رابطه قرآن و اهل بیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

این [[آیات]] و روایات چنین جمع‌بندی شده است که چون در [[حدیث متواتر ثقلین]]<ref>ر. ک: کتاب اللّه‌ و اهل‌البیت فی حدیث الثقلین. </ref> [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[تمسک به قرآن]] و اهل‌بیت را عامل [[هدایت]] و مانع [[گمراهی]] و آنان را همتای قرآن و در برخی روایات [[ثقل اصغر]] <ref>بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۴۷۶؛ ج ۲۳، ص ۱۰۹، ۱۴۰. </ref> معرفی کرده و در موارد متعدّد همچون [[حدیث سفینه]]<ref>المعجم‌الصغیر، ج ۱، ص ۱۳۹؛ المستدرک، ج ۲، ص ۳۷۳؛ فلک النجاة، ص ۴۰. </ref> آنان را کشتی نجات [[امت]] قرار داده است، روشن می‌شود که پیوند میان [[قرآن]] و [[اهل‌بیت]] {{عم}} ناگسستنی و [[پیروی]] از آنان و بهره‌گیری از دانش‌های بی‌پایانشان ضروری، بلکه نقش آنان در تبیین و [[تفسیر]] [[معارف قرآن]] حیاتی است، چنان که در ذیل [[حدیث ثقلین]] آمده است: "اگر به [[کتاب خدا]] و [[عترت]] او چنگ بزنید هرگز [[گمراه]] نخواهید شد"<ref>{{متن حدیث|مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً}}</ref>، در نتیجه وجود اهل‌بیت در کنار قرآن به معنای گرامی داشتن آنان و چنگ زدن به ریسمان و گرفتن [[راهنمایی]] از آنان است.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج ۱، ص ۷۹. </ref> [[آیات]] و [[روایات]] یاد شده پیوند ژرف عترت {{عم}} با قرآن و [[ضرورت]] مراجعه به آنان را روشن می‌سازد.

== قرآن در نگاه [[اهل بیت]] ==

# روایات بیانگر [[عظمت]] قرآن و موضع اهل بیت {{عم}} در این زمینه؛ مانند این سخن [[رسول خدا]] {{صل}}: "[[برتری]] قرآن بر سایر سخنان، مانند برتری [[خداوند]] بر مخلوقاتش است".<ref>{{متن حدیث| فَضْلُ اَلْقُرْآنِ عَلَى سَائِرِ اَلْكَلاَمِ كَفَضْلِ اَللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ}}؛ روض‌الجنان، ج۱، ص۷؛ کنزالعمال، ج ۱، ص ۵۱۶، ۵۲۵، ۵۲۷؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۲۳۷. </ref> در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: "قرآن به جز خداوند [[برتر]] از هر چیزی است"<ref>{{متن حدیث| اَلْقُرْآنُ أَفْضَلُ كُلِّ شَيْءٍ دُونَ اَللَّهِ }}؛ روض الجنان، ج ۱، ص ۱۸؛ جامع الاخبار، ص ۴۱؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۲۳۶. </ref> یا آمده است: "قرآن [[نور]] آشکار و ریسمان محکم و [[شفابخش دردها]] و بزرگ‌ترین [[فضیلت‌ها]] و سعادت‌هاست".<ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۳۱. </ref>

# روایاتی که به [[بزرگداشت]] قرآن توصیه می‌کند؛ مانند: روایتی از رسول خدا {{صل}} که فرمود: "آن‌کس که قرآن را بزرگ بشمارد خداوند را بزرگ داشته و کسی که قرآن را بزرگ نشمارد، [[حرمت]] خداوند را سبک شمرده است".<ref>{{متن حدیث|فَمَنْ وَقَّرَ اَلْقُرْآنَ فَقَدْ وَقَّرَ اَللَّهَ وَ مَنْ لَمْ يُوَقِّرِ اَلْقُرْآنَ فَقَدِ اِسْتَخَفَّ بِحَقِّ اَللَّهِ وَ حُرْمَةُ اَلْقُرْآنِ }}؛ کنزالعمال، ج ۱، ص ۵۲۷؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۲۳۶. </ref>

