نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور: تفاوت میان نسخه‌ها

* درباره اینکه آیا [[اختیار]] و [[اراده]] [[آدمی]] و [[تکامل]] یافتن شخصیت فردی و [[اجتماعی]] او در [[تحقق ظهور]] دخیل است یا خیر، دو دیدگاه اساسی وجود دارد:

# تنها خواست و [[اراده الهی]]، در [[تحقق ظهور]] دخالت دارد، بی‌آنکه عامل انسانی کوچک‌ترین نقشی داشته باشد. شاید مستند این دیدگاه [[تمسک]] به برخی [[روایات]] باشد؛ از جمله در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا}}؛ «[[خداوند]] به [[دلیل]] تعجیل [[بندگان]]، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی می‌شود. چون آن پایان فرارسد، لحظه‌ای پیش و تأخیری نخواهد»<ref> بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص ۳۶۹، ح ۷.</ref>.

# افزون‌بر [[اراده الهی]]، عامل انسانی نیز در [[ظهور]] تأثیرگذار است؛ زیرا [[انتظار]] مورد تأکید [[معصومان]] {{ع}}، [[انتظار پویا]]، سازنده و حرکت‌‌آفرین است و نه انتظاری خاموش که منجر به فرار از [[تکلیف]] فردی و مسئولیت‌های [[اجتماعی]] می‌شود. مستند این دیدگاه آیاتی همچون {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ}}<ref>«خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه 11.</ref> است<ref>[[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد]]، [[مهدویت (کتاب)|مهدویت]]، ص۶۰-۶۲</ref>.

* حال کدام دیدگاه به [[حق]] و واقعیت نزدیک‌تر است؟ به نظر می‌رسد این اختلاف‌نظر به [[اختلاف]] بر [[تفسیر]] مفهوم «[[انتظار فرج]]» و برداشت‌های مختلف از آموزه «[[انتظار ظهور امام مهدی]]» است. [[پیروان]] نظریه‌های «[[انتظار خاموش]]» <ref>ر. ک: [[انتظار خاموش به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار خاموش به چه معناست؟]]</ref>؛ یعنی تنها [[علت ظهور]] را [[اراده]] و [[مشیت الهی]] است یا «[[انتظار مذهب احتراز]]»<ref>ر. ک: [[انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟]]</ref>؛ یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و [[منتظر]] بمانند تا [[امام]] [[ظهور]] کند یا [[نظریه]] «مشغول بودن به [[وظایف]] فردی و نه [[اجتماعی]]»<ref>ر. ک: [[انتظار ویرانگر به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار ویرانگر به چه معناست؟]]</ref> و امثال آنها، قطعاً نقشی برای تأثیرگذاری [[انسان]] فرد یا [[انسان]] [[جامعه]] به تعجیل یا [[تأخیر فرج]] [[آل محمد]] {{صل}} قائل نخواهند بود. اما [[پیروان]] نظریه دیگر که استناد اصلی آنان آموزه‌های [[قرآنی]] و [[روایی]] و [[ادله عقلی]] است [[معتقد]] به [[انتظار سازنده]]، پویا و تغییرآفرین به سمت رشد و تعالی فرد و [[جامعه]] هستند. این دیدگاه بر اساس یکی از [[سنت‌های الهی]] مورد تأکید [[قرآن کریم]] [[استوار]] است. مفاد این سنّتِ غیرقابل تغییر [[خدای متعال]]، در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ}}<ref>«خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه۱۱.</ref> بیان شده است. این [[آیه]] با صراحت و روشنی، راه‌های غیرعادی و [[معجزه‌آسا]] را نفی کرده، و اعلام می‌دارد هرگز [[خداوند]] اوضاع و احوال را به سود [[مردم]] عوض نمی‌کند مگر زمانی که آنها آنچه مربوط به خودشان است (از جمله: [[اخلاق]]، [[روحیه‌ها]]، ملکات، جهت‌ها، نیت‌ها و غیره) عوض کنند. رابطه سنت‌ها با [[اراده]] و [[رفتار]] فردی و [[اجتماعی]] [[انسان‌ها]] مورد تأکید [[آیات]] فراوان است. علاوه بر [[آیه]] مذکور، می‌‌توان به [[آیه]] {{متن قرآن|ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«بر اثر آنچه مردم کرده‌اند، فساد در خشکی و دریا آشکار گشته است، تا (خداوند، کیفر) برخی از آنچه کرده‌اند به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» سوره روم، آیه 41.</ref> نیز اشاره کرد. این بیانات [[قرآنی]] نشان می‌دهد که سنت‌ها متأثر از [[رفتار]] و [[اراده]] انسانی است<ref>ر. ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[مجموعه آثار ج۱۷ (کتاب)|مجموعه آثار ج۱۷]] (حماسه حسینی ج۲ (کتاب)|حماسه حسینی ج۲)، ص۲۲۲، ۲۲۳؛ [[آشنایی با قرآن ج۳ (کتاب)|آشنایی با قرآن ج۳]]، ص۲۲۹؛ [[غلام حیدر کوشا|کوشا، غلام حیدر]]، [[پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن (مقاله)|پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن]]، ص۳۳-۵۶.</ref>.  

