←منابع
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
||
خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
===[[قیام مختار ثقفی]]=== | ===[[قیام مختار ثقفی]]=== | ||
با توجه به مواضع [[قبیله]] [[جعفی]] در [[قیام امام حسین]]{{ع}} و دیگر [[جنبشهای اجتماعی]] همسو با آن، نبود قراین و شواهدی مبنی بر [[همراهی]] این قبیله با مختار و همزمانی [[شورش]] عبیدالله جعفی با [[قیام مختار]]، به نظر میرسد مواضع اشراف و [[رهبران]] این قبیله و [[طوایف]] آن بیشتر در جهت [[تقابل]] با مختار بوده باشد<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۴۹۸-۴۹۹.</ref>. گزارشهای موجود از حضور فعال [[زحر بن قیس جعفی]] در [[بسیج]] قبایل در برابر مختار در جنگهای [[کوفه]] و [[نبرد]] سبیع خبر میدهد. وی با آغاز قیام [[مختار بن ابوعبیده ثقفی]] به ابن [[مطیع]] - [[کارگزار]] [[زبیری]] کوفه - پیوست و کوشید تا مانع به ثمر رسیدن قیام مختار شود. ابنمطیع او را همراه با عدهای به سوی محله کنده فرستاد تا از پیشروی مختار و یارانش ممانعت به عمل آورد؛ اما [[زحر]] - به مانند دیگر اشراف [[کوفی]] [[هوادار]] [[ابنزبیر]]، - کاری از پیش نبرد و قیام مختار به [[پیروزی]] رسید<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۸۹؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۳۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۱۷.</ref>. [[زحر بن قیس]] و بسیاری از [[اشراف کوفه]]، همواره مترصد فرصتی برای در هم شکستن این [[قیام]] بودند تا اینکه پس از خروج [[ابراهیم بن مالک اشتر]] از کوفه، فرصتی دست داد تا علیه مختار سر به [[شورش]] بردارند. او در این شورش، [[مسئولیت]] [[جنگ]] در محله کنده را عهدهدار بود. اما دیری نپایید که این شورش هم با [[شکست]] مواجه شد و [[زحر بن قیس]] و بسیاری از اشراف و [[قتله]] [[امام حسین]]{{ع}} در [[کوفه]] به [[بصره]] گریختند و به [[مصعب بن زبیر]] ملحق شدند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref>. این [[نبرد]] که به نبرد «[[یوم]] جبّانة السبیع» [[شهرت]] دارد بسیاری از [[شورشیان]] از جمله [[فرات]] پسر [[زحر بن قیس جعفی]] کشته شدند<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۲۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | با توجه به مواضع [[قبیله]] [[جعفی]] در [[قیام امام حسین]]{{ع}} و دیگر [[جنبشهای اجتماعی]] همسو با آن، نبود قراین و شواهدی مبنی بر [[همراهی]] این قبیله با مختار و همزمانی [[شورش]] عبیدالله جعفی با [[قیام مختار]]، به نظر میرسد مواضع اشراف و [[رهبران]] این قبیله و [[طوایف]] آن بیشتر در جهت [[تقابل]] با مختار بوده باشد<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۴۹۸-۴۹۹.</ref>. گزارشهای موجود از حضور فعال [[زحر بن قیس جعفی]] در [[بسیج]] قبایل در برابر مختار در جنگهای [[کوفه]] و [[نبرد]] سبیع خبر میدهد. وی با آغاز قیام [[مختار بن ابوعبیده ثقفی]] به ابن [[مطیع]] - [[کارگزار]] [[زبیری]] کوفه - پیوست و کوشید تا مانع به ثمر رسیدن قیام مختار شود. ابنمطیع او را همراه با عدهای به سوی محله کنده فرستاد تا از پیشروی مختار و یارانش ممانعت به عمل آورد؛ اما [[زحر]] - به مانند دیگر اشراف [[کوفی]] [[هوادار]] [[ابنزبیر]]، - کاری از پیش نبرد و قیام مختار به [[پیروزی]] رسید<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۸۹؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۳۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۱۷.