیه ۲۶-۲۷.</ref>. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} در بیان نتایج این [[رفتار]] ناپسند می‌فرماید: اسراف و هرگونه [[زیاده‌روی]] در [[مصرف]]، [[اموال]] زیاد را نابود می‌کند<ref>{{متن حدیث|الْإِسْرَافُ يُفْنِي الْجَزِيلَ}}؛ غررالحکم، ترجمه حسینی، ج۱، ص۹۲.</ref> و منجر به [[فقر]] و [[ناداری]] می‌شود<ref>{{متن حدیث|سَبَبُ الْفَقْرِ الْإِسْرَافُ}}؛ غررالحکم، ج۴، ص۱۲۲.</ref> و آن کس که به جهت اسراف و مصرف بیش از حد دچار فقر و [[فاقه]] شود، مورد [[ترحم]] کسی واقع نخواهد شد<ref>{{متن حدیث|ذَرِ السَّرَفَ فَإِنَّ الْمُسْرِفَ لَا يُحْمَدُ جُودُهُ وَ لَا يُرْحَمُ فَقْرُهُ}}؛ غررالحکم، ج۴، ص۳۴.</ref>. | |||
[[امام علی]]{{ع}} در مقابل این عمل ناصحیح، [[مردم]] را به [[میانه‌روی]] و [[اقتصاد]] در مصرف توصیه می‌فرماید: | |||
میانه‌روی در مصرف باعث فزونی و [[برکت]] [[دارایی]] اندک می‌شود<ref>{{متن حدیث|الِاقْتِصَادُ يُنْمِي الْقَلِيلَ}}؛ غررالحکم، ج۲، ص۹۲.</ref>. [لذا] اسراف را کنار بگذار و میانه‌روی را پیشه کن. از امروز به [[فکر]] خود باش. از این [[مال]] در حدّ نیاز نگه‌دار و زیادی را به [[روز]] نیازت از پیش بفرست<ref>{{متن حدیث|فَدَعِ الْإِسْرَافَ مُقْتَصِداً وَ اذْكُرْ فِي الْيَوْمِ غَداً وَ أَمْسِكْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِكَ وَ قَدِّمِ الْفَضْلَ لِيَوْمِ حَاجَتِكَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۱.</ref>. | |||
امیرمؤمنان{{ع}} به عدم اسراف و تبذیر، به ویژه در خصوص [[بیت‌المال]]، بسیار دقیق بودند و کارگزارانش را از هرگونه ریخت و پاش و اسراف به شدت برحذر می‌داشتند. حضرت{{ع}} در یکی از نامه‌هایش به [[کارگزاران]] در مورد عدم [[اسراف]]، چنین سفارش می‌فرماید: قلم‌ها را تیز کنید. سطر‌ها را به هم نزدیک سازید. [در [[نگارش]]] برای من زیادی‌ها را حذف کنید و به معنا بنگرید و بپرهیزید از زیاده نویسی؛ چراکه [[بیت‌المال]] [[مسلمانان]] [[زیان]] برنمی‌تابد<ref>{{متن حدیث|أَدِقُّوا أَقْلَامَكُمْ وَ قَارِبُوا بَيْنَ سُطُورِكُمْ وَ احْذِفُوا عَنِّي فُضُولَكُمْ وَ اقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِي وَ إِيَّاكُمْ وَ الْإِكْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ الْمُسْلِمِينَ لَا تَحْتَمِلُ الْإِضْرَارَ}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۲۲۱.</ref>. | |||
بنابراین، [[حکومت اسلامی]]، علاوه بر این که موظف است [[جامعه]] را از [[رفتارها]] وعادت‌های اسراف‌گرایانه به سمت [[مصرف]] معقول و به اندازه [[هدایت]] و از اتلاف و به هدر رفتن منابع و ثروت‌های جامعه جلوگیری کند، لازم است در دستگاه [[حکومتی]] نیز با هرگونه اسراف و استفاده‌های غیر معقول از بیت‌المال مقابله کند، تا بدین وسیله در راستای قطع ریشه‌های وابستگی اقتصادی و رسیدن به [[استقلال]] و [[خودکفایی]] گام‌های مؤثری برداشته، به [[امور اقتصادی]] سامان دهد. | |||
٢. '''تخلفات و فعالیت‌های ناسالم [[اقتصادی]]''': تخلفات و فعالیت‌های ناسالم اقتصادی، نظیر [[احتکار]]، [[گران‌فروشی]] و [[رباخواری]] موجب ناکارآمدی برنامه‌های [[رشد]] و [[توسعه]] و عدم بهبود اوضاع اقتصادی می‌شود. پدید آمدن [[بازار]] سیاه درباره کالاهای مورد نیاز، از بین رفتن [[تعادل]] عرضه و تقاضا، عدم [[ثبات]] [[قیمت‌ها]]، کاهش [[سرمایه‌گذاری]] در بخش [[تولید]] و [[صنعت]]، افزایش [[بیکاری]] و بسیاری دیگر از معضلات [[اجتماعی]]، نتیجه این تخلفات و فعالیت‌های ناسالم در عرصه [[اقتصاد]] است. | |||
