سبک زندگی پیامبر خاتم: تفاوت میان نسخه‌ها

سبک زندگی پیامبر خاتم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۵

۵۲٬۳۳۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۳۰ آوریل ۲۰۲۴

←‏جستارهای وابسته

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۵٬۵۴۲

ویرایش

@@ خط ۱۱۹: / خط ۱۱۹: @@
 آن حضرت گاه غذا را در میان [[مسکینان]] و [[نیازمندان]] و به همراه آنان میل می‌کرد و از برکت حضور ایشان بسیاری از آنان نیز سیر می‌شدند. بنا به نقل [[حمیری]] از [[امام باقر]]{{ع}}، شبی پیامبر اکرم{{صل}} به همراه مساکینی که در [[مسجد]] می‌خوابیدند، در کنار [[منبر]] [[روزه]] خود را [[افطار]] کرد و از غذایی که در ظرفی سفالی نهاده شده بود، میل فرمود و به برکت حضور حضرت، سی نفر از ایشان از آن غذا خوردند و [[سیر]] شدند. سپس آن ظرف به نزد [[همسران]] حضرت بازگردانده شد و همه آنان نیز سیر شدند<ref>{{متن حدیث|أَبُو الْبَخْتَرِيِّ، عَنْ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ{{ع}}: أَنَّ الْمَسَاكِينَ كَانُوا يَبِيتُونَ فِي الْمَسْجِدِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فَأَفْطَرَ النَّبِيُّ{{صل}} مَعَ الْمَسَاكِينِ الَّذِينَ فِي الْمَسْجِدِ ذَاتَ لَيْلَةٍ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فِي بُرْمَةٍ، فَأَكَلَ مِنْهَا ثَلَاثُونَ رَجُلًا ثُمَّ رُدَّتْ إِلَى أَزْوَاجِهِ شِبَعَهُنَّ‌}}؛ (الحمیری، قرب الأسناد، ص۱۴۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۱۹، ح۹).</ref>.
 این [[روایت]] در برگیرنده دو [[پیام]] است: اهتمام [[رسول خدا]]{{صل}} به هم غذا شدن با دیگران (به ویژه محرمان) و دیگر نیز [[اعجاز]] آن حضرت در سیر شدن عده‌ای زیاد با غذایی اندک.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۶۸.</ref>.
+===چگونه؟===
+در این باره که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} چگونه غذا می‌خورد و چه آدابی را رعایت می‌کرد، [[روایات]] بسیاری در دست است و به همین روست که [[سیره نبوی]]{{صل}} از این حیث نزد [[مسلمانان]] از جذابیت زیادی برخوردار است؛ چراکه آنان مایل‌اند در [[آداب]] و شیوه عمل، به آن حضرت [[تأسی]] جویند. [[حال]] به ویژگی‌ها و [[آداب غذا خوردن]] و یا [[نوشیدن]] رسول خدا{{صل}} می‌پردازیم.
+۱. '''شروع با [[نام خدا]] و [[دعا]]، و ختم با [[حمد]] [[خدا]]''': در [[خوردن و آشامیدن]] نیز همچون دیگر کارها، پیامبر اکرم{{صل}} نام خدا را بر زبان جاری می‌کرد<ref>{{متن حدیث|كَانَ‌{{صل}} إِذَا أَكَلَ سَمَّى...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۷).</ref>.
+پیش‌تر از آن حضرت نقل کردیم که می‌فرمود:
+هنگامی که غذا چهار ویژگی بیابد، کامل شود: [[حلال]] باشد، و دستانی که از آن می‌خورند زیاد باشند، و با [[بسم الله]] آغاز شود، و با حمد ختم شود<ref>البرقی، المحاسن، ج۲، ص۳۹۸.</ref>.
+هنگامی که مقابل حضرت غذا نهاده می‌شد، می‌فرمود:
+بسم الله، خدایا آن را نعمتی مورد [[سپاس]] قرار ده که به واسطه‌اش [[نعمت]] [[بهشت]] را دریابیم!... بسم الله، خدایا در آنچه به ما روزی کرده‌ای، [[برکت]] عطا کن و آن را استمرار بخش!<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ النَّبِيُّ{{صل}} إِذَا وُضِعَتِ الْمَائِدَةُ بَيْنَ يَدَيْهِ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا نِعْمَةً مَشْكُورَةً نَصِلُ بِهَا نِعْمَةَ الْجَنَّةِ وَ كَانَ{{صل}} إِذَا وَضَعَ يَدَهُ فِي الطَّعَامِ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِيمَا رَزَقْتَنَا وَ عَلَيْكَ خَلَفُهُ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۴۱ و ۲۴۲).</ref>
+شایان ذکر است برخلاف [[عادت]] رایج، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پیش از شروع غذا دست به [[دعا]] برمی‌داشته که این بیانگر [[شکر]] قبل از تنعم است.
+آن حضرت به وقت [[نوشیدن]] نیز [[نام خدا]] و دعا را در ابتدا و [[حمد]] [[خدا]] را در انتها بر زبان جاری می‌ساخت و چون آب را در سه نفس می‌نوشید، سه بسم‌الله و سه حمد می‌گفت<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} إِذَا شَرِبَ بَدَأَ فَسَمَّى وَ حَسَا حُسْوَةً وَ حُسْوَتَيْنِ ثُمَّ يَقْطَعُ فَيَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ يَعُودُ فَيُسَمِّي ثُمَّ يَزِيدُ فِي الثَّالِثَةِ ثُمَّ يَقْطَعُ فَيَحْمَدُ اللَّهَ فَكَانَ لَهُ فِي شُرْبِهِ ثَلَاثُ تَسْمِيَاتٍ وَ ثَلَاثُ تَحْمِيدَاتٍ...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۴۶).</ref>. ایشان هنگام شروع به نوشیدن نیز چنین دعا می‌کرد:
+حمد خدایی را که نازل کننده آب از [[آسمان]] و گرداننده امور است، به هرگونه که بخواهد. [[به نام خدا]] که بهترین نام‌هاست<ref>{{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ مُنْزِلِ الْمَاءِ مِنَ السَّمَاءِ مُصَرِّفِ الْأَمْرِ كَيْفَ يَشَاءُ بِسْمِ اللَّهِ خَيْرِ الْأَسْمَاءِ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۱۵۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۴۷۵).</ref>.