=== اوصاف و [[ویژگی‌های قرآن]] ===

## برخی روایات بیانگر نسبت میان قرآن و انسان است، چنان که [[امیرمؤمنان]]، [[علی]] {{ع}} قرآن را همانند فصل [[بهار]] که بر [[طبیعت]] اثر می‌گذارد مؤثر در [[دل انسان]] دانستند که با رویش [[ایمان]] به [[دل]] طراوت و [[شادابی]] و تحرک و [[نشاط]] می‌بخشد: {{متن حدیث| رَبِيعُ اَلْقُلُوبِ }}<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۱۰. </ref> در تشبیهی دیگر [[علی]] {{ع}} قرآن را داروی دردهای [[روحی]] انسان <ref> نهج‌البلاغه، خطبه ۱۵۶. </ref> دانسته‌اند: {{متن حدیث| وَ اِسْتَشْفُوا بِنُورِهِ فَإِنَّهُ شِفَاءُ اَلصُّدُورِ}}<ref> نهج‌البلاغه، خطبه ۱۱۰. </ref> گاه نیز سفره گسترده [[الهی]]<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۸۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۲۵۸. </ref> و وسیله [[هدایت]] در [[روز]] و [[نور]] در شبِ تاریک معرفی شده است. کسی که قرآن را ختم می‌کند گویی مدارج [[نبوت]] را طی می‌کند، جز اینکه به او [[وحی]] نمی‌شود <ref>الکافی، ج ۲، ص ۶۰۴. </ref>.

## برخی اوصاف ناظر به کارکردهای [[اجتماعی]] قرآن است، چنان که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: قرآن [[پیمان‌نامه]] [[مسلمانان]] است که هر روز باید در آن بنگرند و به رهنمودهای آن عمل کنند: {{متن حدیث| عَهدُ اللهِ اِلی خَلقِهِ }}<ref> جامع احادیث الشیعه، ج ۱۹، ص ۷۱. </ref> [[جامعه قرآنی]] در نگاه اهل‌بیت، فرهنگساز و [[تمدن]] آفرین است، از همین رو علی {{ع}} که از آغاز [[نزول قرآن]] همراه [[پیامبر]] بوده و [[معارف وحیانی]] را دریافته، در وصف این اثر قرآن می‌گوید: کسی با قرآن ننشست، جز آنکه بر [[دانش]] او افزود و از نادانیها و کژیهایش بکاست. قرآن[[حق]] را از [[باطل]] جدا می‌کند و پندگویی است که [[فریب]] ندهد <ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۷۶؛ ر. ک: خطبه ۱۹۲. </ref>.

=== [[تعلیم]] [[قرآن]] ===

=== [[قرائت قرآن]] ===

=== [[عمل به قرآن]] ===

=== [[آداب]] قرائت ===

# قرائت باید با [[اخلاص]] باشد. قرائت قرآن برای کسب [[مال]] و [[مقام]] و [[خودنمایی]] نه تنها ارزشی ندارد، بلکه [[کیفری]] [[الهی]] دارد؛ [[امیرمؤمنان]]، [[علی]] {{ع}} می‌گوید: کسی که قرآن می‌خواند تا با آن به نوایی برسد، در [[قیامت]] صورت او استخوانی بدون گوشت است،<ref> ثواب الاعمال، ص ۵۹۶؛ وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۱۸۳. </ref> چنان‌که براساس برخی [[روایات]] کسی که [[قرآن]] را برای [[خودنمایی]] یا [[رضایت]] [[مردم]] بخواند به عذابهایی دردناک [[مبتلا]] می‌شود <ref>ثواب الاعمال، ص ۶۱۲؛ وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۱۸۴. </ref>.

# قرائت بهتر است از روی [[مصحف]] و نوشتار قرآن باشد. هرچند تأکید [[اهل‌بیت]] {{عم}} بر این [[ادب]]، برخاسته از [[احترام]] آنان به قرآن است، به جهت صیانت قرآن از [[تحریف]] و [[پیشگیری]] از خطایی که ممکن است بر اثر اتکای به [[حافظه]] پدید آید نیز می‌تواند باشد. روایاتی پرشمار در [[ارج]] نهادن به قرائت از روی مصحف آمده است؛ مانند:" کسی که قرآن را از روی مصحف بخواند، چشمانش نیز از قرآن بهره‌مند می‌شود".<ref>{{متن حدیث|مَنْ قَرَأَ اَلْقُرْآنَ فِي اَلْمُصْحَفِ مُتِّعَ بِبَصَرِهِ }}؛ الکافی، ج۲، ص۶۱۳؛ کنزالعمال، ج ۱، ص ۵۳۶. </ref>

== اوصاف مشترک قرآن و [[اهل بیت]] {{عم}} ==

# پیامبر {{صل}} به وسیله آن دو بر [[امّت]] [[اتمام حجّت]] کرده است: {{متن حدیث|أَتمَّ الحُجَّة على الأمّة بهما}}.<ref>خلاصة عبقات الانوار، ج ۴، ص ۳۰۳. </ref>

