نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور: تفاوت میان نسخه‌ها

درباره اینکه آیا [[اختیار]] و [[اراده]] [[آدمی]] و [[تکامل]] یافتن شخصیت فردی و [[اجتماعی]] او در تحقق ظهور دخیل است یا خیر، دو دیدگاه اساسی وجود دارد:

# تنها خواست و [[اراده الهی]]، در تحقق ظهور دخالت دارد، بی‌آنکه عامل [[انسانی]] کوچک‌ترین نقشی داشته باشد. شاید مستند این دیدگاه تمسک به برخی [[روایات]] باشد؛ از جمله در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا}}؛ «[[خداوند]] به دلیل تعجیل [[بندگان]]، [[شتاب]] نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی می‌شود. چون آن پایان فرارسد، لحظه‌ای پیش و تأخیری نخواهد»<ref>بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص۳۶۹، ح ۷.</ref>.

# افزون‌بر اراده الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است؛ زیرا [[انتظار]] مورد تأکید [[معصومان]]{{ع}}، [[انتظار پویا]]، سازنده و حرکت‌‌آفرین است و نه انتظاری خاموش که منجر به فرار از [[تکلیف]] فردی و مسئولیت‌های اجتماعی می‌شود. مستند این دیدگاه آیاتی همچون {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ}}<ref>«خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه ۱۱.</ref> است<ref>[[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد]]، [[مهدویت (کتاب)|مهدویت]]، ص۶۰-۶۲.</ref>.

 

حال کدام دیدگاه به [[حق]] و واقعیت نزدیک‌تر است؟ به نظر می‌رسد این اختلاف‌نظر به [[اختلاف]] بر [[تفسیر]] مفهوم «[[انتظار فرج]]» و برداشت‌های مختلف از آموزه «[[انتظار ظهور امام مهدی]]» است. [[پیروان]] نظریه‌های «انتظار خاموش»<ref>ر.ک: [[انتظار خاموش به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار خاموش به چه معناست؟]].</ref>؛ یعنی تنها علت ظهور را اراده و [[مشیت الهی]] است یا «[[انتظار مذهب احتراز]]»<ref>ر.ک: [[انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟]].</ref>؛ یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و [[منتظر]] بمانند تا [[امام]] ظهور کند یا نظریه «مشغول بودن به وظایف فردی و نه [[اجتماعی]]»<ref>ر.ک: [[انتظار ویرانگر به چه معناست؟ (پرسش)|انتظار ویرانگر به چه معناست؟]].</ref> و امثال آنها، قطعاً نقشی برای تأثیرگذاری [[انسان]] فرد یا انسان [[جامعه]] به تعجیل یا تأخیر فرج [[آل محمد]]{{صل}} قائل نخواهند بود. اما [[پیروان]] نظریه دیگر که استناد اصلی آنان [[آموزه‌های قرآنی]] و [[روایی]] و [[ادله عقلی]] است [[معتقد]] به [[انتظار سازنده]]، پویا و تغییرآفرین به سمت [[رشد]] و تعالی فرد و جامعه هستند. این دیدگاه بر اساس یکی از [[سنت‌های الهی]] مورد تأکید [[قرآن کریم]] [[استوار]] است. مفاد این سنّتِ غیرقابل [[تغییر]] [[خدای متعال]]، در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ}}<ref>«خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه۱۱.</ref> بیان شده است. این آیه با صراحت و روشنی، راه‌های غیرعادی و [[معجزه‌آسا]] را [[نفی]] کرده، و اعلام می‌دارد هرگز [[خداوند]] اوضاع و احوال را به سود [[مردم]] عوض نمی‌کند مگر زمانی که آنها آنچه مربوط به خودشان است (از جمله: [[اخلاق]]، روحیه‌ها، ملکات، جهت‌ها، [[نیت‌ها]] و غیره) عوض کنند. رابطه [[سنت‌ها]] با [[اراده]] و [[رفتار فردی]] و اجتماعی [[انسان‌ها]] مورد تأکید [[آیات]] فراوان است. علاوه بر آیه مذکور، می‌‌توان به آیه {{متن قرآن|ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«بر اثر آنچه مردم کرده‌اند، فساد در خشکی و دریا آشکار گشته است، تا (خداوند، کیفر) برخی از آنچه کرده‌اند به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» سوره روم، آیه ۴۱.</ref> نیز اشاره کرد. این بیانات [[قرآنی]] نشان می‌دهد که سنت‌ها متأثر از [[رفتار]] و [[اراده انسانی]] است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[مجموعه آثار ج۱۷ (کتاب)|مجموعه آثار ج۱۷]] (حماسه حسینی ج۲ (کتاب)|حماسه حسینی ج۲)، ص۲۲۲، ۲۲۳؛ [[آشنایی با قرآن ج۳ (کتاب)|آشنایی با قرآن ج۳]]، ص۲۲۹؛ [[غلام حیدر کوشا|کوشا، غلام حیدر]]، [[پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن (مقاله)|پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن]]، ص۳۳-۵۶.</ref>.