+[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نیز می‌فرماید:
+بارها در پی [[رسول خدا]]{{صل}} بودم [و می‌دیدم که] آب می‌نوشید و با [[آشامیدن]] آب، سه بار نفس می‌کشید و هر بار در آغازش [[بسم الله]] و در پایانش حمد می‌گفت<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ عَلِيٍّ{{ع}}: أَنَّهُ قَالَ: تَفَقَّدْتُ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} غَيْرَ مَرَّةٍ وَ هُوَ يَشْرَبُ الْمَاءَ تَنَفَّسَ ثَلَاثاً مَعَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ تَسْمِيَةٌ إِذَا شَرِبَ وَ حَمِدَ إِذَا قَطَعَ}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۳).</ref>.
+بنا به [[نقلی]] دیگر، رسول خدا{{صل}} تا هنگام نوشیدن شیر می‌فرمود: «خدایا! بر ما در آن [[برکت]] ده و بیشتر از این روزی کن» همچنین هنگام [[نوشیدن آب]] می‌فرمود:
+حمد خدایی را که با رحمتش ما را از [[آب گوارا]] و زلال [[سیراب]] کرد و به واسطه گناهانمان آب [[شور]] و تلخ بر ما ننوشانید<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} أَنَّهُ كَانَ إِذَا شَرِبَ اللَّبَنَ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِيهِ وَ زِدْنَا مِنْهُ وَ إِذَا شَرِبَ الْمَاءَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي سَقَانَا عَذْباً زُلَالًا بِرَحْمَتِهِ وَ لَمْ يَسْقِنَا مِلْحاً أُجَاجاً بِذُنُوبِنَا}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۶).</ref>.
+۲. '''[[نوشیدن]] در سه جرعه''': آن سان که گذشت، روش و [[سیره پیامبر اکرم]]{{صل}} در نوشیدن چنین بوده که هر [[وعده]] نوشیدن را در سه جرعه تقسیم می‌کرده و در هر جرعه نیز نام و [[حمد الهی]] را بر زبان جاری می‌ساخته است. در [[روایات معصومین]]{{عم}} درباره تفاوت [[انسان]] و حیوانات در نوع نوشیدن چنین آمده است که [[آدمی]] همچون بهایم به یکباره آب ننوشد. از [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} نقل شده که فرمود: «نوشیدن در سه نفس بهتر از یک نفس است». آن دو [[بزرگوار]] [[اکراه]] داشتند که انسان همچون شتر بسیار [[تشنه]]، سر در آب فرو برد و سر بر ندارد تا [[سیر]] شود<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{عم}} أَنَّهُمَا قَالا ثَلَاثُ أَنْفَاسٍ فِي الشَّرَابِ أَفْضَلُ مِنْ نَفَسٍ وَاحِدَةٍ وَ كَرِهَا أَنْ يَتَشَبَّهَ الشَّارِبُ بِشُرْبِ الْهِيمِ يَعْنِيَانِ الْإِبِلَ الصَّادِيَةَ لَا تَرْفَعُ رُءُوسَهَا مِنَ الْمَاءِ حَتَّى تَرْوَى}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۴).</ref>.
+از [[ابن عباس]] نقل شده که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} هنگام نوشیدن، دو بار نفس می‌کشید<ref>{{متن حدیث|عن ابن عباس: كَانَ إِذَا شَرِبَ تنفس مرتین}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۴).</ref>. نیز بنا به [[نقلی]] از [[طبرسی]]، آن حضرت گاه با یک نفس می‌نوشید<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} رُبَّمَا شَرِبَ بِنَفَسٍ وَاحِدٍ حَتَّى يَفْرُغَ‌}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref> می‌توان گفت این در مواردی بوده که ایشان آب اندکی می‌نوشیده و نوشیدن با سه نفس لزومی نداشته است.
+۳. '''[[پرهیز]] از نوشیدن از داخل ظرف''': در روایتی آمده است که روزی آن حضرت مردی را دید که دهان در آب کرده و همچون حیوانات از وسط ظرف می‌نوشد. ایشان به وی فرمود: «آیا مثل بهایم سر در آب کرده و می‌نوشی؟ اگر ظرف نداری با دستانت بنوش که از پاکیزه‌ترین ظروف است»<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} أَنَّهُ مَرَّ بِرَجُلٍ يَكْرَعُ فِي الْمَاءِ بِفِيهِ يَعْنِي يَشْرَبُهُ مِنْ إِنَاءٍ أَوْ غَيْرِهِ مِنْ وَسَطِهِ وَ قَالَ أَ تَكْرَعُ كَكَرْعِ الْبَهِيمَةِ إِنْ لَمْ تَجِدْ إِنَاءً فَاشْرَبْ بِيَدَيْكَ فَإِنَّهُمَا مِنْ أَطْيَبِ آنِيَتِكَ}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۱).</ref>.
+۴. '''مکیدن آب''': از دیگر شیوه‌های [[پیامبر]]{{صل}} در [[نوشیدن]] این بود که آب را با [[حال]] مکیدن تناول می‌نمود و می‌فرمود: «آب را با مکیدن بنوشید و به یکباره سر نکشید که موجب [[درد]] کبد می‌شود»<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{صل}} أَنَّهُ قَالَ: مَصُّوا الْمَاءَ مَصّاً وَ لَا تَعُبُّوهُ عَبّاً فَإِنَّ مِنْهُ يَكُونُ الْكُبَادُ}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۵۲؛ الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref>.
+۵. '''عدم تنفس در داخل ظرف آب''': [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به هنگام نوشیدن، ظرف آب را برای نفس کشیدن، از دهانش دور می‌کرد<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} لَا يَتَنَفَّسُ فِي الْإِنَاءِ إِذَا شَرِبَ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ يَتَنَفَّسَ أَبْعَدَ الْإِنَاءَ عَنْ فِيهِ حَتَّى يَتَنَفَّسَ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱)</ref>. این [[رفتار]] نیز ناشی از اهتمام آن حضرت به رعایت [[بهداشت]] بود.