# در قیامت [[خدا]] و پیامبر {{صل}} درباره آن دو از [[مردم]] سؤال می‌کنند: {{متن حدیث| إِنِّي سَائِلُكُمْ حِينَ تَرِدُونَ عَلَيَّ اَلْحَوْضَ عَنِ اَلثَّقَلَيْنِ.... إِنَّ اَللَّهَ سَائِلُكُمْ كَيْفَ خَلَفْتُمُونِي فِي كِتَابِهِ وَ فِي أَهْلِ بَيْتِي }}<ref>حدیث الثقلین، ص ۳۴؛ خلاصة عبقات الانوار، ج ۲، ص ۲۵۷. </ref>

== سیره عملی [[اهل بیت]] در [[قرائت قرآن]] ==

== [[علوم قرآن]] از منظر اهل بیت ==

علوم قرآن، مباحث کلی قرآن‌شناسانه مانند کیفیت [[نزول]]، جمع و [[کتابت قرآن]]، [[اعجاز]]، [[ناسخ و منسوخ]] و [[محکم و متشابه]] است. [[اهل‌بیت پیامبر]] در [[شناخت قرآن]] و تبیین این موضوعات اشارت‌ها و گاه بیان‌های مبسوطی دارند. پیشگامی اهل‌بیت در طرح این عنوان‌ها که از دهه‌های نخستین [[صدر اسلام]] گزارش شده این نظریه را تثبیت می‌کند که شکل‌گیری مباحث علوم قرآن مدیون سرمایه‌های نخستینی است که آنان در [[اختیار]] [[شاگردان]] خود قرار داده‌اند. [[روایات]] اهل‌بیت در مباحث [[علوم قرآنی]] را می‌توان در امور ذیل مورد توجه قرار داد:

=== تقسیمات قرآن ===

=== صیانت قرآن ===

# روایاتی که در آنها [[اهل‌بیت]] به [[قرآن]] [[تمسک]] کرده و اعتبار سخن خود را با استناد به [[کلام]] [[وحی]] نمایانده یا گفته‌اند: سخنان ما مستند به قرآن است: " وقتی درباره چیزی سخن گفتم از جایگاه آن در قرآن بپرسید"؛<ref>{{متن حدیث| إِذَا حَدَّثْتُكُمْ بِشَيْءٍ فَسْأَلُونِي عَنْهُ مِنْ كِتَابِ اَللَّهِ }}؛ المحاسن، ج ۱، ص ۲۶۹، الکافی، ج ۱، ص ۵۲. </ref> همچنین آنگاه که در وصف قرآن سخن گفته‌اند و آن را دارای فصل و وصل و ظاهر و [[باطن]] دانسته‌اند <ref>المحاسن، ج ۱، ص ۲۷۰؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۹۰. </ref> به همین کتاب موجود اشاره و بر موجودیت و [[استواری]] آن تأکید داشته‌اند.

# روایاتی که اصل قرآن را مسلّم گرفته؛ ولی درباره تفسیرهای نادرست و تحریف‌های معنوی آن هشدار داده‌اند که نشان اهتمام ویژه به نگهداری محتوایی قرآن است. دغدغه اهل‌بیت {{عم}} بیش از [[حفظ]] الفاظ و کلمات قرآن، درباره حفظ و صیانت محتوایی آن بوده است، چنان‌که در روایتی از [[رسول خدا]] {{صل}} آمده است: " بیشترین چیزی که از آن بر [[امت]] خود بیمناکم، این است که پس از من قرآن را در جایگاه [[واقعی]] و معنای درستش قرار ندهند"<ref>{{متن حدیث| أَكْثَرُ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِي مِنْ بَعْدِي رَجُلٌ يَتَأَوَّلُ اَلْقُرْآنَ يَضَعُهُ عَلَى غَيْرِ مَوَاضِعِهِ }}؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۱۲. </ref> یا نسبت به [[تفسیر به رأی]] یا بی‌توجهی به سیاق و صدر و ذیل [[آیات]] هشدار داده شده است.<ref> بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۱۰. </ref>

=== [[تاریخ قرآن]] و جمع آن ===

=== [[اسباب نزول]] ===

# روایاتی که به بیان اهمیت [[اسباب نزول]] در [[فهم]] [[آیه]] پرداخته است؛ مانند اینکه [[امیرمؤمنان]]، [[علی]] {{ع}} می‌فرماید: "آیه‌ای نازل نشده است، مگر اینکه می‌دانم که درباره چه چیزی و کجا و بر چه کسی نازل شده است"<ref>{{متن حدیث| وَ اَللَّهِ مَا نَزَلَتْ آيَةٌ إِلاَّ وَ قَدْ عَلِمْتُ فِيمَا نَزَلَتْ وَ أَيْنَ نَزَلَتْ }}؛ الطبقات، ج ۲، ص ۲۵۷؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۷؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۹۳. </ref> یا اخباری که یکی از ویژگی‌های [[مصحف امام علی]] {{ع}} را بیان سبب نزول [[آیات]] دانسته است.<ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۵۴؛ التمهید، ج ۱، ص ۲۹۲. </ref> برخی روایات این [[مصحف]] را مشتمل بر بیان [[زمان]] [[نزول]] آیات و ترتیب [[تاریخی]] آن دانسته‌اند.<ref>مصحف امام علی {{ع}}، ص ۱۱۹ ـ ۱۲۰. </ref>