 

به اجمال باید گفت که [[قرآن]] بسیاری از رخدادها را به خواست و نحوه عملکرد [[انسان‌ها]] مربوط می‌سازد و مقتضای [[عبرت]] و [[سیر]] و نظر، که در [[آیات]] تأکید شده است نیز مختار بودن [[انسان]] در قبال [[سنن]] است<ref>[[غلام حیدر کوشا|کوشا، غلام حیدر]]، [[پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن (مقاله)|پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن]]، ص۳۳-۵۶.</ref>. ازاین‌رو، می‌توان تلاش انسان‌ها و [[اراده]] و [[اختیار]] آنها در تحقق ظهور، مسئله‌ای تاثیرگذار است و هرچه تلاش بیشتر و آمادگی زودتری به دست آید، ظهور نیز زودتر رخ می‌دهد<ref>ر.ک: [[سید مسعود پورسید آقایی|پورسید آقایی، سید مسعود]]، [[زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|زمینه‌سازی ظهور]]، ص۲۰، ۲۱.</ref>. بنابراین، افزون‌بر [[وابستگی]] [[ظهور امام مهدی]] به تعدادی از شرایط [[الهی]]، مواردی وجود دارند که تحقق آنها منوط به فرد و [[جامعه انسانی]] است و شرایط الهی بدون تحقق آنها ـ طبق [[سنت الهی]] مذکور ـ محقق نخواهد شد. این شرایط [[انسانی]] همان است که گاهی از آنها به «آمادگی و [[زمینه‌سازی ظهور]]» یا «[[انتظار سازنده]]» یا «وظایف منتظران راستین» تعبیر می‌شود.

 

شرایط انسانی ظهور فراهم نخواهد شد مگر اینکه جامعه منتظران تمامی وظایف الهی خود را برای دستیابی به [[اهداف انتظار]] محقق سازند. این [[وظایف]] را می‌توان براساس آن اهداف این‌گونه دسته‌بندی کرد:

# [[وظایف عام نسبت به امام مهدی]]: مانند: [[شناخت]] او؛ و [[ولایت‌پذیری]] از او؛ یعنی: انحصار [[ایمان به امامت]] و [[ولایت]] او؛ [[محبت]] و [[مودت]] او؛ [[اطاعت]] و [[نصرت]] او و اقتدا به سنت و [[سیره]] او. همچنین: [[تبری]] از [[طاغوت]] و [[دشمنان]] او.

# [[وظایف خاص نسبت به امام مهدی]]: مانند: آمادگی و [[زمینه‌سازی برای ظهور]] او (که شامل اصلاح فرد و [[جامعه]] در همه عرصه‌های [[فکری]] ـ [[فرهنگی]]، [[روحی]] ـ روانی، [[اخلاقی]] ـ [[رفتاری]]، [[سیاسی]]، [[اقتصادی]]، نظامی و غیره)؛ [[استقامت]] و صبر بر سختی‌های دوران غیبت او؛ پیروی از نواب عام او (فقهای جامع الشرایط).

# عمل به وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان: مانند: [[امر به معروف و نهی از منکر]]؛ [[دعا]] برای [[مؤمنان]]؛ رفع همّ و غمّ مؤمنان؛ یاری‌رسانی به مؤمنان؛ نزدیک کردن مؤمنان به [[امام]].

# عمل به وظایف الهی نسبت به [[امت اسلامی]]: مانند: [[حفظ]] و تحکیم اتحاد در امت اسلامی.

 

این به معنای داشتن انتظاری زنده و سازنده است. در پیِ این [[انتظار]]، تحولی چشمگیر در خودسازی فردی و زمینه‌سازی [[اجتماعی]] رخ خواهد داد؛ آن [[یاران]] [[بصیر]] و [[مخلص]] گرد هم خواهند آمد و آن پذیرش عمومی جهانی اندک‌اندک مهیا خواهد شد.

 

== نتیجه‌ ==

پدیدآمدن ظهور موعود [[منجی]] ـ به‌عنوان بزرگ‌ترین [[دگرگونی]] اجتماعی، با گستره جهانی، که [[بشریت]] چشم به راه آن است ـ به فراهم‌شدن زمینه‌ها و مقدماتی بستگی دارد که عوامل [[انسانی]] و آمادگی اوضاع اجتماعی، بخشی مهم از این بسترها و زمینه‌هاست. به عبارت دیگر [[امام مهدی]]{{ع}}، هم آمدنی است و هم آوردنی؛ آمدنی است چون [[خدای متعال]] هرگاه [[اراده]] کند، با توجه به شرایط [[جامعه]] و مناسب بودن زمینه‌ها، [[اذن]] ظهور و [[قیام]] را صادر خواهد کرد؛ و آوردنی است چون این [[انسان‌ها]] هستند که بایستی زمینه‌ها و بسترهای فردی و اجتماعی مناسب را برای [[ظهور امام مهدی]]{{ع}} فراهم کنند<ref>ر.ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص۳۷ ـ ۳۹.</ref>.