+۶. '''خوردن از مقابل خود''': [[پیامبر خدا]]{{صل}} در صورت حضور دیگران بر سر غذا، به غذای مقابل خود بسنده می‌نمود و به سمت غذایی که در مقابل دیگران است، دست دراز نمی‌کرد<ref>{{متن حدیث|كَانَ{{صل}} إِذَا أَكَلَ سَمَّى وَ يَأْكُلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ مِمَّا يَلِيهِ وَ لَا يَتَنَاوَلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْ غَيْرِهِ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳ و ۲۸).</ref>. این صفت، نوعی [[ادب]] [[اجتماعی]] است که ظرافت خاصی دارد، اما چون با سیره حضرت در خوردن و نوشیدن ارتباط دارد، در اینجا ذکر شد.
+۷. '''آغاز به خوردن قبل از دیگران و پایان آن بعد از دیگران''': [[رسول خدا]]{{صل}} هنگامی که با دیگران غذا می‌خورد، چه میهمان بود و چه میزبان، پیش از دیگران، شروع به خوردن می‌کرد و پس از همه نیز از خوردن دست می‌کشید. این ویژگی به خصوص در آنجا که دیگران میهمان حضرت بودند، بیشتر نمود می‌یافت<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِذَا أَكَلَ مَعَ الْقَوْمِ كَانَ أَوَّلَ مَنْ يَضَعُ يَدَهُ مَعَ الْقَوْمِ وَ آخِرَ مَنْ يَرْفَعُ يَدَهُ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳).</ref>.
+بدیهی است که این اقدام حضرت نه برای [[پرخوری]]، بلکه به منظور رفع [[حجب و حیا]] در میهمان و [[آسودگی]] وی در خوردن بود. بی‌تردید این عمل نیز از ظرافت خاص [[اخلاقی]] برخوردار است. در آنجا نیز که حضرت میهمان بود، دیگران برای رعایت [[احترام]] ایشان پیش از او به خوردن غذا نمی‌پرداختند. از این رو، پیش‌دستی حضرت در [[غذا خوردن]] موجب آسودگی جمع در آغاز به خوردن بود. در پایان غذا نیز اگر [[رسول خدا]]{{صل}} زودتر از دیگران دست می‌کشید، موجب می‌شد افراد - چه بسا قبل از سیری - به احترام ایشان یا از روی [[شرم]]، دست از غذا بکشند. بی‌گمان این [[آداب]] [[نبوی]]{{صل}} در غذا خوردن با دیگران باید مطمح نظر کسانی باشد که از [[منزلت اجتماعی]] برخوردارند.
+۸. '''[[خوردن و آشامیدن]] با دست راست''': دست راست به عنوان نماد [[یمن]] و [[برکت]] در [[فرهنگ دینی]] ما مطرح است. در [[قرآن کریم]] {{متن قرآن|أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ}}<ref>«(یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟» سوره واقعه، آیه ۸.</ref> یا {{متن قرآن|أَصْحَابُ الْيَمِينِ}}<ref>«و راستیان، کیانند راستیان؟» سوره واقعه، آیه ۲۷.</ref> [[اهل]] [[فلاح]] و [[رستگاری]] معرفی شده‌اند و [[نامه اعمال]] اینان نیز به دست راستشان داده می‌شود<ref>{{متن قرآن|فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ... فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ}} «(یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟... در بوستان‌های پرنعمت جویبارها روان است» سوره واقعه، آیه ۸-۱۱؛ {{متن قرآن|وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ * فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ}} «و اگر از راستیان باشد * پس تو را از راستیان درود باد» سوره واقعه، آیه ۹۰ و۹۱؛ {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ * فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}} «امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید! * به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود» سوره انشقاق، آیه ۷ و ۸.</ref>. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز در انجام کارها - از جمله [[خوردن و آشامیدن]] - آنها را با دست راست انجام می‌داد. [[طبرسی]] در ضمن برشماری [[مکارم اخلاق]] حضرت چنین گفته است:
+... و دست راست حضرت برای خوردن و [[نوشیدن]] و گرفتن و دادن بود و جز به دست راست نمی‌گرفت و جز به دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپ حضرت برای کارهای دیگر بود و آن حضرت [[تیمن]] را در تمام کارهایش [[دوست]] داشت: در [[لباس]] [[پوشیدن]]، در [[کفش]] پوشیدن [و] در [[حرکت]] کردن...<ref>{{متن حدیث|... وَ كَانَ يَمِينُهُ{{صل}} لِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ وَ أَخْذِهِ وَ إِعْطَائِهِ فَكَانَ لَا يَأْخُذُ إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ لَا يُعْطِي إِلَّا بِيَمِينِهِ وَ كَانَ شِمَالُهُ لِمَا سِوَى ذَلِكَ مِنْ بَدَنِهِ وَ كَانَ يُحِبُّ التَّيَمُّنَ فِي كُلِّ أُمُورِهِ فِي لُبْسِهِ وَ تَنَعُّلِهِ وَ تَرَجُّلِهِ...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳).</ref>.
+بنا بر روایتی، [[امام صادق]]{{ع}} از [[پدران]] گرامی‌اش چنین نقل می‌کند که پیامبر اکرم{{صل}} از خوردن و آشامیدن با دست چپ [[نهی]] می‌کرد<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ{{ع}} أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} نَهَى عَنِ الشُّرْبِ وَ الْأَكْلِ بِالشِّمَالِ وَ أَمَرَ أَنْ يُسَمِّيَ اللَّهَ الشَّارِبُ إِذَا شَرِبَ وَ يَحْمَدَهُ إِذَا فَرَغَ يَفْعَلُ ذَلِكَ كُلَّمَا تَنَفَّسَ فِي الشُّرْبِ ابْتَدَأَ أَوْ قَطَعَ}}؛ (التمیمی المغربی دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۳۰، ح۴۴۷).</ref>.