# روایاتی که می‌گوید سبب نزول مخصص و محدود کننده [[پیام]] آیه نیست، چنان که [[امام باقر]] {{ع}} فرموده‌اند: اگر آیه‌ای که درباره قومی نازل می‌شد فقط به آن [[قوم]] اختصاص داشت باید با [[مرگ]] آن قوم زمان آن آیه نیز سپری می‌شد و در این صورت چیزی از [[قرآن]] نمی‌ماند، در حالی که قرآن تا هنگامی که [[زمین]] و [[آسمان]] برقرار است جریان دارد و هر قومی آیه‌ای دارد که آن را [[تلاوت]] می‌کند <ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۰؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۱۵. </ref>. در روایاتی دیگر قرآن به [[خورشید و ماه]] [[تشبیه]] شده و ناظر بودن به موارد خاص را محدود کننده پیام و دلالت آیه ندانسته‌اند.<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۰۴. </ref>

=== ظاهر و [[باطن]] داشتن [[قرآن]] ===

=== [[اعجاز قرآن]] ===

# بیان [[فلسفه]] ادغام پیامهای [[هدایتی]] پیامبر در [[سند]] [[نبوت]] و [[حقانیت]] او، زیرا در میان [[پیامبران پیشین]] دستورالعملهای هدایتی از معجزات جدا بود؛ اما در مورد [[پیامبر اسلام]] [[کتاب الهی]] همان معجزه و سند رسالت او قرار گرفت، چنان که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: خداوند آن را دلیل بر [[صدق]] [[راستگویان]] و جدایی آنان از [[دروغگویان]] قرار داد.<ref> بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۷۱. </ref>در روایتی دیگر منسوب به [[امام عسکری]] {{ع}} آمده است که قرآن [[نبی]] بودن و [[آیت]] بودن را آشکار می‌سازد: {{متن حدیث| أَبَانَ فِيهِ نُبُوَّتَهُ وَ أَظْهَرَ بِهِ آيَتَهُ وَ مُعْجِزَتَهُ}} <ref>بحارالانوار، ج ۹، ص ۱۸۲؛ تفسیر منسوب به امام عسکری {{ع}}، ص ۴۰۲. </ref> ازاین‌رو در منظر اهل‌بیت قرآن بر اثر [[ابدی]] بودن آشکارتر از معجزات پیامبران پیشین معجزه و دلیل آشکار بر نبوت پیامبر {{صل}} می‌گردد <ref>تفسیر منسوب به امام عسکری {{ع}}، ص ۴۱۰. </ref>.

# یکی دیگر از ابعاد اعجاز قرآن ویژگی آورنده آن، یعنی [[امّی]] بودن پیامبر است. اینکه [[پیامبر]] تا [[پیش از بعثت]] نزد هیچ کس [[درس نخوانده]] با این وجود [[معارف]] بلند [[قرآنی]] را آورده هرچند در برخی [[آیات]] {{متن قرآن| الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِيَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}} <ref>سوره اعراف، آیه:۱۵۷. </ref>؛ {{متن قرآن| وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ}}<ref>سوره عنکبوت، آیه:۴۸. </ref>؛ مطرح شده؛ اما در میان [[مسلمانان]] و در تقریر [[اعجاز]] و [[اثبات]] [[سندیت]] [[قرآن]] برای [[رسالت]] در [[روایات]] [[اهل‌بیت]] مطرح شده است: {{متن حدیث| رَجُلٍ مِنْكُمْ لاَ يَقْرَأُ وَ لاَ يَكْتُبُ وَ لَمْ يَدْرُسْ كِتَاباً وَ لاَ اِخْتَلَفَ إِلَى عَالِمٍ وَ لاَ تَعَلَّمَ مِنْ أَحَدٍ وَ أَنْتُمْ تَعْرِفُونَهُ فِي أَسْفَارِهِ وَ حَضَرِهِ بَقِيَ كَذَلِكَ أَرْبَعِينَ سَنَةً ثُمَّ أُوتِيَ جَوَامِعَ اَلْعِلْمِ حَتَّى عَلِمَ عِلْمَ اَلْأَوَّلِينَ وَ اَلْآخِرِينَ }}<ref> تفسیر منسوب به امام عسکری {{ع}}، ص ۱۵۳. </ref> این مقدمه در تقریر [[استدلال]]، کمتر مورد توجه اعجاز پژوهان قرار گرفته، به ویژه کسانی که بر [[اعجاز بیانی]] و [[فصاحت]] و [[بلاغت]] تأکید می‌کنند، زیرا ممکن است [[انسانی]] درس ناخوانده در [[سخن گفتن]] چیره‌ دست باشد؛ اما نمی‌تواند معارف بلند بیاورد و حکمت‌ها و [[تاریخ]] پیشینیان را بیان کند. [[علامه مجلسی]] در این باره می‌گوید: [[ظهور]] قرآن [[عظیم]] از کسی که از آغاز [[تولد]] تا پایان [[عمر]] هرگز نزد انسانی [[تعلیم]] نگرفته و چشم به کتابی ندوخته از بزرگ‌ترین [[معجزات]] است <ref>بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۸۱. </ref>

