رفتار با بستگان: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

== [[دعوت]] بستگان به [[خداشناسی]] ==

[[رسول خدا]]{{صل}} در سال‌های نخست [[رسالت]] و پس از آنکه مأموریت یافت [[مردم]] را آشکارا به [[اسلام]] دعوت کند، ابتدا بستگان خود را جمع کرد و آنها را به [[خدا]] دعوت نمود. [[خداوند]] به [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref>. این جریان در [[سال سوم بعثت]] روی داد. پیامبر{{صل}} طبق دستور خداوند بستگان نزدیک را که حدود چهل نفر بودند، در [[خانه]] [[ابوطالب]] جمع کرد. ابوطالب، [[حمزه]]، [[ابولهب]] و [[فرزندان]] ایشان در جلسه حضور داشتند. پیامبر{{صل}} بعد از صرف غذا، [[پیام]] خدا را به [[خویشاوندان]] [[ابلاغ]] کرد و [[وظیفه]] خود را انجام داد؛ اما جز [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} کسی به آن حضرت جواب مثبت نداد<ref>تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۳۷۱؛ فروغ ابدیت، ج۱، ص۲۵۴.</ref>. از این [[رفتار رسول خدا]]{{صل}} در می‌یابیم که آن حضرت مأموریت داشته تا ابتدا بستگان خود را به اسلام دعوت کند. در [[آیه شریفه]] هم کلمه {{متن قرآن|أَقْرَبِينَ}} آمده است که به بستگان نزدیک مانند عموها و فرزندان آنان دلالت دارد. این [[رفتار پیامبر]]{{صل}} نشان می‌دهد که هر کس نسبت به بستگان خویش [[مسئولیت]] بیشتری دارد و نباید از آنها [[غفلت]] ورزد؛ بلکه باید تا آنجا که ممکن است برای [[هدایت]] ایشان تلاش نماید<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۱.</ref>.

== [[آگاه کردن]] بستگان از حساب [[آخرت]] ==

پس از [[توحید]] و خداشناسی، [[معاد]] باوری و [[اندیشه]] درباره حساب آخرت و [[ثواب و عقاب]]، مهم‌ترین رکن [[اعتقادی]] اسلام است که [[ایمان]] به آن، آثار و [[برکات]] زیادی در [[زندگی مادی]] و [[معنوی]] [[انسان]] دارد. اگر انسان به [[قیامت]] [[معتقد]] باشد، سراغ [[گناه]] نمی‌رود. [[انحرافات اخلاقی]]، [[بزهکاری]]، [[طغیان]] و [[سرکشی]] ناشی از [[ضعف ایمان]] هستند؛ زیرا [[ایمان قوی]]، مانند یک [[ملکه]] درونی است که [[انسان]] را کنترل می‌کند و از [[گناه]] باز می‌دارد. از آنجا که انسان همواره در اثر [[سرگرمی]] به امور [[دنیایی]]، [[قیامت]] و [[حساب]] [[آخرت]] را از یاد می‌برد، یادآوری آن، سودمند خواهد بود. [[امام علی]]{{ع}} این کار را با برادرش [[عقیل]] انجام داد. عقیل فردی عیال‌وار و پرخرج بود که [[هزینه]] [[خانواده]] بر دوشش سنگینی می‌کرد. هنگام [[خلافت امام علی]]{{ع}}، عقیل نزد وی آمد و از [[امام]] [[درخواست کمک]] کرد. امام نه تنها به وی کمک نکرد، بلکه [[آهن گداخته]] روی دست او گذارد و [[حسابرسی]] [[روز قیامت]] را برای او مجسم کرد. امام علی{{ع}} در یکی از خطبه‌های [[نهج‌البلاغه]] این ماجرا را نقل می‌کند<ref>{{متن حدیث|وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَيْتُ عَقِيلًا وَ قَدْ أَمْلَقَ حَتَّى اسْتَمَاحَنِي مِنْ بُرِّكُمْ صَاعاً وَ رَأَيْتُ صِبْيَانَهُ شُعْثَ الشُّعُورِ غُبْرَ الْأَلْوَانِ مِنْ فَقْرِهِمْ كَأَنَّمَا سُوِّدَتْ وُجُوهُهُمْ بِالْعِظْلِمِ وَ عَاوَدَنِي مُؤَكِّداً وَ كَرَّرَ عَلَيَّ الْقَوْلَ مُرَدِّداً فَأَصْغَيْتُ إِلَيْهِ سَمْعِي فَظَنَّ أَنِّي أَبِيعُهُ دِينِي وَ أَتَّبِعُ قِيَادَهُ مُفَارِقاً طَرِيقَتِي فَأَحْمَيْتُ لَهُ حَدِيدَةً ثُمَّ أَدْنَيْتُهَا مِنْ جِسْمِهِ لِيَعْتَبِرَ بِهَا فَضَجَّ ضَجِيجَ ذِي دَنَفٍ مِنْ أَلَمِهَا وَ كَادَ أَنْ يَحْتَرِقَ مِنْ مِيسَمِهَا فَقُلْتُ لَهُ ثَكِلَتْكَ الثَّوَاكِلُ يَا عَقِيلُ أَ تَئِنُّ مِنْ حَدِيدَةٍ أَحْمَاهَا إِنْسَانُهَا لِلَعِبِهِ وَ تَجُرُّنِي إِلَى نَارٍ سَجَرَهَا جَبَّارُهَا لِغَضَبِهِ أَ تَئِنُّ مِنَ الْأَذَى وَ لَا أَئِنُّ مِنْ لَظَى}}. (نهج البلاغة، ترجمه: دشتی، خطبه ۲۲۴).</ref> و می‌فرماید: به [[خدا]] [[سوگند]]! عقیل برادرم را دیدم که به شدت [[فقیر]] شده بود و از من می‌خواست یک من از گندم شما را به او ببخشم. کودکانش را دیدم که از [[گرسنگی]] موهایشان ژولیده و رنگشان بر اثر [[فقر]] دگرگون گشته است؛ گویا صورتشان با نیل رنگ شده بود. عقیل باز هم ا [[اصرار]] کرد و چند بار خواسته خود را تکرار نمود. من به او گوش فرا دادم. خیال کرد من دینم را به او می‌فروشم و به دلخواه او قدم بر می‌دارم و از راه و رسم خویش دست می‌کشم. آهنی را در [[آتش]] گداختم و آن را به بدنش نزدیک ساختم تا با حرارت آن [[عبرت]] گیرد. ناله‌ای همچون بیمارانی که از شدت [[درد]] می‌نالند، سر داد و چیزی نمانده بود که از حرارت آن بسوزد. به او گفتم: هان ای [[عقیل]]! [[زنان]] سوگمند در سوگ تو بگریند! از آهن تفدیده‌ای که [[انسانی]] آن را به صورت بازیچه سرخ کرده است، ناله می‌کنی، ولی مرا به سوی آتشی می‌کشانی که [[خداوند]] جبار با شعله [[خشم]] و غضبش آن را برافروخته است؟ تو از این [[رنج]] می‌نالی و من از آتش سوزان نالان نشوم؟<ref>اصلاحات علوی، ص۱۲۱.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۲.</ref>.

== [[مهرورزی]] به بستگان ==

[[سیره معصومین]]{{عم}} با بستگان و به خصوص [[برادران]] بسیار [[محبت]] آمیز و صمیمی بوده است. اگر رفتار پیامبر{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} را به دقت بررسی کنیم، مهر و محبت، [[تعظیم]] و [[احترام]]، کمک برای تأمین نیاز، [[وفا]]، [[تعهد]]، [[ایثار]] و [[فداکاری]] نسبت به اقوام، در [[زندگی]] آن بزرگواران به خوبی قابل [[درک]] است. درباره [[امام حسین]]{{ع}} نقل شده است که آن حضرت با همه [[فرزندان]]، برادران، [[بانوان]] و با کسان و اهل بیت{{عم}} خود در نهایت [[ادب]]، محبت، [[رحمت]]، [[مهربانی]]، انس و [[مودت]] [[رفتار]] می‌کرد<ref>پرتوی از عظمت حسین{{ع}}، ص۱۷۱.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۴.</ref>

