سجود: تفاوت میان نسخه‌ها

==[[سجده]]==

برابر [[فقه شیعه]] و [[روایات]]، در هنگام سجده هفت موضع باید به [[زمین]] برسد: دو دست، دو زانو، دو انگشت بزرگ پا و [[پیشانی]]؛ به همین جهت [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در [[وصیت]] خود به [[محمد بن حنفیه]] می‌فرماید در [[آیه]] {{متن قرآن|أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا}}<ref>«و اینکه سجده‌گاه‌ها از آن خداوند است پس با خداوند هیچ کس را (به پرستش) مخوانید» سوره جن، آیه ۱۸.</ref> {{متن حدیث|يَعْنِي بِالْمَسَاجِدِ الْوَجْهَ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرُّكْبَتَيْنِ وَ الْإِبْهَامَيْنِ}}؛ "جای سجده‌ها از آن خداست با [[خدا]] کسی را نخوانید" منظور از [[مساجد]] [[پیشانی]]، دو دست، دو زانو و دو انگشت بزرگ پاست»<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۲، ص۶۲۶: {{متن حدیث|يَعْنِي بِالْمَسَاجِدِ الْوَجْهَ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرُّكْبَتَيْنِ وَ الْإِبْهَامَيْنِ}}.</ref>.

آن حضرت در هنگام قطع دست دزد فقط چهار انگشت وی را قطع می‌کرد و دست دزد را از مچ نمی‌برید<ref>ابونضر محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۱۸: {{عربی|أنه ان إذا قطع يد السارق ترك له الإبهام و الراحة، فقيل له: يا أمير المؤمنين{{ع}} تركت عامة يده قال: فقال لهم: فإن تابَ فبأيّ شيءٍ يَتوَضّأ}}.</ref> و می‌فرمود: لازم است [[کف دست]] برای [[وضو]]، [[رکوع]] و [[سجده]] وی در صورت [[توبه]] باقی بماند<ref>شیخ صدوق، علل الشرائع، ص۵۳۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۱۰۴؛ سید رضی، خصائص الأئمة{{عم}}، ص۸۵. در کتاب اخیر چنین آمده: {{متن حدیث|وَ رُوِيَ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} كَانَ إِذَا قَطَعَ الْيَدَ قَطَعَ أَرْبَعَ أَصَابِعَ وَ تَرَكَ الْكَفَّ وَ الرَّاحَةَ وَ الْإِبْهَامَ وَ إِذَا أَرَادَ قَطْعَ الرِّجْلِ قَطَعَهَا مِنَ الْكَعْبِ وَ تَرَكَ الْعَقِبَ فَقِيلَ لَهُ لِمَ هَذَا يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ إِنِّي لَأَكْرَهُ أَنْ تُدْرِكَهُ التَّوْبَةُ فَيَحْتَجَّ عَلَيَ عِنْدَ اللَّهِ أَنِّي لَمْ أَدَعْ لَهُ مِنْ كَرَائِمِ بَدَنِهِ مَا يَرْكَعُ بِهِ وَ يَسْجُدُ}}.</ref>.

برابر [[فقه شیعه]] سجده بر آنچه از زمین است و زمین بر آن [[صدق]] می‌کند، در صورتی که خوردنی و پوشیدنی نباشد، جایز است. [[روایات]] متعددی دراین‌باره نقل شده است. در این قسمت به چند [[روایت]] که حاکی از [[سیره عملی معصومان]] است، اشاره می‌کنیم:

# [[حلبی]] در روایتی معتبر از امام صادق{{ع}} نقل می‌کند که پدرم یعنی امام باقر{{ع}} خواست که برای او خمره، یعنی سجاده‌ای برای نماز بیاورند؛ دیر کردند. آن حضرت مقداری سنگ‌ریزه برداشت و روی فرش قرار داد و بر آن سجده کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۳۱: {{متن حدیث|دَعَا أَبِي بِالْخُمْرَةِ فَأُبْطِأَتْ عَلَيْهِ فَأَخَذَ كَفّاً مِنْ حَصًى فَجَعَلَهُ عَلَى الْبِسَاطِ ثُمَّ سَجَدَ}}.</ref>. درباره معنای خمره دو نظر وجود دارد:

##خمره سجاده‌ای است که از برگ درخت خرما با نخ بافته می‌شود<ref>اسماعیل بن حماد جوهری، صحاح اللغه، ج۲، ص۶۴۹.</ref>.