=== [[محکم و متشابه]] ===

=== [[ناسخ و منسوخ]] ===

=== عام و خاص ===

=== امثال قرآن ===

=== قصص قرآن ===

اهمیت بحث قصص از آن‌روست که بخش گسترده‌ای از [[آیات قرآن]] را قصه‌های [[اقوام]] پیشین و [[زندگی]] [[پیامبران الهی]] تشکیل می‌دهد. در [[روایات]] اهل‌بیت {{عم}} اهداف و [[فلسفه]] تکرارها، توضیح و تفصیل داستان‌ها و مرزبندی [[اخبار صحیح]] از ناصحیح مطرح شده است. آنان در موارد فراوانی ضمن تبیین قصص قرآن به اهداف این قصص توجه کرده‌اند تا مخاطبان در پی آثار آن حرکت کنند.<ref> نهج البلاغه، خطبه‌های ۸۹، ۱۵۷، ۱۹۲. </ref> قرآن می‌گوید: {{متن قرآن|نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى}}<ref>سوره کهف، آیه: ۱۳.</ref>، ازاین‌رو در [[نهج‌البلاغه]] بارها با اشاره به داستان [[انبیای پیشین]] و حتی داستان [[ابلیس]] می‌گوید: [[پند]] بگیرید: {{متن حدیث| فَاعْتَبِرُوا }}<ref> نهج البلاغه، خطبه‌، ۱۹۲. </ref> و در جایی می‌گوید: داستان آنان برای کسانی که [[عبرت]] بگیرند عبرت است. اهل‌بیت برای توجه دیگران به [[هدف]] قصه‌های [[قرآنی]] آنها را توضیح و تفصیل می‌دهند تا صورت قصه کامل و هدف آن واضح گردد <ref> بحارالانوار، ج ۲۱، ص ۳۳. </ref>. و این تفصیل برای [[آگاهی]] به جزئیات حال شخصیتهای داستان نیست، بلکه [[هدف]] از آن [[ترویج حق]] و اشاعه [[اصول اعتقادی]] و [[آشکار کردن]] [[اعتقاد]] [[باطل]] است.<ref> بحارالانوار،، ج ۱۲، ص ۲۷۵؛ ج ۶۰، ص ۱۹۵. </ref> [[روایات]] فراوانی در این بخش [[نقل]] شده و نشان می‌دهد که [[اهل‌بیت]] تا چه اندازه زمینه گسترش و تفصیل [[قصص]] [[قرآن]] را فراهم کرده‌اند.

=== قرائات ===

پدید آمدن قرائت‌های هفت‌گانه نیز پس از عصر اهل‌بیت است و آنان تأکید داشتند که با قرائتی که [[مردم]] می‌خوانند بخوانید. <ref>الکافی، ج۲، ص۶۳۱، ۶۳۳؛ بحارالانوار، ج ۸۲، ص ۲۹. </ref> اهل‌بیت {{عم}} به [[صراحت]] تأکید کرده‌اند که قرآن بر یک حرف نازل شده و [[پندار]] [[نزول قرآن]] بر ۷ حرف (به معنای ۷ قرائت) را [[تکذیب]] کرده‌اند<ref>الکافی، ج ۲، ص ۶۳۰؛ البرهان، ج ۱، ص ۴۵، ۴۷. </ref>.