+[[روایات]] دیگری نیز هست که حاکی از تأکید پیامبر اکرم{{صل}} در این زمینه است<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} أَنَّهُ نَهَى أَنْ يَأْكُلَ أَحَدٌ بِشِمَالِهِ أَوْ يَشْرَبَ بِشِمَالِهِ أَوْ يَمْشِيَ فِي نَعْلٍ وَاحِدٍ وَ كَانَ يَسْتَحِبُّ الْيَمِينَ فِي كُلِّ شَيْ‌ءٍ}}؛ (التمیمی المغربی دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۱۹، ح۳۹۹؛ نیز بنگرید به: نوری طبرسی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۲۲۸).</ref>.
+۹. '''رعایت [[تواضع]] و [[ادب]] در خوردن''': در برخی روایات درباره چگونگی گوشت خوردن [[پیامبر]]{{صل}} آمده است که حضرت سر را به سوی غذا خم نمی‌کرد، بلکه گوشت را به دهان نزدیک و با دندان آن را جدا می‌کرد<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} إِذَا أَكَلَ اللَّحْمَ لَمْ يُطَأْطِئْ رَأْسَهُ إِلَيْهِ وَ يَرْفَعُهُ إِلَى فِيهِ ثُمَّ يَنْتَهِشُهُ انْتِهَاشاً}}؛ (الطبرسی، مکارم الاخلاق، ص۳۰).</ref>. این امر بیانگر آن است که حضرت همچون برخی افراد، [[حرص]] بر خوردن نداشت و [[تأنی]] و [[ادب]] را در خوردن و نشستن رعایت می‌نمود.
+روایاتی نیز حاکی از آن است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به وقت خوردن [[متواضع]] بودند و برخلاف نشستن [[پادشاهان]]، بی‌آنکه به جایی تکیه زند، غذا می‌خورد. از [[امام صادق]]{{ع}} در این باره چنین نقل شده است:
+پیامبر اکرم{{صل}} از آن گاه که به [[نبوت]] [[مبعوث]] شد، تا وقت [[مرگ]] هیچ‌گاه در [[حال]] تکیه کردن غذا نخورد و این به خاطر [[تواضع]] در برابر [[خداوند]] بود...<ref>{{متن حدیث|عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: مَا أَكَلَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} مُتَّكِئاً مُنْذُ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى أَنْ قَبَضَهُ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۸، ص۱۶۴، ح۱۷۵؛الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۳ و ۲۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۴۲ و ج۴۱، ص۱۳۰، ح۴۱).</ref>.
+در [[روایت]] [[محمد بن مسلم]] از [[امام باقر]]{{ع}} نیز آن حضرت ضمن [[تأیید]] اینکه [[رسول خدا]]{{صل}} هیچ‌گاه در حال تکیه کردن غذا نخورد، این‌گونه حالات را نشانه تواضع خاص [[پیامبر]]{{صل}} در برابر خداوند می‌دانست<ref>الکلینی، الکافی، ج۸، ص۱۲۹، ح۱۰۰. متن روایت پیش‌تر در بحث سادگی غذای رسول خدا{{صل}} نقل شد.</ref>. در روایتی دیگر، [[بشیر دهان]] از امام صادق{{ع}} پرسید: آیا [[رسول الله]]{{صل}} با حال تکیه بر چپ یا راست، غذا می‌خورد؟ آن حضرت در پاسخ فرمود:
+رسول الله{{صل}} هیچ‌گاه چنین نبود که در حال تکیه کردن بر سمت راست یا چپ خویش غذا بخورد، بلکه او همچون عبد می‌نشست و این به خاطر تواضع در برابر [[خدا]] بود<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ قَالَ: سَأَلَ بَشِيرٌ الدَّهَّانُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ هَلْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَأْكُلُ مُتَّكِئاً عَلَى يَمِينِهِ وَ عَلَى يَسَارِهِ فَقَالَ مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَأْكُلُ مُتَّكِئاً عَلَى يَمِينِهِ وَ لَا عَلَى يَسَارِهِ وَ لَكِنْ كَانَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ قُلْتُ وَ لِمَ ذَلِكَ قَالَ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۷۱، ح۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۶۲، ح۵۳).</ref>.
+ایشان به [[معلی بن خنیس]] نیز فرمود:
+[[رسول خدا]]{{صل}} از وقتی که [[مبعوث]] به [[پیامبری]] شد، با [[حال]] تکیه کردن غذا نخورد، و آن حضرت [[اکراه]] داشت که شبیه به [[پادشاهان]] و [[ملوک]] [[رفتار]] کند<ref>{{متن حدیث|عَنْ مُعَلَّى بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}مَا أَكَلَ نَبِيُّ اللَّهِ{{صل}} وَ هُوَ مُتَّكِئٌ مُنْذُ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَانَ يَكْرَهُ أَنْ يَتَشَبَّهَ بِالْمُلُوكِ وَ نَحْنُ لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَفْعَلَ‌}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۷۲، ح۸).</ref>.
+اما مراد از نخوردن در حال تکیه کردن چیست؟ آنچه ابتدا از واژه «مُتّکی» به [[ذهن]] می‌رسد، آن است که [[انسان]] پشت یا [[چپ و راست]] خود را در حال خوردن به چیزی تکیه دهد. دلیل [[پرهیز]] از این‌گونه خوردن نیز - چنان که از [[روایات]] یاد شده بر می‌آید - پرهیز از تشبه به افراد [[متکبر]] و اظهار [[تواضع]] در برابر خداست. برخی [[اندیشمندان]] تکیه کردن در این روایات را نوع خاصی از نشستن معنا کرده‌اند که در آن حال، انسان به خوردن [[رغبت]] بیشتری می‌یابد؛ مانند چهار زانو نشستن. اما رسول خدا{{صل}} به گونه‌ای بر سر غذا می‌نشست که گویا در هر لحظه، آماده برخاستن بود<ref>یحصبی، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی{{صل}}، ج۱، ص۸۶.</ref>. در هر حال، رسول خدا{{صل}} آن گونه می‌نشست که ضمن [[حفظ]] اصل تواضع، [[پرخوری]] نیز به دنبال نداشته باشد.