== احترام و [[تکریم]] بستگان ==

رفتار با بستگان بر زندگی [[خانوادگی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]] به شدت تأثیرگذار است. هر قدر پیوند [[خویشاوندی]] محکم‌تر گردد، انسجام فامیلی بیشتر می‌شود و در صورت [[همبستگی]] میان اقوام مخالفان بیرونی نمی‌توانند در میان آنها نفوذ کنند؛ در نتیجه هم روابط داخلی [[خانواده]] [[قوی]] می‌گردد و هم در برابر دیگران شکست ناپذیر می‌شوند. احترام بستگان، انواع مختلف دارد و با روش‌های زیادی انجام می‌گیرد؛ چنان که در سیره معصومین{{عم}} این تنوع روشی مشاهده می‌شود. [[ابن قتیبه]] می‌گوید: مردی [[خدمت]] [[امام حسن مجتبی]]{{ع}} آمد و از او چیزی خواست. حضرت دستور داد، صد دینار به او دادند. سپس آن مرد نزد [[امام حسین]]{{ع}} رفت و از آن حضرت نیز چیزی خواست. حضرت پرسید برادرم حسن{{ع}} چه قدر به تو داد؟ عرض کرد: صد دینار. امام حسین{{ع}} نود و نه دینار به وی داد؛ چون نخواست در [[انفاق]] با برادرش [[برابری]] کند<ref>پرتوی از عظمت حسین{{ع}}، ص۱۷۱.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۴.</ref>

در [[سال هشتم هجری]]، هنگامی که پیامبر{{صل}} پیروزمندانه از [[جنگ]] [[طائف]] بر می‌گشت و شش هزار [[اسیر]] از زن و مرد و کودک از طایفه هوازن با خود داشت و شتران و گوسفندان بی‌شماری، به همراه آورده بود به آن حضرت گفتند: ای [[پیامبر خدا]]{{صل}}! در میان این [[اسیران]]، عمه‌ها خاله‌ها و پرستارهای تو هستند. التماس آنها بر [[قلب]] پیامبر{{صل}} مؤثر افتاد و خواهش آنهایی که مادر رضاعی پیامبر{{صل}} را [[شفیع]] خود قرار داده بودند، پذیرفت؛ زیرا حلیمه از [[قبیله]] بنی‌سور و از طایفه هوازن بود. آن‌گاه به [[قبیله هوازن]] فرمود: آنچه متعلق به من و [[اولاد]] [[عبدالمطلب]] است به شما بخشیدم، اما بقیه اسیران و [[اموال]] را از [[مسلمانان]] بخواهید که به شما ببخشند. پیامبر{{صل}} فرمود: هنگامی که [[نماز ظهر]] را با [[مردم]] خواندم برخیزید و از مسلمانان درخواست [[آزادی]] اسیران و اموال را کنید. من آن‌چه مربوط به خودم و [[فرزندان عبدالمطلب]] است، در برابر مسلمانان می‌بخشم و از آنها نیز درخواست [[بخشش]] می‌کنم. همین که پیامبر خدا{{صل}} نماز ظهر را خواند، مردان [[هوازن]] برخاستند و درخواست خود را مطرح کردند. پیامبر{{صل}} فرمود: آن‌چه متعلق به من و فرزندان عبدالمطلب است، به شما بخشیدم. [[مهاجران]] نیز گفتند: هر چه متعلق به ماست به پیامبر خدا{{صل}} بخشیدیم. سپس [[انصار]] هم گفتند: هر چه متعلق به ماست برای پیامبر خدا{{صل}}. اما هنوز بعضی از [[قبایل]] مثل [[بنی‌تمیم]] و [[طایفه]] [[فزاره]]، در بخشیدن [[حق]] خود دچار تردید بودند که حضرت فرمود: هر کدام از شما که [[حق]] خود را از این [[اسیران]] می‌خواهد از اولین غنیمتی که به دست بیاورم شش سهم به او می‌دهم. آنها نیز [[کودکان]] و [[زنان]] [[هوازن]] را [[آزاد]] کردند. از این‌رو، پرستاران، عمه‌ها و خاله‌های رضاعی [[پیامبر]]{{صل}} با این [[تدبیر]] او و [[مسلمانان]] دیگر آزاد شدند<ref>مادر پیامبر، ص۱۹۸.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۶.</ref>