== نسبت میان [[قرآن]] و [[اهل بیت]] ==

== [[اهل بیت]] و فهم قرآن ==

از مباحث پیشین این نکته آشکار می‌گردد که مدرسه اهل‌بیت نسبت به [[صحابه]] و [[تابعان]] برجستگی ویژه‌ای دارد. این برجستگی به سبب [[وابستگی]] به [[پیامبر]] و پیوند با آموزه‌های [[وحیانی]] است؛ اما آیا این سخن بدین معناست که بدون [[رجوع]] به روایات اهل‌بیت، قرآن مبهم و نامفهوم و [[ظواهر]] آن فاقد [[حجیت]] است و دستیابی به آن تنها از طریق [[روایات تفسیری]] میسور است؟ گروهی از [[محدثان]] و اخباریان [[شیعه]] از دیرباز چنین می‌پنداشتند که قرآن جز برای پیامبر و [[راسخان در علم]] قابل فهم و [[حجت]] نیست و آنان اگر [[آیه]] و سوره‌ای را [[تفسیر]] کرده‌اند برای دیگران قابل استفاده و [[تمسک]] است و گرنه باید توقف کرد و [[فهم]] آن را به اهلش واگذاشت <ref>الحدائق، ج ۱، ص ۲۷؛ وسائل الشیعه، ج ۲۷، ص ۱۷۶. </ref>. از سخنان [[قاضی عبدالجبار]] اسدآبادی که این [[پندار]] را نقد می‌کند، چنین بر می‌آید که این [[اندیشه]] [[نادرست]] در [[قرن پنجم]] مطرح بوده است،<ref>المغنی، اسدآبادی، ج ۱۶، ص ۳۴۵. </ref> گرچه پیش از این در دوران [[تابعان]] کسانی مانند [[سعید بن مسیب]] و [[عبیده سلمانی]] - بدون آنکه [[رجوع]] به [[اهل‌بیت]] را مطرح کنند - بر این [[باور]] بوده‌اند که اظهار نظر در معانی [[آیات قرآن]] جایز نیست؛<ref>جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۵۹. </ref> لکن این اندیشه از [[قرن یازدهم]] گسترش یافت و در میان گروهی از اخباریان و بعدها به وسیله کسانی که ظاهرا و به ویژه در [[فقه]] با اخباریان [[دلدادگی]] نداشتند، ولی [[افکار]] و [[عقاید]] این گروه به صورت ناخواسته بر افکار آنان اثر جدی گذاشت دیده می‌شود و در نتیجه همان عقاید را با تعبیراتی دیگر در [[معارف]] و عقاید ابراز می‌کردند.<ref>مکتب تفکیک، ص ۱۸۰ - ۱۸۱. </ref> [[دلیل]] این گروه روایاتی مانند همانا [[قرآن]] را مخاطب آن می‌شناسد"<ref>{{متن حدیث| إِنَّمَا يَعْرِفُ اَلْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِهِ }}؛ الکافی، ج ۸، ص ۳۱۲؛ وسائل الشیعه، ج ۲۷، ص ۱۸۵. </ref> است. بر پایه این‌گونه [[روایات]] چون مخاطب قرآن [[پیامبر]] و [[راسخان]] در علم‌اند و فقط آنها می‌توانند قرآن را بفهمند، برای دیگران قابل فهم نیست، به ویژه آنکه بخشی از آیات قرآن عام و مطلق است و با [[سخنان پیامبر]] و اهل‌بیت {{عم}} تخصیص و تقیید خورده و آن مقیِّدها و مخصِّصها در [[اختیار]] ما نیست و استناد به [[ظواهر]] آنها نادرست است. از سوی دیگر روایات فراوانی در [[نهی]] و [[نکوهش]] از [[تفسیر به رأی]] رسیده است.<ref>جامع‌البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۵۴؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۷؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۰۷. </ref> [[مخالفان]] این دیدگاه بر آن‌اند که بی‌تردید [[خداوند متعال]] [[قرآن]] را برای همه جهانیان نازل کرده و از همه مخاطبان خود خواسته تا تعالیمش را برگیرند و آن را بفهمند {{متن قرآن| كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الأَلْبَابِ }}<ref>سوره ص، آیه: ۲۹. </ref> و به زبان [[قوم]] هم آورده {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ }} <ref>سوره ابراهیم، آیه: ۴. </ref> و [[راه]] جدیدی در لغت [[عرب]] و اسلوب بیان نیز اختراع نکرده، بلکه با همان الفاظ و معانی، و با زبان متداول با [[مردم]] سخن گفته است: {{متن قرآن|إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}} <ref>سوره زخرف، آیه:۳. </ref> و به مردم [[فرمان]] [[تفکر]] و [[تدبر در قرآن]] داده است. اگر قرآن قابل [[فهم]] و [[تفسیر]] نبود یا فهم آنان [[حجت]] نبود، مخاطبان را بر عدم [[تأمل]] و [[تدبّر]] در قرآن [[توبیخ]] نمی‌کرد. {{متن قرآن|أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلافًا كَثِيرًا}} <ref>سوره نساء، آیه: ۸۲. </ref> اگر قرآن در دسترس فهم [[بشر]] نباشد، چگونه می‌تواند برای مردم [[نور]]، [[موعظه]]، [[بلاغ]]، [[بشارت]] و [[انذار]] باشد، در صورتی که خطاب قرآن مستقیما به توده‌های مردم است، افزون بر این از [[اهل‌بیت]] {{عم}} روایاتی رسیده است که به قرآن [[رجوع]] کنید و حتی در پاره‌ای از [[روایات]] از زبان اهل‌بیت [[اعتقاد]] به مبهم بودن قرآن موجب [[هلاکت]] مردم معرفی و شدیدا رد شده است، چنان که از [[امام باقر]] {{ع}} [[نقل]] شده است: {{متن حدیث| فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ كِتَابَ‏ اللَّهِ‏ مُبْهَمٌ‏ فَقَدْ هَلَكَ وَ أَهْلَك}}<ref>المحاسن، ج۱، ۲۷۰؛ بحارالانوار، ج۸۹، ص ۹۰. </ref> چنین نیست که مقیِّد و مخصِّص داشتن قرآن باعث [[اجمال]] آن باشد، زیرا افزون بر اینکه این مخصِّص و مقیِّدها مربوط به [[احکام]] است، در خود قرآن شاهدی بر آنها وجود دارد، چنان که اهل‌بیت {{عم}} فرموده‌اند: در قرآن چیزی نیست، مگر اینکه در توضیح و تبیین آن دلیلی در قرآن آمده که مردم نمی‌دانند،<ref> المحاسن، ج۱، ۲۷۰؛ وسائل‌الشیعه، ج۲۷، ص ۱۹۲. </ref> ازاین‌رو لازم است چنان‌که خود قرآن فرمان تأمل و [[تدبر]] داده، آن شواهد را بیابند و از همین رو کسانی مانند [[شیخ انصاری]] رمز تأکید و [[تدبر]] را افزون بر ژرفنگری و دقت در [[پیام]]، [[کشف]] همین نکات و شواهد دانسته‌اند.<ref>فرائد الاصول، ج ۱، ص ۱۰۵. </ref> اما مدلول روایتی که می‌گوید: [[قرآن]] را تنها مخاطب آن می‌شناسد بر فرض صحت خبر و دلالت آن، بدین معنا نیست که قرآن [[حجت]] و قابل استناد نیست، بلکه بدین معناست که [[شناخت کامل]] و [[معرفت حقیقی]] سراسر قرآن و از جمله بطون گوناگون آن، تنها برای مخاطبان آن حاصل می‌گردد و برای اشاره به این گونه [[معرفت]] تعبیر {{متن حدیث|يَعْرِفُ}} آمده؛ نه یفسّر و یأوّل. به همین سبب بسیاری از محققان [[شیعه]] تأکید کرده‌اند که همه [[مردم]] در اصلِ امکان [[فهم]] [[ظواهر]] و [[تفسیر قرآن]] مشترک‌اند و آنچه به [[امامان معصوم]] و [[اهل‌بیت]] {{عم}} اختصاص دارد، امور دیگری است. بنابراین باید سه حوزه فهم ظاهر و [[تفسیر]] و [[تأویل]] را در نسبت میان اهل‌بیت و قرآن مشخص کرد. آنچه در بحث حجیتِ [[ظواهر قرآن]] مطرح است به مدلول مطابقی و تضمنی متن مربوط می‌شود؛ بدون تردید متن قرآن مانند هر متنی دیگر قابل استناد است.