برخی افراد سودجو ـ که اندیشه‌ای جز انباشت [[ثروت]] در سر ندارند ـ با استفاده از سرمایه‌های خود کالاهای مورد نیاز [[مردم]] را خریده و [[ذخیره‌سازی]] می‌کنند، تا با قیمت‌های گزاف به فروش رسانند و با این عمل درباره این کالاها - در عین حال که به اندازه نیاز در بازار وجود دارد - نایابی کاذب و بازار سیاه ایجاد کنند. این جریان که نمود یک روند بیمارگونه در اقتصاد است، به نوبه خود باعث کاهش عرضه کالا و افزایش مخارج مردم در فراهم آوردن کالاهای مورد نیازشان می‌شود. از این رو، [[حکومت اسلامی]] [[وظیفه]] دارد، ضمن تدوین [[قوانین]] لازم در این جهت از با چنین فعالیت‌هایی - که چون آفتی پیکره [[اقتصاد]] را ناسالم و ناکارآمد می‌کند - به شدت برخورد کند. | |||
در [[روایات]]، عمل [[احتکار]] بسیار تقبیح و نکوهش شده است. [[مولا علی]]{{ع}} در این خصوص فرمود: احتکار [[خوی]] [[گناهکاران]]<ref>{{متن حدیث|الِاحْتِكَارُ شِيمَةُ الْفُجَّارِ}}؛ غررالحکم، ترجمه حسینی، ج۱، ص۱۶۰.</ref> و از خصایص [[پست]] می‌باشد<ref>{{متن حدیث|الِاحْتِكَارُ رَذِيلَةٌ}}؛ غررالحکم، ترجمه حسینی، ج۱، ص۳۹.</ref>. | |||
از سیره‌های نظارتی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} بر امور اقتصاری، جلوگیری از وقوع چنین [[اعمال]] سودجویانه بود. [[امام]]{{ع}} به یکی از [[کارگزاران]] خود در مورد احتکار چنین سفارش می‌فرماید: از احتکار جلوگیری کن و آن کس را که مبادرت به این عمل کند، [[تأدیب]] نما و با آشکار ساختن آنچه احتکار شده، او را [[کیفر]] ده<ref>{{متن حدیث|انْهَ عَنِ الْحُكْرَةِ فَمَنْ رَكِبَ النَّهْيَ فَأَوْجِعْهُ ثُمَّ عَاقِبْهُ بِإِظْهَارِ مَا احْتَكَرَ}}؛ موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۸۲.</ref>. | |||
«[[ابن حزم]] اندلسی» از «حُبَیش» [[روایت]] کرده که [[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}} خرمن‌هایی را که در [[عراق]] احتکار کرده بودم، به [[فقرا]] بخشید که اگر آنها را در [[اختیار]] داشتم به اندازه [[مالیات]] [[شهر کوفه]] [[سود]] می‌بردم<ref>ابن حزم اندلسی، المحلی بالآثار، ج۷، ص۵۷۳.</ref>. | |||
از جمله راهکارهای مناسب برای از بین بردن این معضل [[اقتصادی]] آن است که [[دولت]]، عرضه کالاهای مورد نیاز را ـ با بیشتر کردن [[تولید]] و در صورت [[لزوم]] [[واردات]] آنها ـ افزایش داده و بکوشد از واسطه‌گری میان تولید و [[مصرف]] بکاهد و با ایجاد و تقویت تعاونی‌های مصرف، کالاهای مورد نیاز را با قیمت [[واقعی]] در دسترس مصرف‌کنندگان قرار دهد، تا افراد سودجو برای احتکار کالا عرصه‌ای نیابند. | |||
[[گران‌فروشی]]، افزایش قیمت کالا و ایجاد [[تورم]]، از فعالیت‌های ناسالم اقتصادی است که [[مردم]] را در تأمین نیازهای [[زندگی]] دچار مشکل می‌کند. [[حضرت علی]]{{ع}} برای جلوگیری از گران‌فروشی و عادلانه نمودن [[قیمت‌ها]]، [[نظارت]] دقیقی بر [[بازار]] داشتند و با هرگونه [[تخلف]] و روش‌های [[خلاف شرع]] و [[مصالح مسلمانان]] به شدت مقابله و به تاجران سفارش می‌کردند: [[تقوای الهی]] پیشه کنید و در معاملات از قسم خوردن بپرهیزید که [[کارها]] را از بین می‌برد و [[برکت]] را نابود می‌سازد و بدانید که تاجر [[ستمکار]] است، مگر اینکه به [[حق]] دریافت کند و حق را بپردازد<ref>{{متن حدیث|اتقوا الله، و إياكم الحلف؛ فإن الحلف ينفق السلعة، و يمحق البركة، و إن التاجر فاجر، إلا من أخذ الحق و أعطى الحق}}؛ ابن حزم اندلسی، المحلی بالآثار، ج۷، ص۱۷۷.</ref>. | |||