== [[همدردی]] با بستگان ==

ارتباط عاطفی [[انسان]] با بستگان، سبب می‌شود که در تمام مسائل [[زندگی]] و در [[غم]] و [[اندوه]] با آنان [[شریک]] گردد و هنگام بروز [[مصیبت]]، با ایشان ابراز همدردی کند. این کار هم عمل به آداب اسلامی و [[سیره معصومین]]{{عم}} است و هم [[احترام]] به بستگان در شرایط خاص [[زندگی]] است که عامل [[تحکیم]] رابطه [[خویشاوندی]] می‌باشد. از سوی دیگر [[همدردی]] با بستگان در هنگام [[گرفتاری]] آنان، کاهش [[غم]] و [[اندوه]] آنان می‌شود و بدین جهت در [[سیره معصومین]]{{عم}} فراوان بدان تأکید شده است. [[یعقوب سراج]] می‌گوید: همراه [[امام صادق]]{{ع}} به [[خانه]] یکی از اقوامش می‌رفتیم تا فوت نوزادش را به او [[تسلیت]] بگوییم. بین راه بند [[کفش]] [[امام]] پاره شد؛ به گونه‌ای که نمی‌شد با آن راه رفت. حضرت کفش را به دست گرفت و با پای برهنه به راه ادامه داد. یکی از همراهان به نام [[ابن ابی یعفور]]، بند کفش خود را درآورد که به امام بدهد، ایشان با [[ناراحتی]] آن را رد کرد و فرمود: {{متن حدیث|أَلَا إِنَّ صَاحِبَ الْمُصِيبَةِ أَوْلَى بِالصَّبْرِ عَلَيْهَا}}<ref>{{متن حدیث|كُنَّا نَمْشِي مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} وَ هُوَ يُرِيدُ أَنْ يُعَزِّيَ ذَا قَرَابَةٍ لَهُ بِمَوْلُودٍ لَهُ فَانْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَتَنَاوَلَ نَعْلَهُ مِنْ رِجْلِهِ ثُمَّ مَشَى حَافِياً فَنَظَرَ إِلَيْهِ ابْنُ أَبِي يَعْفُورٍ فَخَلَعَ نَعْلَ نَفْسِهِ مِنْ رِجْلِهِ وَ خَلَعَ الشِّسْعَ مِنْهَا وَ نَاوَلَهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَأَعْرَضَ عَنْهُ كَهَيْئَةِ الْمُغْضَبِ ثُمَّ أَبَى أَنْ يَقْبَلَهُ وَ قَالَ لَا إِنَّ صَاحِبَ الْمُصِيبَةِ أَوْلَى بِالصَّبْرِ عَلَيْهَا فَمَشَى حَافِياً حَتَّى دَخَلَ عَلَى الرَّجُلِ الَّذِي أَتَاهُ لِيُعَزِّيَهُ}}؛ (بحارالانوار، ج۴۷، ص۴۵).</ref>؛ «نه شخص گرفتار، به [[تحمل]] گرفتاری سزاوارتر است». سپس تا مقصد، با پای برهنه راه رفت<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۸.</ref>.

== توجه به [[احساسات]] بستگان ==

سیره معصومین{{عم}} با بستگان و به خصوص با [[خواهران]] خود، بیش از دیگران با [[مهربانی]] همراه بوده است؛ [[خواهر]] بسیار عاطفی‌تر و سرشار از احساسات است و اگر به او کمتر توجه شود، به زودی آزرده خاطر می‌گردد. از این‌رو، [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} نشان‌دهنده [[محبت]] بیشتر با خواهران است. در [[تاریخ]] زندگی [[زینب]] کبرا{{س}} دختر بزرگ [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} آورده‌اند که هرگاه به [[زیارت]] [[قبر رسول خدا]]{{صل}} می‌رفت، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} در دو طرف او [[حرکت]] می‌کردند و [[خواهر]] را در وسط قرار داده به سوی [[حرم]] می‌بردند تا مبادا نامحرمی او را ببیند<ref>زینب قهرمان دختر علی{{ع}}، ص۶۳.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۳۹.</ref>

