مسئولیتپذیری در معارف دعا و زیارات (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۰
، ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۷: | خط ۷: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[قرآن کریم]] درباره اهمیت و [[جایگاه]] [[مسئولیتپذیری]] میفرماید: {{متن قرآن|وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا}}<ref>«و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.</ref>. همچنین میفرماید: {{متن قرآن|فَقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ...}}<ref>«در راه خداوند نبرد کن! تو را جز به (وظیفه) خویش مکلّف نکردهاند و مؤمنان را (نیز به نبرد) ترغیب کن ...» سوره نساء، آیه ۸۴.</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۱.</ref> | |||
[[پیامبر]] {{صل}} میفرمایند: "شما همه شبان و [[مسئول]] نگاهبانی یکدیگرید"<ref>محمد رضا عطایی، مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ص۵۷.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} نیز میفرمایند: "گفتارها سپرده، نزد نگهدار است و نهفتهها آشکار، و هر نفسی بدانچه کرده گرفتار..."<ref>نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، کلمات قصار ۳۴۳، ص۴۲۲.</ref>. | |||
[[انسان]] موجودی [[متعهد]] و [[مسئول]] است و براساس این [[مسئولیت]] از او خواسته [[مسئول]] میشود. دامنه [[مسئولیت]] وسیع و دربرگیرنده همه افراد است. [[زمامدار]] [[مسئول]] رعیت، و [[زن]]، [[مسئول]] خانه [[همسر]]، و [[بنده]] [[مسئول]] مولایش، و همه [[مسئول]] یکدیگرند"<ref>اخلاق و معاشرت در اسلام، ص۷۵.</ref>. | |||
در [[آیات]] و [[روایات اسلامی]]، [[انسان]] موجودی [[مسئول]] تلقی شده است. بحث اساسی در این مقوله این است که در این [[مسئولیت]]، سائل کیست و [[انسان]] در برابر چه کسی و چه مقامی [[مسئول]] است؟ برخی [[انسان]] را در برابر [[جامعه]] [[مسئول]] میدانند. اما از دیدگاه [[اسلام]]، [[انسان]] تنها در برابر یک [[مقام]] [[مسئولیت]] دارد و آن [[مقام]] ربوبی است و همه مسئولیتهای دیگر [[انسان]] در راستای این [[مسئولیت]] اصلی و پرتوی از آن است. اگر ما به عنوان یک [[مسلمان]] در برابر [[پیامبر]] {{صل}} [[امام]]، [[جامعه]] و [[مردم]] و [[وجدان]] [[مسئولیت]] داریم، در [[حقیقت]] به خاطر این است که در برابر [[خداوند]] که [[خالق]] و مالک و [[مدبر]] و [[رب]] ماست، مسئولیم که البته [[مسئولیت]] در برابر [[خدا]]، خود منشأ پیدایش مسئولیتهای متعدد دیگر میشود <ref>ر.ک: محسن غرویان، فلسفه اخلاق از دیدگاه اسلام، ص۱۲۱.</ref>. | |||
بحث دیگر این است که چرا [[آدمی]] [[مسئولیت]] دارد؟ براساس [[آموزههای دینی]] حتی اعضای [[انسان]] [[مسئولیت]] دارند تا چه رسد به خود [[انسان]]، [[انسان]] به این [[دلیل]] در مقابل [[خداوند]] [[مسئولیت]] دارد که [[خداوند]] او را آفریده و هر آنچه مورد نیازش بوده به او عطا نموده و از طرفی در {{متن قرآن|أَلَسْتُ}} از [[انسان]] [[تعهد]] گرفته شده است، همچنانکه در [[قرآن کریم]] آمده است: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زادههای آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی میدهیم؛ مبادا که در رستخیز بگویید ما از این ناآگاه بودیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref>. | |||
[[احساس مسئولیت]]، به طور ناخودآگاه در [[درون انسان]] متولد میشود. زمانی که [[انسان]]، ندای [[وجدان]] را به [[تکلیف]] و [[واجب]] [[اخلاقی]] میشنود، طبیعتاً تنها با وجود [[آزادی]] کامل و [[قدرت]] بر [[اطاعت]] و [[فرمانبرداری]] از [[تکلیف]]، این ندا را میشنود، در این وضعیت، [[وجدان]] میپرسد و شخص [[صاحب]] [[وجدان]] مورد سؤال قرار میگیرد و در آن اموری که به [[تکلیف]] [[اخلاقی]] برمیگردد، هیچ رابطهای میان فرد و وجدانش وجود ندارد. آری! [[خداوند متعال]] میپرسد و [[حسابرسی]] میکند، ولی او [[خویشتنداری]] و [[مهربانی]] هم میکند <ref>محمد جواد مغنیه، فلسفه اخلاق در اسلام، ترجمه عبدالحسین صافی، ص۱۴۹ – ۱۵۱.</ref>. | |||