+نوع نشستن [[متواضعانه]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز در روایات [[معصومان]]{{عم}} به نشستن [[بندگان]] مانند شده است که با حال [[تذلل]] و [[خشوع]] بر سر غذا حاضر می‌شوند. خود آن [[بزرگوار]] در این باره می‌فرمود: «همانا من بنده‌ای هستم که همچون بندگان می‌خورم و چون آنان می‌نشینم»<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ يَقُولُ: إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ آكُلُ كَمَا يَأْكُلُ الْعَبْدُ وَ أَجْلِسُ كَمَا يَجْلِسُ الْعَبْدُ}}؛ (یحصبی، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی{{صل}}، ج۱، ص۸۶).</ref>.
+[[امام باقر]]{{ع}} نیز در این باره فرمود:
+[[پیامبر اکرم]]{{صل}} همچون [[بندگان]] می‌خورد و چون آنان می‌نشست و بر روی [[زمین]] غذا می‌خورد و می‌خوابید<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَأْكُلُ أَكْلَ الْعَبْدِ وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ كَانَ صيَأْكُلُ عَلَى الْحَضِيضِ وَ يَنَامُ عَلَى الْحَضِيضِ}}؛)الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۷۱، ج۶؛ البرقی، المحاسن، ج۲، ص۴۵۷، ح۳۸۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۶۲، ح۵۵).</ref>.
+پنج چیز است که تا هنگام [[مرگ]] آنها را ترک نخواهم کرد: خوردن بر روی زمین به همراه بندگان، سواری بر چهارپای بی‌پالان، دوشیدن شیر بز با دستانم، [[پوشیدن لباس]] پشمینه و [[سلام کردن]] بر [[کودکان]]، تا اینها پس از من [[سنت]] شوند<ref>{{متن حدیث|عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَمَاتِ الْأَكْلُ عَلَى الْحَضِيضِ مَعَ الْعَبِيدِ وَ رُكُوبِيَ الْحِمَارَ مُؤْكَفاً وَ حَلْبِيَ الْعَنْزَ بِيَدِي وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ التَّسْلِيمُ عَلَى الصِّبْيَانِ لِتَكُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِي}}؛ (شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۱۵، ح۲).</ref>.
+می‌توان گفت که مراد حضرت از سنت شدن این امور پیامی است که در پس این رفتارهای ظاهری نهفته است همچون: داشتن [[روحیه]] [[تواضع]] نسبت به بندگان.
+از این عباس نیز نقل شده که پیامبر اکرم{{صل}} بر زمین می‌نشست و بر روی زمین غذا تناول می‌کرد و بند بر گردن گوسفندان می‌بست و [[دعوت]] بندگان بر نان جو را می‌پذیرفت<ref>{{متن حدیث|عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَجْلِسُ عَلَى الْأَرْضِ، وَ يَأْكُلُ عَلَى الْأَرْضِ، وَ يَعْتَقِلُ الشَّاةَ، وَ يُجِيبُ دَعْوَةَ الْمَمْلُوكِ عَلَى خُبْزِ الشَّعِيرِ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۱۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۲۲، ج۱۹).</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} نیز فرمود:
+پیامبر اکرم{{صل}} همچون عبد غذا می‌خورد و همچون عبد می‌نشست و می‌دانست که عبد است<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَأْكُلُ أَكْلَ الْعَبْدِ وَ يَجْلِسُ جُلُوسَ الْعَبْدِ وَ يَعْلَمُ أَنَّهُ عَبْدٌ}}؛ (البرقی، المحاسن، ج۲، ص۴۵۶، ح۳۸۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۲۵، ح۲۹).</ref>.
+در این باره که حضرت همچون عبد بر [[زمین]] می‌نشست، چنین گفته‌اند که ایشان مانند [[بندگان]] به نشانه [[تذلل]] در پیشگاه [[الهی]] دو زانو می‌نشست. این معنا در [[نقلی]] از [[طبرسی]] چنین آمده:
+[[پیامبر اکرم]]{{صل}} در غالب اوقات هنگام [[غذا خوردن]] از مقابل خود می‌خورد و دو زانو و دو قدم را جمع می‌کرد، همان‌گونه در هنگام [[نمازگزار]] در هنگام تشهد می‌نشیند، جز آنکه حضرت یک زانو را روی زانوی دگر و یک قدم را بر قدم دیگر می‌نهاد و می‌فرمود: من بنده‌ای هستم که چون عبد می‌خورم و چون عبد می‌نشینم<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} كَثِيراً إِذَا جَلَسَ لِيَأْكُلَ يَأْكُلُ مَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَ يَجْمَعُ رُكْبَتَيْهِ وَ قَدَمَيْهِ كَمَا يَجْلِسُ الْمُصَلِّي فِي اثْنَتَيْنِ إِلَّا أَنَّ الرُّكْبَةَ فَوْقَ الرُّكْبَةِ وَ الْقَدَمَ عَلَى الْقَدَمِ وَ يَقُولُ{{صل}}: أَنَا عَبْدٌ آكُلُ كَمَا يَأْكُلُ الْعَبْدُ وَ أَجْلِسُ كَمَا يَجْلِسُ الْعَبْدُ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۷).</ref>.
+به جز آنچه گذشت، در پاره‌ای از [[روایات]] می‌خوانیم که پیامبر اکرم{{صل}} از خوردن در [[حال]] خوابیده بر پشت یا بر شکم نیز [[نهی]] می‌فرمود و این افزون بر جهت [[ادب]] و [[تواضع]]، ناشی از رعایت مسائل طبی در خوردن نیز بوده است<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} أَنَّهُ نَهَى عَنْ ثَلَاثِ أَكَلَاتٍ أَنْ لَا يَأْكُلَ أَحَدٌ بِشِمَالِهِ أَوْ مُسْتَلْقِياً عَلَى قَفَاهُ أَوْ مُنْبَطِحاً عَلَى بَطْنِهِ}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۱۹، ح۳۹۹).</ref>.