== [[پند]] و [[اندرز]] بستگان ==

بعد از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} هنگامی که امام سجاد{{ع}} به [[مدینه]] بازگشت، [[محمد بن حنفیه]] عموی آن حضرت به او گفت: [[رسول خدا]]{{صل}} [[ولایت]] را به علی{{ع}}، او به حسن{{ع}} و ایشان به پدرت حسین{{ع}} واگذار کرد. اینک پدرت به [[شهادت]] رسیده و درباره ولایت [[وصیت]] نکرده است. من از هر جهت برای [[امامت]] سزاوارترم؛ با من در این باره [[مخالفت]] نکن. [[امام]] در پاسخ فرمود: ای عمو! تقوای [[خدا]] را پیشه کن و چیزی را که [[حق]] تو نیست، ادعا نکن. من تو را [[موعظه]] می‌کنم که مبادا در زمره [[جاهلان]] قرار‌گیری. پدرم پیش از قصد [[عراق]] به من [[وصیت]] کرد و قبل از آن‌که به [[شهادت]] برسد، عهد امامت را به من سپرد و این سلاح رسول خدا{{صل}} است که نشانه امامت می‌باشد<ref>{{متن حدیث|يَا عَمِّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَدَّعِ مَا لَيْسَ لَكَ بِحَقٍّ {{متن قرآن|إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ}} يَا عَمِّ إِنَّ أَبِي صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ أَوْصَى إِلَيَّ قَبْلَ أَنْ يَتَوَجَّهَ إِلَى الْعِرَاقِ وَ عَهِدَ إِلَيَّ فِي ذَلِكَ قَبْلَ أَنْ يُسْتَشْهَدَ بِسَاعَةٍ وَ هَذَا سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}}}؛ (بحار الانوار، ج۴۶، تاریخ امام سجاد{{ع}}، ص۱۱۱).</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۴۰.</ref>

[[انس بن مالک]] می‌گوید: دیدم که ابراهیم فرزند [[رسول خدا]]{{صل}} در حال [[جان]] دادن است. [[اشک]] از چشمان پیامبر{{صل}} جاری شد و فرمود: [[قلب]]، محزون می‌شود و چشم اشک می‌بارد و و جز آن‌چه رضای [[پروردگار]] است، چیزی به زبان نمی‌آوریم. ای ابراهیم! ما در فراق تو [[اندوهگین]] هستیم<ref>{{متن حدیث|قَالَ: رَأَيْتُ إِبْرَاهِيمَ بْنَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ هُوَ يَجُودُ بِنَفْسِهِ فَدَمَعَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فَقَالَ تَدْمَعُ الْعَيْنُ وَ يَحْزَنُ الْقَلْبُ وَ لَا نَقُولُ إِلَّا مَا يَرْضَى رَبُّنَا وَ إِنَّا بِكَ يَا إِبْرَاهِيمُ لَمَحْزُونُونَ}}؛ (مکارم الاخلاق، ص۲۱). </ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۴۱.</ref>

== پس از فوت بستگان ==

[[سال دهم بعثت]] [[ابوطالب]] عموی پیامبر{{صل}} از دنیا رفت و آن حضرت در [[مرگ]] وی از شدت اندوه و [[ناراحتی]]، خاک بر سر پاشید. وقتی وارد [[خانه]] شد، یکی از دخترانش سر و صورت او را شست و شو داد و [[گریه]] کرد، حضرت فرمود: گریه نکن؛ زیرا [[خداوند]] [[یاور]] پدرت است<ref>فقه السیرة النبویة، ص۱۴۶.</ref>. [[پیامبر]]{{صل}} بر بالین عمویش، ابوطالب به [[فکر]] فرو رفته بود و با خود می‌اندیشید که بعد از وی، چه مشکلاتی در پیش روی او خواهد بود. با خود می‌گفت: این شخصی که در بستر مرگ افتاده، همان عموی [[مهربان]] من است که سال‌ها به [[دفاع]] از من برخاست و از هیچ‌گونه [[فداکاری]] دریغ نکرد. حمایت‌های او بود که [[مشرکان قریش]] نتوانستند، گزندی بر من وارد سازند و اینک از کنارم خواهد رفت<ref>فروغ ابدیت، ج۱، ص۳۶۱.</ref>.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۲۴۳.</ref>