از طرفی [[مقام]] [[مسئولیت]] بعد از [[تکلیف]] است، زیرا از آن میجوشد و زاده میشود. ماهیت [[مسئولیت]] میطلبد که مسؤلی باشد که ما برای حساب و کتاب در برابر او بایستیم، و او کسی است که [[الزام]] و [[تکلیف]] و [[امر و نهی]] نموده است<ref>ر. ک: محمد جواد مغنیه، فلسفه اخلاق در اسلام، ترجمه عبدالحسین صافی، ص۱۶۹.</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۳.</ref> | |||
== [[مسئولیتپذیری]] در [[صحیفه سجادیه]] == | == [[مسئولیتپذیری]] در [[صحیفه سجادیه]] == | ||
جامعترین متن [[حدیثی]] که به [[بیان]] [[حقوق]] و [[وظایف]] متقابل [[انسانها]] پرداخته، رساله الحقوق [[امام سجاد]] {{ع}} است. اینکه [[مسلمان]] هرآنچه را برای خود [[دوست]] دارد، برای [[برادر دینی]] خودش هم بپسندد، اولین و مهمترین حقی است که [[مسلمانان]] بر گردن یکدیگر دارند. | |||
[[انسان]] آرمانی [[صحیفه سجادیه]]، تنها برای خود [[زندگی]] نمیکند، بلکه نسبت به [[مردم]] و [[جامعه]] خود [[احساس مسئولیت]] میکند و همانگونه که [[قرآن کریم]] [[برتری]] [[امت پیامبر]] {{صل}} را منوط به رواج [[امر به معروف و نهی از منکر]] در بین آنان میداند، [[امام سجاد]] {{ع}} نیز در مواردی چند ضمن نیایشهای خود بر اهمیت این موضوع تأکید دارد<ref>عبدالحمید فرزانه، انسان در صحیفه سجادیه، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۵ (تابستان ۸۴)، ص۸۲.</ref>. | |||
به طور کلی میتوان ادعا کرد در تمامی عباراتی که [[امام سجاد]] {{ع}} در خصوص [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[راهنمایی]] خیر دیگران، احساس [[وظیفه]] در مقابل [[خدا]]، [[پیامبر]] {{صل}}، [[والدین]]، [[همسایگان]]، [[فرزندان]] و سایر [[انسانها]] میکند ناشی از [[حس]] [[مسئولیتپذیری]] ایشان است. | |||
از طرفی شیوه [[زندگی]] [[امام]] {{ع}} از واقعه [[عاشورا]] گرفته تا مدد به همنوعان و [[ایستادگی]] در مقابل [[جور]] و رساندن نان و [[غذا]] در شب به [[نیازمندان]] ناشی از [[حس]] [[مسئولیتپذیری]] ایشان است. | |||
[[امام سجاد]] {{ع}} در راستای ایفای [[مسئولیت]] خود نسبت به دیگران از [[خداوند]] میخواهد که وی را از راهنمایان خیر و [[نیکی]] قرار دهد و به وی [[حسن]] [[ارشاد]] و [[نعمت]] [[نیک]] [[راهنمایی]] کردن دیگران را عطا فرماید. [[امام]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت هجدهم آن میفرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا به [[میانهروی]] بهرهمند گردان (که در گفتار و [[کردار]] از [[حد]] [[تجاوز]] نکرده [[تقصیر]] ننمایم) و مرا از درستکاران و راهنمایان به خیر و [[نیکی]]، و از [[بندگان]] [[شایسته]] بگردان و [[رستگاری]] [[قیامت]] و رهایی از [[دوزخ]] را روزیام فرما"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ}}.</ref>. | |||
[[امام]] {{ع}} در دعای ششم و در عبارت هجدهم آن میفرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و و آل او [[درود]] فرست؛ و ما را در این روز و این شب و همه روزهایمان [[توفیق]] عطا فرما تا [[نیکی]] انجام دهیم و از [[بدی]] دوری گزینیم و از [[نعمتها]] [[سپاسگزاری]] و از سنتها ([[واجبات]] و [[مستحبات]]) [[پیروی]] نماییم و [[بدعتها]] (احداث چیزهایی در [[دین]] که از [[دین]] نیست) را ترک کنیم و [[امر به معروف]] (واداشتن بپسندیده: [[واجب]] و [[مستحب]]) و [[نهی از منکر]] (بازداشتن از [[زشتیها]]: [[حرام]] و [[مکروه]]) نماییم و در حفظ و نگهداری (اصول و [[فروع]]) [[اسلام]] بکوشیم، و [[باطل]] و ناراستی را [[نکوهش]] کنیم و آن را [[خوار]] نماییم و به [[ناتوان]] [[کمک]] کنیم و به فریاد ستمدیده برسیم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِيفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِيفِ}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۴-۳۴۵.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||