+۱۰. '''[[پرهیز از تکلف]] در لوازم''': از روایات چنین برمی‌آید که [[رسول خدا]]{{صل}}- به‌ویژه با توجه به شرایط [[اقتصادی]] آن [[روز]] - نسبت به چگونگی تشریفات و یا لوازم غیرضروری مربوط به صرف غذا تقیدی نداشت. برای مثال، اگر در مواردی سفره - یا چیزی در [[حکم]] آن – یافت نمی‌شد، غذا را بر روی زمین می‌نهاد و تناول می‌کرد<ref>{{متن حدیث|وَ رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} لَمْ يَأْكُلْ عَلَى خِوَانٍ قَطُّ حَتَّى مَاتَ...}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۸).</ref>. روزی، یکی از [[انصار]] مقداری خرما برای حضرت [[هدیه]] آورد و چون در [[خانه]] ظرفی نیافتند، آن حضرت با پارچه‌ای، جایی را تمیز کرد و فرمود: «اینجا بریز! به [[خدا]] قسم! اگر [[دنیا]] در نزد خدا به قدر بال مگسی [[ارزش]] داشت، چیزی از آن را به [[کافر]] و [[منافق]] نمی‌داد»<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَقُولُ: إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ أَهْدَى إِلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} صَاعاً مِنْ رُطَبٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} لِلْخَادِمِ الَّتِي جَاءَتْ بِهِ ادْخُلِي فَانْظُرِي هَلْ تَجِدِينَ فِي الْبَيْتِ قَصْعَةً أَوْ طَبَقاً فَتَأْتِيَنِي بِهِ فَدَخَلَتْ ثُمَّ خَرَجَتْ إِلَيْهِ فَقَالَتْ مَا أَصَبْتُ قَصْعَةً وَ لَا طَبَقاً فَكَنَسَ رَسُولُ اللَّهِ صبِثَوْبِهِ مَكَاناً مِنَ الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ لَهَا ضَعِيهِ هَاهُنَا عَلَى الْحَضِيضِ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْ كَانَتِ الدُّنْيَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ مِثْقَالَ جَنَاحِ بَعُوضَةٍ مَا أَعْطَى كَافِراً وَ لَا مُنَافِقاً مِنْهَا شَيْئاً}}؛ (الاسکافی، التمحیص، ص۴۸، ح۷۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۸۴، ح۱۳۳ و ج۶۹، ص۵۱، ح۷۲).</ref>. در اینجا بیان این نکته بجاست که با توجه به رعایت اصول [[بهداشتی]] توسط [[رسول خدا]]{{صل}}، ریختن خرما بر روی خاک به معنای [[مصرف]] آن به همان صورت نیست و طبعاً پس از رفع [[آلودگی]] احتمالی به مصرف می‌رسیده است.
+حضرت برای صرف غذا نیز از دستان خود بهره می‌جست و این بدان معنا بود که ایشان با توجه به وضع آن [[روز]]، پیروانش را به بی‌تکلفی در [[زندگی]] فرامی‌خواند. در اینجا ذکر دو نکته ضروری می‌نماید:
+نخست آنکه خوردن غذا با دست، منافاتی با رعایت اصول بهداشتی ندارد؛ زیرا - چنان که در بحث مربوط به [[بهداشت]] غذایی خواهد آمد - آن حضرت قبل و پس از صرف غذا دستان خود را می‌شست.
+دوم آنکه [[پیام]] این دسته از [[روایات]] آن نیست که امروزه نیز [[پیروان]] حضرت لزوماً باید با دست به تناول غذا بپردازند، بلکه این بدان مفهوم است که در صورت فراهم نبودن تشریفات و لوازم مربوط نباید به گونه‌ای تکلف‌آمیز درصدد تهیه آنها برآمد. چگونگی صرف غذا با دست توسط رسول خدا{{صل}} نیز به گونه‌ای بود که با نوع [[غذا خوردن]] انسان‌های [[متکبر]] کمترین شباهتی نیابد. آن حضرت هنگام غذا خوردن نه همچون [[متکبران]] از دو انگشت، بلکه - بسته به اقتضای مورد - از سه یا چهار انگشت و گاه در صورت [[لزوم]] از تمام دست یا از هر دو دست<ref>{{متن حدیث|وَ يَسْتَعِينُ بِالْيَدَيْنِ جَمِيعاً}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۹؛ نیز بنگرید به: التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۱۹، ح۴۰۲).</ref> بهره می‌جست.
+[[امام صادق]]{{ع}} در همین باره فرموده:
+[[پیامبر اکرم]]{{صل}} همچون عبد می‌نشست و دست بر [[زمین]] می‌نهاد و با سه انگشت غذا می‌خورد و همچون متکبران با دو انگشت نمی‌خورد<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ يَضَعُ يَدَهُ عَلَى الْأَرْضِ وَ يَأْكُلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} كَانَ يَأْكُلُ هَكَذَا لَيْسَ كَمَا يَفْعَلُ الْجَبَّارُونَ أَحَدُهُمْ يَأْكُلُ بِإِصْبَعَيْهِ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۹۷، ح۶؛ نیز بنگرید به: البرقی، المحاسن، ج۲، ص۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۶۳، ص۴۱۴).</ref>.
+[[طبرسی]] نیز در توصیف این معنا گفته است:
+پیامبر اکرم{{صل}} با سه انگشت ابهام و دو انگشت کنار آن و گاه با کمک انگشت چهارمی و [گاه] با تمام دست غذا می‌خورد و با دو انگشت نمی‌خورد و می‌فرمود: خوردن با دو انگشت [همچون]خوردن [[شیطان]] است<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ يَأْكُلُ بِأَصَابِعِهِ الثَّلَاثِ الْإِبْهَامِ وَ الَّتِي تَلِيهَا وَ الْوُسْطَى وَ رُبَّمَا اسْتَعَانَ بِالرَّابِعَةِ وَ كَانَ{{صل}} يَأْكُلُ بِكَفِّهَا كُلِّهَا وَ لَمْ يَأْكُلْ بِإِصْبَعَيْنِ وَ يَقُولُ إِنَّ الْأَكْلَ بِإِصْبَعَيْنِ هُوَ أَكْلَةُ الشَّيْطَانِ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۸).</ref>.
