سیره فرهنگی امام حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها

== سیره علمی و [[فرهنگی]] [[امام]]{{ع}} ==

در این مطلب سیره فرهنگی و [[علمی]] [[امام حسن]]{{ع}} پرداخته خواهد شد. توجه به [[دانش]] و فراگیری آن، مرجعیت امام و تربیت شاگرد و [[میراث]] مکتوب [[حدیثی]] و [[فقهی]] و [[تفسیری]] [[امام مجتبی]] گوشه‌ای از این [[سیره]] است.

=== فضای علمی فرهنگی در عصر امام{{ع}} ===

دوران [[امام مجتبی]]{{ع}} به خصوص بعد از [[صلح]] تحمیلی و واگذاری [[خلافت]] به معاویه، علاوه بر آغاز دوران سخت [[سیاسی]] برای [[شیعه]]، از سخت‌ترین دوران فرهنگی شمار می‌رود. معاویه و [[حکومت امویان]] که خود را در عرصه سیاسی بی‌رقیب دیدند، در عرصه فرهنگی تلاش چند جانبه‌ای را طی صدور بخشنامه‌هایی برای از بین بردن و کم‌رنگ نمودن فرهنگ اسلامی و [[تشیع]] انجام دادند. نتیجه آن تلاش، گسترش [[فرهنگ]] [[اموی]]، [[مخالفت]] با [[سنت نبوی]] و [[علوی]]، بازگرداندان [[سنت‌ها]] و آداب و رسوم [[جاهلی]] از جمله [[نژادپرستی]] عربی و منع گسترش شفاهی و مکتوب حدیث نبوی بود. امام{{ع}} با [[تدریس]] و [[تفسیر]] و تربیت شاگردان با تأکید بر [[قرآن]] و [[سنت]]، سعی نمود تا در عرصه فرهنگ پایه‌گذار مکتبی باشد که به [[همت]] [[امام سجاد]]{{ع}} پی گرفته شد<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۱۱۵.</ref>.

=== فعالیت‌ها ===

==== [[تعلیم]] دانش ====

توجه به [[علم]] و فراگیری آن، از موضوعات درخور توجه امام حسن{{ع}} بود. خبری یافت نشد که امام نزد استاد یا در مکتب‌خانه‌ای برای یادگیری رفته باشد، جز آنکه از جد، پدر و مادر بزرگوارشان آموخته‌اند. اما درباره [[آموزش علم]] و [[ضرورت]] فراگیری آن روایاتی در منابع تاریخی و حدیثی از آن حضرت بازتاب یافته است. در گزارشی آمده است که آن حضرت بعد از نماز صبح در [[مسجد رسول خدا]]{{صل}} می‌نشست، بزرگان دور ایشان را می‌گرفتند و حضرت عطش صبح طالبان علم را فرو می‌نشاند و [[احتجاج‌ها]] و استدلال‌های مباحثه کنندگان را بی‌اثر می‌ساخت<ref>اربلی، کشف الغمة، ج۲، ص۱۶۵-۱۶۶؛ ابن صباغ، الفصول المهمه، ج۲، ص۷۰۲؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۸، ص۴۱.</ref>. بر اساس روایتی، معاویه از مردی از ساکنان مدینه درباره امام مجتبی{{ع}} پرسید. گفت: آن حضرت پس از [[نماز]] تا طلوع [[خورشید]] به [[عبادت]] می‌پردازد و پس از آن در [[مسجد]] رسول [[خدا]]{{صل}} می‌نشیند و تا ظهر به بیان [[حدیث]] و جلسه [[علمی]] مشغول است<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۳، ص۲۴۱؛ ابن سعد، ترجمة الإمام الحسن{{ع}}، ص۱۳۹.</ref>.

[[امام حسن]]{{ع}} زمانی [[فرزندان]] خود و برادرزادگانش را فراخواند و به آنان فرمود: شما کودکان امروز [[جامعه]] و بزرگان فردا هستید، پس [[علم]] و [[دانش]] را فرا گیرید و اگر [[توانایی]] [[حفظ]] ندارید، آن را بنویسید و در خانه‌های خود نگاه دارید<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، الطبقة الخامسه، ج۱، ص۲۹۲. نیز ر.ک: یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۲۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۳، ص۲۵۹.</ref>. پاسخ [[امام مجتبی]]{{ع}} به نامه [[حسن بصری]] که نظر آن حضرت را درباره موضوع اختلافی [[قضا و قدر]] نوشته، گویای حکمت‌ورزی و دانش امام حسن{{ع}} است<ref>ر.ک: کراجکی، کنز الفوائد، ص۱۷۰؛ ابن حاتم عاملی، الدر النظیم، ص۵۰۹. در کتاب فقه منسوب به امام رضا{{ع}}، ص۴۰۸-۴۰۹ این پاسخ به امام حسین{{ع}} نسبت داده شده است.</ref>.