* به اجمال باید گفت که [[قرآن]] بسیاری از رخدادها را به خواست و نحوه عملکرد [[انسان‌ها]] مربوط می‌سازد و مقتضای [[عبرت]] و سیر و نظر، که در [[آیات]] تأکید شده است نیز مختار بودن [[انسان]] در قبال [[سنن]] است<ref>[[غلام حیدر کوشا|کوشا، غلام حیدر]]، [[پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن (مقاله)|پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن]]، ص۳۳-۵۶.</ref>. ازاین‌رو، می‌توان تلاش [[انسان‌ها]] و [[اراده]] و [[اختیار]] آنها در [[تحقق ظهور]]، مسئله‌ای تاثیرگذار است و هرچه تلاش بیشتر و [[آمادگی]] زودتری به دست آید، [[ظهور]] نیز زودتر رخ می‌دهد<ref>ر. ک: [[سید مسعود پورسید آقایی|پورسید آقایی، سید مسعود]]، [[زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|زمینه‌سازی ظهور]]، ص۲۰، ۲۱.</ref>. بنابراین، افزون‌بر [[وابستگی]] [[ظهور امام مهدی]] به تعدادی از شرایط [[الهی]]، مواردی وجود دارند که تحقق آنها منوط به فرد و [[جامعه انسانی]] است و شرایط [[الهی]] بدون تحقق آنها - طبق [[سنت الهی]] مذکور- محقق نخواهد شد. این شرایط انسانی همان است که گاهی از آنها به «[[آمادگی]] و [[زمینه‌سازی ظهور]]» یا «[[انتظار سازنده]]» یا «[[وظایف]] [[منتظران راستین]]» تعبیر می‌شود.  

* شرایط انسانی [[ظهور]] فراهم نخواهد شد مگر اینکه [[جامعه منتظران]] تمامی [[وظایف]] [[الهی]] خود را برای دستیابی به اهداف [[انتظار]] محقق سازند. این [[وظایف]] را می‌توان براساس آن اهداف این‌گونه دسته‌بندی کرد:

# [[وظایف عام نسبت به امام مهدی]]: مانند: [[شناخت]] او؛ و [[ولایت‌پذیری]] از او؛ یعنی: انحصار [[ایمان به امامت]] و [[ولایت]] او؛ [[محبت]] و [[مودت]] او؛ [[اطاعت]] و [[نصرت]] او و [[اقتدا به سنت]] و [[سیره]] او. همچنین: [[تبری]] از [[طاغوت]] و [[دشمنان]] او.

# [[وظایف خاص نسبت به امام مهدی]]: مانند: [[آمادگی]] و [[زمینه‌سازی برای ظهور]] او (که شامل [[اصلاح]] فرد و [[جامعه]] در همه عرصه‌های [[آمادگی فکری و فرهنگی|فکری-فرهنگی]]، [[آمادگی روحی و روانی|روحی-روانی]]، [[آمادگی اخلاقی و رفتاری|اخلاقی-رفتاری]]، [[آمادگی سیاسی|سیاسی]]، [[آمادگی اقتصادی|اقتصادی]]، [[آمادگی نظامی|نظامی]] و غیره)؛ [[استقامت]] و [[صبر بر سختی‌های دوران غیبت]] او؛ [[پیروی]] از [[نواب عام]] او ([[فقهای جامع الشرایط]]).

# عمل به [[وظایف]] [[الهی]] نسبت به [[ولایت با مؤمنان]]: مانند: [[امر به معروف و نهی از منکر]]؛ [[دعا]] برای [[مؤمنان]]؛ رفع [[هم و غم]] [[مؤمنان]]؛ [[یاری‌رسانی به مؤمنان]]؛ نزدیک کردن [[مؤمنان]] به [[امام]].

# عمل به [[وظایف]] [[الهی]] نسبت به [[امت اسلامی]]: مانند: حفظ و تحکیم [[اتحاد در امت اسلامی]].

* این به معنای داشتن انتظاری زنده و سازنده است. در پیِ این [[انتظار]]، تحولی چشمگیر در [[خودسازی فردی]] و [[زمینه سازی]] [[اجتماعی]] رخ خواهد داد؛ آن [[یاران]] [[بصیر]] و [[مخلص]] گرد هم خواهند آمد و آن [[پذیرش عمومی]] جهانی اندک‌اندک مهیا خواهد شد.

* پدیدآمدن [[ظهور]] [[موعود]] [[منجی]] -به‌عنوان بزرگ‌ترین دگرگونی [[اجتماعی]]، با گستره جهانی، که [[بشریت]] [[چشم به راه]] آن است- به فراهم‌شدن زمینه‌ها و مقدماتی بستگی دارد که عوامل انسانی و [[آمادگی]] اوضاع [[اجتماعی]]، بخشی مهم از این بسترها و زمینه‌هاست. به عبارت دیگر [[امام مهدی]] {{ع}}، هم آمدنی است و هم آوردنی؛ آمدنی است چون [[خدای متعال]] هرگاه [[اراده]] کند، با توجه به شرایط [[جامعه]] و مناسب بودن زمینه‌ها، [[اذن]] [[ظهور]] و [[قیام]] را صادر خواهد کرد؛ و آوردنی است چون این [[انسان‌ها]] هستند که بایستی زمینه‌ها و بسترهای فردی و [[اجتماعی]] مناسب را برای [[ظهور امام مهدی]] {{ع}} فراهم کنند<ref>ر. ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۳۷ ـ ۳۹؛ نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ ها، ص ۱۷۱؛ نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۹۹ و ۲۰۰.</ref>.