+۱۱. '''[[اسراف‌گریزی]]''': پیامبر اکرم{{صل}} پس از صرف غذا انگشتانی را که با آنها غذا خورده و باقیمانده غذا به آنها چسبیده بود، با دستمال [[پاک]] نمی‌کرد، مگر پس از خوردن و لیسیدن غذای مانده در تمام انگشتان؛ البته ممکن است لیسیدن دستان آثار [[بهداشتی]] نیز داشته باشد: ایشان در این باره می‌فرمود: «معلوم نیست که [[برکت]] در کدام انگشت [نهاده شده] است»<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} إِذَا فَرَغَ مِنْ طَعَامِهِ لَعِقَ أَصَابِعَهُ الثَّلَاثَ الَّتِي أَكَلَ بِهَا فَإِنْ بَقِيَ فِيهَا شَيْ‌ءٌ عَاوَدَهُ فَلَعِقَهَا حَتَّى تَتَنَظَّفَ وَ لَا يَمْسَحُ يَدَهُ بِالْمِنْدِيلِ حَتَّى يَلْعَقَ أَصَابِعَهُ وَاحِدَةً وَاحِدَةً وَ يَقُولُ إِنَّهُ لَا يُدْرَى فِي أَيِّ الْأَصَابِعِ الْبَرَكَةُ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۰).</ref>.
+آن حضرت درباره [[مصرف]] غذای مانده در ظرف نیز می‌فرمود: «بیشترین [[برکت]] در آخر غذاست»<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} يَلْحَسُ الصَّحْفَةَ وَ يَقُولُ: آخِرُ الصَّحْفَةِ أَعْظَمُ الطَّعَامِ بَرَكَةً}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۰).</ref>.
+از [[امام صادق]]{{ع}} نیز نقل شده که فرمود:
+[[رسول خدا]]{{صل}} ظرف غذا را [[پاک]] می‌کرد و می‌فرمود: کسی که چنین کند، گویا به مثل آن ظرف غذا [[صدقه]] داده است<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَلْطَعُ الْقَصْعَةَ وَ يَقُولُ مَنْ لَطَعَ قَصْعَةً فَكَأَنَّمَا تَصَدَّقَ بِمِثْلِهَا}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۲۹۷، ح۴؛ البرقی، المحاسن، ج۲، ص۴۴۳، ح۳۱۸؛ الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۴۹۶، ح۱).</ref>.
+از امام صادق{{ع}} چنین نقل شده که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمود:
+آنگاه که یکی از شما پس از خوردن، غذای باقیمانده در انگشتان را مصرف کند، [[خداوند]] خطاب به او می‌فرماید: برکت من بر تو باد!<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ طَعَاماً فَمَصَّ أَصَابِعَهُ الَّتِي أَكَلَ بِهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارَكَ اللَّهُ فِيكَ}}؛ (البرقی، المحاسن، ج۲، ص۴۴۲، ح۳۱۵).</ref>
+بنا بر روایتی دیگر، پیامبر اکرم{{صل}} ظرف غذا را پاک می‌کرد و می‌فرمود:
+آخر غذا بیشترین برکت را داراست و [[فرشتگان]] بر کسانی که چنین می‌کنند [[درود]] فرستاده و برای وسعت روزی آنان [[دعا]] می‌کنند و چنین کسی را حسنه‌ای است دو چندان<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{صل}} أَنَّهُ كَانَ يَلْعَقُ الصَّحْفَةَ وَ قَالَ آخِرُ الصَّحْفَةِ أَعْظَمُهَا بَرَكَةً وَ إِنَّ الَّذِينَ يَلْعَقُونَ الصِّحَافَ تُصَلِّي عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ وَ يَدْعُونَ لَهُمْ بِالسَّعَةِ فِي الرِّزْقِ وَ لِلَّذِي يَلْعَقُ الصَّحْفَةَ حَسَنَةٌ مُضَاعَفَةٌ وَ كَانَ إِذَا أَكَلَ لَعِقَ أَصَابِعَهُ حَتَّى يُسْمَعَ لَهَا مَصِيصٌ}}؛ (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۲۰، ح۴۰۵).</ref>.
+اینکه پاک کردن انگشتان و یا ظرف غذا منشأ برکت دانسته شده، ممکن است بدین سبب باشد که در این کار نوعی [[شکر نعمت]] و [[پرهیز]] از [[اسراف]] و [[کفران نعمت]] نهفته است. بدین رو صاحب چنین عملی مشمول این [[آیه]] می‌شود که {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>.
+۱۲. '''رعایت [[بهداشت]] غذایی''': یکی از ویژگی‌های مهم [[رسول خدا]]{{صل}} توجه به بهداشت در ابعاد مختلف به ویژه در [[خوردن و آشامیدن]] است. برای مثال، شستن دست‌ها، هم قبل و هم بعد از غذا بسیار مورد تأکید [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بوده؛ [[خاصه]] اینکه در آن عصر معمولاً غذا را با دست تناول می‌کرده‌اند. در این باره [[روایات]] متعددی از رسول خدا{{صل}} در دست است که در آنها به آثار این [[رفتار]] [[بهداشتی]] اشاره شده؛ آثاری همچون زوال [[فقر]] و وسعت روزی، فزونی خیر، [[نفی]] [[جنون]]، [[صحت]] [[بینایی]] و دوری از بیماری<ref>{{متن حدیث|غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ يَجْلِبُ الرِّزْقَ}}؛ (نوری [[طبرسی]]، [[مستدرک الوسائل]] و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۲۶۹، ح۱۱)؛ {{متن حدیث|أَنَّ عَلِيّاً{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكْثُرَ خَيْرُ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّأْ عِنْدَ حُضُورِ طَعَامِهِ}}؛ (نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج۱۶، ص۲۶۷؛ ابن [[اشعث]] الکوفی، [[الجعفریات]]، ص۲۷؛ [[شیخ صدوق]]، [[من لا یحضره الفقیه]]، ج۳، ص۳۵۸). {{متن حدیث|سهل بن ابراهیم المروزی عن موسی بن جعفر{{ع}} عن أبیه عن [[جده]] متصلا قال: قال رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ يَنْفِي اللَّمَمَ وَ يُصِحُّ الْبَصَرَ}}؛ (ابن [[سلامه]] القضاعی، [[مسند]] الشهاب، ج۱، ص۲۰۵؛ نیز بنگرید به: راوندی، الدعوات، ص۱۴۲)؛ {{متن حدیث|عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ{{عم}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَنْ تَوَضَّأَ قَبْلَ الطَّعَامِ عَاشَ فِي سَعَةٍ وَ عُوفِيَ مِنْ بَلْوَى فِي جَسَدِهِ}}؛ (راوندی، النوادر، ص۲۲۱).