آن حضرت در بیانی دیگر خطاب به [[بازاریان]] می‌فرماید: «کالاها را به ارزانی به [[مسلمانان]] بفروشید که آن باعث [[افزایش برکت]] می‌شود»<ref>{{متن حدیث|أرخصوا بيعكم على المسلمين؛ فإنه أعظم للبركة}}، ابن حزم اندلسی، المحلی بالآثار، ج۷، ص۱۷۷.</ref>. راوی نقل می‌کند که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} را دیدم که در کنار علفزاری به پرس و جوی [[قیمت‌ها]] می‌پرداخت و [[میزان]] آن را کنترل می‌کرد<ref>ابن حزم اندلسی، المحلی بالآثار، ج۷، ص۱۷۷.</ref>. | |||
حضرت درباره چنین نظارت‌هایی خطاب به [[مالک اشتر]] فرمود: باید [[خرید و فروش]] در [[جامعه اسلامی]] به [[سادگی]] و با [[موازین]] [[عدل]] انجام گیرد؛ با نرخ‌هایی که بر فروشنده و خریدار زیانی نرسد<ref>{{متن حدیث|ولْيَكُنِ الْبَيْعُ بَيْعاً سَمْحاً، بِمَوَازِينِ عَدْلٍ وأَسْعَارٍ، لا تُجْحِفُ بِالْفَرِيقَيْنِ مِنَ الْبَائِعِ والْمُبْتَاعِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. | |||
البته علی{{ع}} برای جلوگیری از [[گران‌فروشی]]، بر کالاها [[قیمت‌گذاری]] نمی‌کردند؛ اما بر عادلانه بودن قیمت‌ها [[نظارت]] داشته و از این جهت [[بازار]] را کنترل می‌کردند. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: امیرمؤمنان{{ع}} کالای کسی را قیمت‌گذاری نکرد؛ اما به کسی که متاعش را بالاتر از قیمت متعارف عرضه می‌کرد، فرمود: آن‌گونه که [[مردم]] می‌فروشند، بفروش وگرنه از بازار بیرون برو، مگر این که کالای او مرغوب‌تر از متاعی بود که در بازار عرضه می‌شد<ref>محمد بن منصور بن احمد، قاضی نعمان المغربی، دعائم الإسلام، ج۲، ص۳۶، ح۸۱.</ref>. | |||
یکی دیگر از معضلات و فعالیت‌های زیان‌بار در [[امور اقتصادی]]، [[رباخواری]] است<ref>ربا در دو صورت محقق می‌شود: صورت اول که ربای قرضی است، در آن مالی به دیگری قرض داده می‌شود، مشروط به اینکه بهره و سودی معین را با آن بازگرداند و صورت دوم، که ربای معاملی است، دو کالای هم‌جنس با یکدیگر مبادله می‌شود مشروط به فزونی یکی بر دیگری؛ مثلاً یک کیلو گندم یک تومان معامله می‌شود. در ربای معاملی هم‌جنس بودن و مکیل و موزون بودن شرط است.</ref>. [[سرمایه‌دار]] برای اینکه از هرگونه خطرهای احتمالی در عرصه فعالیت‌های تولیدی مصون ماند، در عین حال سرمایه‌اش بازدهی کافی داشته باشد به عوض [[سرمایه‌گذاری]] در بخش [[تولید]]، به [[قرض]] بهره‌ای و [[رباخواری]] رو می‌آورد. او با این عمل به جای اینکه احتیاج خود را از طریق کار و تولید برطرف کند، به طور مستقیم از بهره سرمایه‌ای که قرض داده تأمین می‌کند. طبق [[قانون]] بهره، برای پنج درصد بهره، هر چهارده سال مقدار [[سرمایه]] دو برابر و با بهره [[دوازده]] درصد، سرمایه اولی بعد از پنجاه سال، ۲۹۰ برابر می‌شود<ref>ر.ک: هلموت کروتیس، پول، بهره، بحران‌های اقتصادی - اجتماعی، ترجمه شهمیرزادی، ص۲۶ و ۲۷.</ref>. نتیجه چنین روندی انباشت سریع [[ثروت]] در طبقه [[اغنیا]] و افزایش [[فقر]] و وابستگی اقتصادی اقشار [[ناتوان]] [[جامعه]] می‌شود. | |||