'''[[مرجعیت]] و فعالیت‌های علمی امام حسن{{ع}}''': [[امامان شیعه]]{{عم}} به استناد [[روایات]] فراوان، مصادیق اصلی «[[اهل بیت]]» و «[[اهل ذکر]]» هستند که [[خداوند]] آنان را از هر [[گناه]] و اشتباهی [[پاک]] نموده و دستور داده است تا مردم در اموری که نمی‌دانند به آنان مراجعه نمایند. اهل بیت{{عم}}، پس از [[قرآن]]، [[ثقل اصغر]] هستند که در کنار قرآن تا [[حوض کوثر]] خواهند بود. آنان [[سفینه نوح]]{{ع}} هستند که هر که وارد آن شد، راه [[سعادت]] و [[نجات]] یافت و آنکه بیرون ماند در [[باطل]] غرق شد.

امام مجتبی{{ع}} در دوران ده ساله آخر [[زندگی]] خود، افزون بر [[سیره]] و [[سلوک]] عملی و ترویج [[مکارم اخلاقی]]، به ترویج [[احکام]] و [[معارف الهی]]، تبیین سنن نبوی{{صل}} و تربیت شاگردان پرداخت. چنان که [[عثمان بن عفان]] در نوجوانی یا [[جوانی]] امام حسن{{ع}} درباره علم آن حضرت، خطاب به شخصی که در نزد او حاضر بود گفت: «کجا می‌توانی مانند این [[جوانان]] را پیدا کنی؟ آنان خاندانی هستند که کانون [[علم]] و [[حکمت]] و سرچشمه [[نیکی]] و فضیلت‌اند»<ref>ر.ک: صدوق، الخصال، ج۱، ص۱۳۸.</ref>.

چنان‌که دانسته شد آن حضرت برخلاف شیوه رایج عصر خود که بر عدم [[کتابت حدیث]] بود، [[فرزندان]] و دیگر وابستگان را با تأکید بسیار به [[فراگیری دانش]] و به خصوص ثبت و نوشتن آن سفارش می‌کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، الطبقة الخامسه، ج۱، ص۲۹۲.</ref> و پس از نماز صبح در [[مسجدالنبی]]{{صل}} می‌نشست و به [[بیان احکام]] و [[معارف الهی]] می‌پرداخت<ref>ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۲۳۰-۲۳۱؛ ابن صباغ، الفصول المهمه، ج۲، ص۷۰۲.</ref>.

 

 

 

==== تربیت شاگرد ====

در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان اصحاب امام مجتبی{{ع}} را به دو دسته [[صحابه]] و [[تابعین]] تقسیم کرد. شماری از [[اصحاب]] و شاگردان آن حضرت عبارت‌اند از: [[حذیفة بن یمان]]، [[اصبغ بن نباته]]، [[انس بن مالک]]، [[بریدة بن خصیب اسلمی]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[ابان بن طفیل]]، [[ابن ابی لیلی]]، [[ابن ابی‌هاله]]، [[ابواسحاق سبیعی]]، [[ابوبرزه اسلمی]]، [[ابوطفیل عامر بن واثله]]، [[ابولیلی بلال]] یا بلیل و یا [[داود بن بلال]]، [[ابووائل شقیق بن سلمه اسدی کوفی]]، [[جندب بن عبدالله بن قعین]] و [[حارث الاعور]]. عطاردی در کتاب [[مسند الامام المجتبی (کتاب)|مسند الامام المجتبی]]{{ع}} ۱۳۸ نفر را نام برده که از [[امام حسن]]{{ع}} [[روایت]] کرده‌اند<ref>عطاردی، مسند الامام المجتبی{{ع}}، ص۷۳۵.</ref>.

رساله امام در باب [[استطاعت]]؛ [[ابن شعبه حرانی]] (م قرن ۴) و [[کراجکی]] (م۴۴۹) از نامه امام مجتبی{{ع}} به [[حسن بصری]] درباره استطاعت که یک بحث [[کلامی]] [[فقهی]] است، یاد کرده است<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۲۳۱؛ کراجکی، کنز الفوائد، ج۱، ص۳۶۵.</ref>. [[قرآن]] منسوب به امام{{ع}}؛ نسخه‌ای از قرآن منسوب به خط امام مجتبی{{ع}} است، با این توضیحات که:

#قسمتی از [[قرآن کریم]] روی پوست آهو به خط [[کوفی]]، به شیوه اعراب‌گذاری [[ابوالاسود دوئلی]] و [[خلیل بن احمد فراهیدی]] به خط [[ضحاک بن عجلان]] با مهر الحاقی، منسوب به [[امام حسن بن علی بن ابیطالب]]{{ع}} مشتمل بر ۵۷۵ ورق به طول ۴۲ سانت و عرض ۳۵ سانت<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۱۱۹.</ref>.