+شایان ذکر است که واژه [[وضو]] و مشتقات آن در این روایات از منظر [[علمای شیعه]] به مفهوم مطلق شستن دست‌هاست. (در این باره بنگرید به: [[سید مرتضی]]، [[الأمالی]]، ج۲، ص۵۸؛ نجفی، [[جواهر الکلام]]، ج۳۶، ص۴۴۸).</ref>.
+جلوه دیگر [[بهداشت]] غذایی در [[سیره نبوی]]{{صل}} تأکید حضرت بر بهداشت ظرف آب و غذاست. از [[امام صادق]]{{ع}} نقل شده که [[رسول خدا]]{{صل}} [[دوست]] داشت از ظروفی که از [[شهر]] [[شام]] برایش [[هدیه]] می‌آوردند<ref>{{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَشْرَبُ فِي الْأَقْدَاحِ الشَّامِيَّةِ يُجَاءُ بِهَا مِنَ الشَّامِ وَ تُهْدَى إِلَيْهِ{{صل}}}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۳۸۵، ح۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۶۸، ح۷۹).</ref>، آب بنوشد و می‌فرمود: «این، نظیف‌ترین ظرف‌های شماست»<ref>{{متن حدیث|عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ{{صل}} يُعْجِبُهُ أَنْ يَشْرَبَ فِي الْإِنَاءِ الشَّامِيِّ وَ كَانَ يَقُولُ: هُوَ أَنْظَفُ آنِيَتِكُمْ}}؛ (الکلینی، الکافی، ج۶، ص۳۸۶، ح۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۸۶، ح۸۰).</ref>. ممکن است نوع ساخت این ظروف به گونه‌ای بوده که به دلیل سطح صاف آن، امکان تجمع اجزای غیر [[بهداشتی]] در لابه‌لای شیارها و ناهمواری‌های آن کمتر بوده است. آن حضرت در ظروف چوبی، پوستی و سفالی و همچنین در کف دو دست آب می‌نوشید و می‌فرمود: «هیچ ظرفی تمیزتر از [[کف دست]] نیست»<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} يَشْرَبُ فِي الْأَقْدَاحِ الَّتِي يُتَّخَذُ مِنَ الْخَشَبِ وَ فِي الْجُلُودِ وَ يَشْرَبُ فِي الْخَزَفِ وَ يَشْرَبُ بِكَفَّيْهِ يَصُبُّ فِيهِمَا الْمَاءَ وَ يَشْرَبُ وَ يَقُولُ: لَيْسَ إِنَاءٌ أَطْيَبَ مِنَ الْكَفِّ}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref>.
+بر پایه برخی [[روایات]]، رسول خدا{{صل}} از اینکه کسی در [[مشک]] را خم کرده و آب بنوشد، [[نهی]] می‌فرمود و خود نیز چنین نمی‌کرد<ref>{{متن حدیث|وَ کَانَ يَشْرَبُ مِنْ أَفْوَاهِ الْقِرَبِ وَ الْأَدَاوِي وَ لَا يَخْتَنِثُهَا اخْتِنَاثاً وَ يَقُولُ إِنَّ اخْتِنَاثَهَا يُنَتِّنُهَا}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۱).</ref>. ممکن است این نهی به دلیل بدبو شدن آب مشک در نتیجه خم شدن و [[آلودگی]] تدریجی قسمت خم‌شده باشد؛ چراکه با چرب بودن بدنه مشک و خم شدن یک قسمت، امکان کثیفی آن قسمت بیشتر است<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}: أَنَّهُ نَهَى عَنِ اخْتِنَاثِ الْأَسْقِيَةِ. وَ هُوَ أَنْ تُثْنَى أَفْوَاهُ الْقِرْبَةِ ثُمَّ يُشْرَبَ مِنْهَا وَ قِيلَ إِنَّ ذَلِكَ نُهِيَ عَنْهُ لِوَجْهَيْنِ أَحَدُهُمَا أَنَّهُ يُخَافُ أَنْ يَكُونَ فِيهَا دَابَّةٌ أَوْ حَيَّةٌ فَتَنْسَابَ فِي [فَمِ‌] الشَّارِبِ وَ الثَّانِي أَنَّ ذَلِكَ يُنَتِّنُهَا}}؛ (و هو الاحسن). (التمیمی المغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۲۹، ح۴۴۸).</ref>.
+پیش از این اشاره شد که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} هنگام تنفس در اثنای [[نوشیدن آب]]، ظرف آب را از مقابل دهان دور می‌کرد و پس از تنفس آن را دیگر بار به دهان نزدیک می‌نمود<ref>الطبرسی، مکارم الاخلاق، ص۳۱.</ref>. این امر بیانگر توجه آن حضرت به ظریف‌ترین اصول [[بهداشتی]] و [[تربیتی]] است؛ بدین بیان که تنفس در ظرف آب – به‌ویژه اگر دیگری نیز بخواهد از آن بنوشد - با [[ادب]] و از سویی با اصول بهداشتی<ref>امروزه اثبات شده که آدمی هنگام بازدم، دی اکسید کربن را بیرون می‌دهد. از این رو آبی که در ظرف است، با تنفس در آن آلوده می‌گردد.</ref> همخوان نیست.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۷۲-۹۰.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==