## [[ابن‌اثیر]] می‌گوید: خمره به اندازه‌ای است که شخص در هنگام [[سجده]] سرش را بر آن قرار می‌دهد؛ از [[حصیر]] است یا بافته از درخت خرما یا مانند آن از گیاهان و خمره فقط به همین مقدار است و از آن جهت به آن خمره گفته‌اند که نخ‌هایی که در بافتن آن به کار رفته، لابه‌لای برگ‌های خرما پنهان شده است<ref>ابن‌اثیر جزری (مبارک)، النهایه، ج۲، ص۷۷.</ref>. برابر معنای اول خمره [[سجاده]] است و برابر معنای دوم به معنی جانماز و جای سجده و صورت است. ابن‌فارس هم خمره را به سجاده کوچک معنا کرده است<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۱۷: {{عربی|الخُمْرة: السّجَّادة الصَّغيرة}}.</ref>. [[مجلسی]] آن را مانند حصیر کوچک دانسته که از برگ درخت خرما و مانند آن ساخته شده است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۱۵، ص۱۴۶: {{عربی|كالحصير الصغير تعمل من سعف النخل و غيرها}}.</ref>. مازندرانی هم با توجه به [[حدیثی]] از [[ام‌سلمه]]، آن را حصیر کوچک می‌داند<ref>محمدهادی مازندرانی، شرح فروع الکافی، ج۳، ص۱۲۱.</ref>. آنچه مسلم است اینکه جای سجده بوده که از برگ خرما درست می‌شده و می‌توان گفت شبیه سجاده‌های حصیری امروزی بوده است.

#در روایتی دیگر، [[حمران بن اعین]] از یکی از [[صادقین]]{{ع}} نقل می‌کند که فرمود: پدرم بر روی خمره [[نماز]] می‌خواند و آن را بر فرش قرار می‌داد و بر آن سجده می‌کرد و اگر خمره و سجاده نبود، سنگ‌ریزه بر فرش قرار می‌داد در جایی که سجده می‌کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۳۲؛ شیخ طوسی، التهذیب، ج۲، ص۳۰۵.</ref>.

#با اینکه سجده بر [[زمین]] و خمره رواست، اما گاهی [[معصومان]] ترجیح می‌دادند صورت بر خاک نهند. [[امام صادق]]{{ع}} گوید: [[روز]] [[عید]] [[فطری]] برای [[رسول خدا]]{{صل}} سجاده کوچکی آوردند؛ حضرت دستور داد آن را برگردانند و افزود: «امروز روزی بود که رسول خدا{{صل}} [[دوست]] داشت به [[آفاق آسمان]] بنگرد و صورت را بر روی زمین قرار دهد»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۴۶۱: {{متن حدیث|هَذَا يَوْمٌ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يُحِبُّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آفَاقِ السَّمَاءِ وَ يَضَعَ وَجْهَهُ عَلَى الْأَرْضِ‌}}.</ref>.