</ref>. [[زحر بن قیس]] و بسیاری از [[اشراف کوفه]]، همواره مترصد فرصتی برای در هم شکستن این [[قیام]] بودند تا اینکه پس از خروج [[ابراهیم بن مالک اشتر]] از کوفه، فرصتی دست داد تا علیه مختار سر به [[شورش]] بردارند. او در این شورش، [[مسئولیت]] [[جنگ]] در محله کنده را عهدهدار بود. اما دیری نپایید که این شورش هم با [[شکست]] مواجه شد و [[زحر بن قیس]] و بسیاری از اشراف و [[قتله]] [[امام حسین]]{{ع}} در [[کوفه]] به [[بصره]] گریختند و به [[مصعب بن زبیر]] ملحق شدند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref>. این [[نبرد]] که به نبرد «[[یوم]] جبّانة السبیع» [[شهرت]] دارد بسیاری از [[شورشیان]] از جمله [[فرات]] پسر [[زحر بن قیس جعفی]] کشته شدند<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۲۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | ||
===بنی مرّان و [[دولت]] [[زبیری]]=== | |||
مواضع [[قبیله]] [[جعفی]] و طوایفش در برابر دولت زبیریان دارای دورویه، [[همراهی]] و [[رویارویی]] بود. اشراف و جنگاوران قبیله جعفی برای بر پایی دولت زبیریان بسیار کوشیدند. حرکت مختار و [[سیاست]] او در [[همدلی]] با [[موالی]]، [[خشم]] روسای [[قبایل]] را برانگیخت و آنان را در پیوستن به زبیریان تحریک کرد. زحر بن قیس و بسیاری از [[اشراف کوفه]] در پی [[قیام مختار]]، نخست با ابنمطیع - [[کارگزار]] [[عبدالله بن زبیر]] در کوفه - همراه شدند و کوشیدند تا از قیام مختار جلوگیری کنند. اما با شکست در مقابل مختار و یارانش، با [[اکراه]] تمام به [[امید]] دستیابی به فرصتی دیگر، به ثمر نشستن قیام مختار را نظارهگر شدند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۸۹؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۸؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۳۱.</ref>. زحر بن قیس و دیگر اشراف و قتله امام حسین{{ع}} در کوفه، پس از شکست [[مجدد]] در «یوم السبیع»<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref> به بصره گریختند و به مصعب بن زبیر پیوستند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref>. [[زحر]]، در نبرد زبیریان با مختار، با [[سپاه]] مصعب بن زبیر همراه شد و پس از شکست [[سپاه مختار]] در [[حروراء]]، از سوی مصعب بن زبیر [[مأمور]] [[تصرف]] محله [بنی] مراد کوفه گردید<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۳۹؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۰۵.</ref>. [[زحر]] همواره از [[فرماندهان]] [[سپاه]] [[مصعب]] بود و حتی در [[جنگ]] سپاه [[زبیری]] با [[خوارج]]، سالاری [[قبایل]] [[مذحج]] و اسد در سپاه وی را بر عهده داشت<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۹۷.</ref>. [[بنی جعفی]] و در رأس آن [[رجال]] بنی مرّان، همچنین در [[اداره ولایات]] [[سرسپرده]] با زبیریان [[همکاری]] داشتند که [[جراح بن حصین جعفی]] - [[فرماندار]] بنی [[زبیر]] در [[وادی القری]] - از این نمونهاند<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۰۹؛ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۷۴.</ref>. اما پیوند [[منافع]] [[سیاسی]] زبیری با منافع اشراف و رؤسای قبایل دیری نپایید و تذبذب قبیلهگرایی و تحرکات هواداران [[اموی]]، پایههای [[دولت]] زبیری را در [[عراق]] [[سست]] کرد. در این زمینه نیز همانند بسیاری دیگر از دگرگونیهای [[اجتماعی]] عراق، چرخش قبایل به [[سود]] [[امویان]] خاتمه یافت و کسانی چون [[زحر بن قیس]] در [[بسیج نیروها]] و [[احیاء]] دوباره [[قدرت]] آنان نقش بسزایی ایفا کردند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴-۶.</ref>. اقدام جراح بن حصین جُعفی در واگذاری «وادی القری» به امویان<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷. نیز ر.ک: ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۰۷؛ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۷۴.