== [[اهل بیت]] و روش اختصاصی در فهم ==

== جایگاه انحصاری [[اهل بیت]] نسبت به [[قرآن]] ==

=== تفصیل معارف و [[احکام]] ===

=== [[هدایت]] و تصحیح بدفهمی نسبت به قرآن ===

=== [[تأویل]] آیات ===

با [[تأویل]] لایه‌های چندگانه [[معانی قرآن]] [[کشف]] می‌گردد. کشف لایه‌ها از طریق تأویل همانند تفسیر فرصتی است برای [[کاوش]] متن که [[علم]] آن به [[انسان‌ها]] [[هدیه]] داده شده است و یکی از ویژگی‌های اهل‌بیت {{عم}} [[آگاهی]] آنان به تأویل است. گرچه درباره [[علم به تأویل]] [[اختلاف]] شده که جز [[خداوند]] [[تأویل قرآن]] را کسی می‌داند یا نه؛<ref>المیزان، ج ۳، ص ۴۹. </ref> اما تردیدی نیست که [[قرآن]] دلالت دارد که [[علم به تأویل]] برای غیر [[خدا]] جایز است.<ref> المیزان، ج ۳، ص ۵۱ - ۵۵. </ref> از سوی دیگر [[تأویل قرآن]] میسور همگان نیست، بلکه ویژه کسانی است که قرآن از آنان به "[[راسخان در علم]]" و [[خردمندان]] {{متن قرآن| أُوْلُوا الأَلْبَابِ }} یاد می‌کند: {{متن قرآن| هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ}}<ref>سوره آل عمران، آیه: ۷. </ref> [[راسخان در علم]] بی‌واسطه یا با واسطه [[علم]] [[تأویل]] را از [[خداوند]] می‌گیرند. [[رسوخ در علم]] و [[خردمندی]] نیز درجات و مراتبی دارد که افراد به اندازه [[احاطه علمی]] و [[تقرب]] [[معنوی]] و اتصال به سرچشمه [[علم الهی]] از آن بهره می‌برند. [[مَثَل]] اعلای این [[آگاهی]] شخص [[پیامبر]] است که خداوند او را برای [[ابلاغ وحی]] [[برگزیده]] و به او کتاب و [[حکمت]] آموخته است. {{متن قرآن|وَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ أَن يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ إِلاُّ أَنفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِن شَيْءٍ وَأَنزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَكَانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا }} <ref>سوره نساء، آیه: ۱۱۳. </ref> در مرتبه بعد نیز به [[اهل‌بیت پیامبر]] علم تأویل آموخته شد، و یکی از [[فضایل]] آنان آگاهی به تأویل قرآن است. اگرچه دیگران نیز به بخشی از تأویل به معنای یاد شده دسترسی دارند، اما افزون بر اینکه [[انسان‌ها]] در [[ادراک]] مطالب [[علمی]] به ویژه تأویل قرآن یکسان نیستند و به [[میزان]] [[فهم]] خود از معانی و حقایق بهره می‌برند، تأویلهای قرآن نیز یکسان نیست و مراتبی دارد.

=== رفع اختلاف‌ها ===

=== [[ایستادگی]] در برابر [[انحرافات]] ===

بر پایه برخی [[روایات]]، اهل بیت {{عم}} [[مسئولیت]] ایستادگی در برابر انحرافات را داشتند؛ به عنوان نمونه روایاتی از [[پیامبر]] آمده است که بار [[حفظ]] این [[دین]] را در [[دفاع از اسلام]] و رد انحراف‌ها در هر دوره‌ای، مردی از [[فرزندان]] من بر دوش می‌گیرد که تأویلهای [[باطل]] اندیشان و تحریفهای کژ افکاران و بر ساخته‌های [[نادانان]] را از آن دور و نابود می‌سازد.<ref>قرب الاسناد، ص ۷۷؛ بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۳۰. </ref> این [[ایستادگی]] به طور گسترده در دوره‌های مختلف حتی با [[دشواری]] انجام [[مسئولیت]] و فشارهای طاقت‌فرسا [[مشاهده]] می‌شود؛ آنان با [[تفسیر به رأی]]،<ref>التوحید، ص ۲۶۴؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۰۷. </ref> [[اسرائیلیات]] و نسبت‌های ناروا به [[پیامبران]]،<ref>بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۴۲۵. </ref> [[قیاس]]، [[استحسان]] <ref>الکافی، ج ۱، ص ۵۴. </ref> و مانند آن [[مبارزه]] می‌کردند. [[امیرمؤمنان]] [[علی‌بن ابی‌طالب]] {{ع}}، به [[شبهات]] مربوط به تناقض در [[قرآن]] پاسخ می‌داد.<ref>ر. ک: بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۹۸ - ۱۲۷. </ref> [[روایات]] مربوط به این بخش به ویژه در [[پاسخ به شبهات]] و اشکالات و توضیح بدفهمی‌ها در کتاب [[توحید]] [[صدوق]]، [[الاحتجاج]] [[طبرسی]] و [[کتاب]] [[الاحتجاج]] بحارالانوار <ref> بحارالانوار، ج ۹ ـ ۱۰.</ref> دیده می‌شود و گستردگی آن نشان اهتمام [[اهل بیت]] به این مسئله است.

=== تجسم بخشیدن تعالیم [[قرآنی]] ===

=== [[علم ویژه]] به قرآن ===

== منابع ==