[[ربا]] به دلیل اثرات مخربی که در اقتصاد جامعه ایجاد می‌کند، در منابع دینی به شدت [[تحریم]] شده است. [[خداوند متعال]] در این مورد می‌فرماید: کسانی که ربا می‌خورند برنمی‌خیزند، مگر مانند کسی که بر اثر [[وسوسه]] و [[فریب]] [[شیطان]] دیوانه شده و نمی‌توانند [[تعادل]] خود را [[حفظ]] کنند و آنان بدین سبب به این عمل زشت افتند که گویند فرقی میان معامله [[تجارت]] و ربا نیست و حال آن‌که [[خداوند]] تجارت را [[حلال]] کرده و ربا را [[حرام]].... پس اگر ترک ربا نکردید، [[آگاه]] باشید که به [[جنگ]] [[خدا]] و [[رسول]] او برخاسته‌اید<ref>بقره، آیه ۲۷۵ - ۲۷۹.</ref>. | |||
[[رسول اکرم]]{{صل}} در مورد رباخواری می‌فرماید: هر کس به رباخواری روی آورد، به مقداری که ربا گرفته خداوند شکم او را پر از [[آتش جهنم]] خواهد کرد و اگر از [[مال]] ربوی [[ثروت]] به دست آورد، [[خداوند]] هیچ عملی را با آن [[مال]] از وی قبول نخواهد کرد و تا زمانی که قیراطی از آن مال نزد او باقی است همیشه مورد [[لعن خدا]] و [[فرشتگان]] خواهد بود<ref>میزان الحکمه، ج۳، ص۱۰۳۱؛ شیخ صدوق، عقاب الاعمال، ترجمه غفاری، ص۶۵۷.</ref>. | |||
[[امام علی]]{{ع}} ظاهر شدن [[عادت]] [[ربا]] را در [[جامعه]] بلایی [[الهی]] دانسته و فرمودند: «اگر خداوند نابودی جامعه‌ای را [[اراده]] کند، ربا را میان آنان ظاهر می‌سازد»<ref>{{متن حدیث|إذا أراد الله بقرية هلاكا، ظهر فیهم الربا}}، محمدرضا حکیمی، الحیاة، ترجمه آرام، ج۵، ص۶۲۰.</ref>. | |||
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} در بیانات خویش [[مردم]] را به [[یادگیری احکام]] [[تجارت]] سفارش می‌فرمودند، تا از چگونگی تحقق ربا [[آگاه]] شده و از این [[گناه بزرگ]] و اثرات زیان‌بار آن در [[امان]] باشند و بارها اعلام می‌کردند که: «هرکس که بدون یادگیری احکام [[شرعی]] به تجارت پردازد، در گرداب ربا غوطه‌ور خواهد شد»<ref>{{متن حدیث|مَنِ اتَّجَرَ بِغَيْرِ فِقْهٍ فَقَدِ ارْتَطَمَ فِي الرِّبَا}}، نهج البلاغه، حکمت ۴۴۷.</ref>. | |||
[[اصبغ بن نباته]] می‌گوید: از امیرمؤمنان{{ع}} شنیدم که می‌فرمود: ای گروه [[بازرگانان]]! پیش از آغاز به تجارت، [[آداب]] و [[قوانین]] آن را بیاموزید [این جمله را سه مرتبه فرمود] و بعد بدانید که ربا در میان مردم به آرامی راه می‌یابد. حرکت آن از [[راه رفتن]] و جنبیدن مورچه بر روی سنگ سیاه، مخفی‌تر است. ایمانتان را با [[صداقت]] و [[راستی]] [[قرین]] کنید. بدانید که بازرگان در معرض خطر [[ظلم]] و [[فجور]] است و فرد [[فاجر]] در [[آتش]] [[عذاب الهی]] است، مگر آن‌که [[حق]] را رعایت کند و به دیگران [[تجاوز]] ننماید<ref>وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۸۲.</ref>. | |||
بنابراین، [[حکومت اسلامی]] موظف است که با [[عمل زشت]] [[رباخواری]] مقابله کرده و [[بازار]] [[اسلامی]] را از چنین جریان‌های ناسالم - که ثمری جز افزایش [[فقر]] و انباشت ثروت در دست معدودی از [[اغنیا]] ندارد و باعث کاهش [[سرمایه‌گذاری]] در [[تولید]] و وابستگی اقتصادی می‌شود - پاکسازی کند. همچنین با محقق نمودن بانکداری اسلامی، در سامان بخشیدن به بانکداری بدون ربا تلاش نماید و بدین ترتیب از ایجاد رکود اقتصادی جلوگیری کرده و به برنامه‌های [[رشد]] و [[توسعه]] [[جامه]] عمل بپوشاند<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]]، ص ۱۵۲-۱۵۹.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||