</ref> و [[ناسپاسی]] [[زحر بن قیس جعفی]] به مصعب از این نمونه است<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۳۲۷-۳۲۸.</ref>. زحر بن قیس که در جنگ [[مصعب بن زبیر]] با [[عبدالملک بن مروان]] نیز، حضور داشت و در کنار مصعب تا آستانه جنگ با [[عبدالملک]] پیش رفت، اما با [[وعده]] عبدالملک در سپردن امارت [[اصفهان]]، او و بسیاری از سران سپاه مصعب، به زبیریان پشت کردند و با [[خیانت]] به ایشان، اسباب [[شکست]] سپاه مصعب را فراهم آوردند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۵۶؛ ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، ج۲، صص۲۳۴-۲۳۵.</ref>. در این میان، امویان [[فرصت]] یافته و با تحریک [[عصبیت]] قبیلهای [[اعراب]]، بر رقبای خود [[پیروز]] شدند<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۴۹۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
===بنی مرّان و [[تقابل]] با خوارج=== | |||
مواضع فردی و قبیلهای [[جعفی]] و [[طوایف]] آن در [[تقابل]] با [[خوارج]] قرار داشت. خوارج [[روحیات]] [[بدوی]] داشتند که با روحیات شهری [[جعفیها]] در [[تعارض]] بود. از سوی دیگر گرایشهای [[عقیدتی]] - [[سیاسی]] [[قبیله]] جعفی و طوایف متعددش، مانع [[همراهی]] و هواداری آنها با خوارج میشد. در نتیجه جنگاوران، اشراف و [[موالی]] جعفی در [[رویارویی]] جدی با خوارج بودند و شاید به همین سبب بود که [[والیان عراق]] و [[ایران]]، بیشتر از [[فرماندهان]] این قبیله، برای دفع [[شورش خوارج]] در [[عراق]] و ایران بهره میبردند. [[زحر بن قیس]] از جمله این افراد بودند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۹۲-۹۳ و ۱۹۷.</ref>. او که از فرماندهان [[سپاه]] [[مصعب]] در [[دولت]] زبیریان بود، در [[جنگ]] سپاه [[زبیری]] با خوارج، سالاری [[قبایل]] [[مذحج]] و اسد در سپاه وی را بر عهده داشت<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۹۷.</ref>. پس از مستحکم شدن پایههای [[حکومت]] [[عبدالملک بن مروان]] در سرتاسر [[بلاد اسلامی]]، زحر بن قیس به [[خدمت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی]] درآمد و در دفع [[شورشهای خوارج]] بدو خدمات بسیاری عرضه داشت. وی در جریان شورشهای خوارج در عراق و برخی دیگر از [[مناطق اسلامی]] از جمله ایران، به دستور حجاج به همراه سپاهی هزار و هشتصد نفره، به جنگ [[شبیب بن یزید شیبانی]] رفت اما [[شکست]] خورد. در این جنگ، [[زحر]] از خود [[مقاومت]] شجاعانهای نشان داد. او را در حالی که به شدت زخمی شده بود و زخمهای متعددی برداشته بود به [[کوفه]] انتقال دادند. حجاج بن یوسف از وی استقبال کرد و او را مورد [[اکرام]] و تقدیر فراوان خود قرار داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳؛ مسکویه، تجارب الامم، ج۲، ص۲۸۵؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref> و گفت: «{{عربی|من احب آن ينظر الي الشهيد الحيّ فلينظر الي زحر بن قيس}}؛ هر که [[دوست]] دارد [[شهید]] زندهای را ببیند به زحر بن قیس بنگرد»<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳. و با اختلاف عبارات در ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۲۴۳.</ref>. برخی از گزارشات هم، از حضور او در کنار مهلب بن ابیصفره در [[جنگ با خوارج]] حکایت دارند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۹۷-۱۹۸؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۶۶-۳۶۷.</ref>.<ref>سید علی اکبر حسینی ایمنی، مقاله «قاتلان امام حسین{{ع}}»، دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم{{ع}}.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== منابع == | == منابع == |