#در روایتی [[امام صادق]]{{ع}} درباره چیزی که بر آن [[سجده]] می‌شود فرمودند: {{متن حدیث|السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ فَرِيضَةٌ، وَ عَلَى الْخُمْرَةِ سُنَّةٌ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۳۱.</ref>سجده بر [[زمین]] [[فریضه الهی]] است و بر خمره و جانماز ساخته‌شده از برگ درخت، [[سنت نبوی]] است». در این [[حدیث]] منظور از [[فریضه]] [[دستور خدا]] و از [[سنت]]، [[سیره نبوی]] است. البته [[علامه مجلسی]] معانی دیگری نیز برای حدیث ذکر کرده است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۱۵، ص۱۴۸.</ref>. در کتاب من لا‌یحضره الفقیه و [[تهذیب الأحکام]] به جای {{متن حدیث|عَلَى الْخُمْرَةِ}} عبارت و «بر غیر زمین» آمده است<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۲۰۷؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۳۵: {{متن حدیث|السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ فَرِيضَةٌ وَ عَلَى غَيْرِ الْأَرْضِ سُنَّةٌ}}.</ref>. در تهذیب الأحکام نقل می‌کند که در رساله علی بن بابوبه به فرزندش آمده است: بر زمین سجده نما یا بر آنچه از زمین می‌روید و بر حصیرهای [[مدینه]] سجده مکن؛ زیرا درزهای آن با پوست به هم وصل شده است<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۳۵؛ فقه الرضا، ص۱۱۳. عبارت فقه الرضا چنین است: {{متن حدیث|فَإِذَا سَجَدْتَ فَلْيَكُنْ سُجُودُكَ عَلَى الْأَرْضِ أَوْ عَلَى شَيْ‌ءٍ يَنْبُتُ مِنَ الْأَرْضِ مِمَّا لَا يُلْبَسُ ٍ وَ لَا تَسْجُدْ عَلَى الْحُصُرِ الْمَدَنِيَّةِ لِأَنَ سُيُورَهَا مِنْ جُلُودٍ}}. این عبارت و مشابه آن نشان می‌دهد که این کتاب رساله علی بن بابویه است.</ref>. [[علی بن ریان]] از برخی [[شیعیان]] نقل می‌کند که [[ابراهیم بن عقبه]] از [[امام باقر]]{{ع}} از سجده بر سجاده‌های مدینه پرسید، حضرت پاسخ داد: اگر با نخ دوخته شده باشد، سجده بر آن رواست؛ اما اگر از پوست باشد، بر آن [[نماز]] نخوان<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۳۱.</ref>.

# [[جمیل بن دراج]] از امام صادق{{ع}} نقل می‌کند که آن حضرت [[دوست]] نداشت بر کاغذی که بر آن چیزی نوشته باشد، سجده کند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۳۲.</ref>.

'''سجده برای رفع مشکل''': سجده برای [[خدا]] یکی از [[زیباترین]] [[عبادات]] است که [[معصومان]] به آن عمل و توصیه می‌کردند. جهم بن ابی‌جهم گوید: ابو‌الحسن [[موسی بن جعفر]]{{ع}} را دیدم که بعد از سه رکعتِ [[نماز مغرب]] به [[سجده]] رفت. گفتم: فدایت شوم، دیدم شما را که بعد از سه رکعت، سجده کردید؛ فرمود: مرا دیدی؟ گفتم: آری؛ فرمود: {{متن حدیث|فَلَا تَدَعْهَا فَإِنَّ الدُّعَاءَ فِيهَا مُسْتَجَابٌ‌}}<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۳۳۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۱۴؛ همو، الإستبصار، ج۱، ص۳۴۷.</ref>: «آن را رها مکن؛ زیرا [[دعا]] در آن [[اجابت]] می‌شود».

[[عبدالله بن هلال]] گوید: به [[امام صادق]]{{ع}} از پراکندگی [[اموال]] و آنچه بر سر ما آمد، [[شکایت]] کردم؛ فرمود: بر تو باد [[دعا در حال سجده]]؛ چون بهترین وقتی که [[بنده]] به [[خدا]] نزدیک می‌شود و [[تقرب]] می‌یابد، در [[حال]] سجده است. گفتم: در هنگام [[نماز واجب]] خدا را بخوانم و حاجتم را ذکر کنم؟ فرمود: آری؛ این‌گونه [[رسول خدا]]{{صل}} انجام داد که بر ضد قومی با نام‌هایشان و نام پدرانشان دعا کرد. علی{{ع}} همین‌طور بعد از [[پیامبر]]{{صل}} انجام داد؛ یعنی او نیز عده‌ای را [[نفرین]] کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۲۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۷۷</ref>.

به نظر می‌رسد وی جزو [[یاران امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} نیز بوده است<ref>قطب‌الدین راوندی، الدعوات (سلوة الحزین)، ص۲۹۷.</ref>. او ربیعة بن کعب أسلمی از [[اصحاب صُفّه]] بود و در سال ۶۳ درگذشت<ref>محمد بن اسماعیل کحلانی، سبل السلام، ج۲، ص۳.</ref>. این نشان می‌دهد که برخی [[احادیث]] همراه با حادثه‌ای [[تاریخی]] بوده که در هنگام نقل فقط به اصل [[سخن پیامبر]]{{صل}} یا [[امام]] اشاره شده است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۸۱</ref>.