تابعین در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

تابعین در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۳

۲۱٬۳۲۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۰:۱۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۲۳۷

ویرایش

@@ خط ۴۴: / خط ۴۴: @@
 مطمئنا [[ابن عباس]] [[اجل]] از آنست که به [[پیغمبری]] از [[پیامبران خدا]] نسبت فسق دهد، سعید بن جبیر هم شخص [[شریف]] و جلیل القدری است و مدارک و شواهد فراوانی حاکی از آنست که وی از داشتن چنین عقیده‌ای [[منزه]] است. بنابراین افرادی چون مجاهد این مطلب را از [[اهل کتاب]] اخذ کرده و به ابن عباس و سعید بن جبیر نسبت داده‌اند. به هر [[حال]] این تفسیر نزد عقلاء مردود است.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱]]، ص ۲۵۲.</ref>
+==[[عکرمه مولی ابن عباس]] (متوفای ۱۰۴)==
+[[عکرمه]] [[غلام]] بوده است. از وی به «عکرمۀ بربری» تعبیر می‌کنند. وی [[کذاب]]، [[ناصبی]] و دارای عقیدۀ [[خوارج]] بوده است. در برخی منابع آمده که خوارج [[مغرب]] [[عقاید]] خود را از عکرمه گرفته‌اند. در مورد وی نوشته‌اند:
+{{عربی|كان يرى رأي الاباضية}}<ref>انساب الاشراف، ج۹، ص۲۸۵؛ الانساب، ج۴، ص۱۹۷، حدیث ۱۱۸۳؛ تاریخ الاسلام، ج۷، ص۱۸۰؛ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۹۲؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۱۱۸ و ۱۲۱؛ تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۳۷؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۷۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۲؛ مغانی الاخیار، ج۳، ص۳۸۹، حدیث ۱۸۲۵؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۵، حدیث ۵۷۱۶.</ref>؛
+او بر عقیدۀ [[اباضیه]] بود.
+{{عربی|فالخوارج الذين بالمغرب عنه أخذوا}}<ref>مقدمه فتح الباری، ص۴۲۶.</ref>؛
+خوارج مغرب عقاید خود را از وی اخذ کرده‌اند.
+[[یحیی بن سعید]]، عکرمه را کذاب می‌دانسته است<ref>تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۸۲.</ref>.
+[[راوی]] می‌گوید: به [[منزل]] [[علی بن عبدالله بن العباس]] رفتم دیدم عکرمه را با طناب به در مستراح بسته، به او گفتم: از [[خدا]] نمی‌ترسی؟ مگر کسی با غلام خود چنین [[رفتار]] می‌کند! علی بن عبدالله بن عباس گفت: {{عربی|إن هذا الخبيث يكذب على أبي}}<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۴؛ ر.ک: تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۸۰؛ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۳؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۱۰۳؛ المعارف، ج۱، ص۱۰۲.</ref>؛ این [[خبیث]] به پدرم [[دروغ]] می‌بندد.
+[[سعید بن مسیب]] که از بزرگان [[تابعین]] است به خدمتکارش گفت:
+{{عربی|يا برد، إياك أن تكذب علي كما يكذب عكرمة على ابن عباس}}<ref>ثقات ابن حبان، ج۵، ص۲۳۰؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۱۰۹؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۸۰.</ref>؛
+ای برد، مبادا بر من دروغ ببندی چنان که عکرمه بر [[ابن عباس]] دروغ می‌بست.
+[[قاسم بن محمد]] -که از [[فقهای مدینه]] بود- گفته است:
+{{عربی|عكرمة كذاب}}<ref>تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۱۰۶؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۸۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۸.</ref>.
+[[ابن سیرین]] می‌گوید:
+{{عربی|ما يسؤني أن يكون من أهل الجنة ولكنه كذاب}}<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۵؛ مغانی الاخیار، ج۳، ص۳۸۹، حدیث ۱۸۲۵؛ الکامل فی الضعفاء، ج۱، ص۵۳.</ref>؛
+ضرری به من نمی‌رسد از این که عکرمه [[اهل بهشت]] باشد لکن او کذاب است.
+ابن ابی ذئب می‌گوید:
+{{عربی|رأيت عكرمة وكان غير ثقة}}<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۵؛ مغانی الاخیار، ج۳، ص۳۹۰.</ref>؛
+[[عکرمه]] را دیدم و او غیر [[ثقه]] است.
+[[محمد بن سعد]] صاحب کتاب [[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات الکبری]] [[معتقد]] است:
+{{عربی|ليس يحتج بحديثه ويتكلم الناس فيه؟}}<ref>الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۹۲.</ref>
+به حدیثش [[احتجاج]] نمی‌شود و [[مردم]] دربارۀ او سخن می‌گویند.
+عکرمه [[نماز خواندن]] را خوب نمی‌دانست، [[ذهبی]] در این باره می‌نویسد: [[یحیی بن سعید]] می‌گوید: [[سوگند]] به [[خدا]]! برای من نقل شد که در نزد ایوب سخن از عکرمه به میان آمد و این که او نماز خواندن را بلد نبود! سپس ایوب با [[تعجب]] گفت: مگر عکرمه [[نماز]] می‌خواند؟!<ref>{{عربی|يحيى بن سعيد يقول: حدثوني -والله- عن أيوب أنه ذكر له أن عكرمة لا يحسن الصلاة، قال أيوب: وكان يصلي؟!}}؛ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۷؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۵؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۸۴؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۱۱۷.</ref>.
+ذهبی می‌نویسد: عکرمه در ایام [[حج]] گفته است:
+{{عربی|وددت أن بيدي حربة فأعترض بها من شهد موسما يمينا وشمالا}}؛
+[[دوست]] داشتم در دست من شمشیری بود تا با آن به کسانی که به [[موسم حج]] از راست و چپ حاضر می‌شوند [[حمله]] کنم.
+[[یعقوب حضرمی]] از جدش چنین نقل می‌کند:
+{{عربی|وقف عكرمة على باب المسجد وقال: ما فيه إلا كافر}}<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۵؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۷۸؛ تاریخ الاسلام، ج۷، ص۱۰۸؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۱۱۸.</ref>؛
+عکرمه بر در [[مسجد رسول خدا]]{{صل}} ایستاده بود و می‌گفت: در این [[مسجد]] کسی نیست مگر [[کافر]]!
+عکرمه معتقد بوده که [[حکمت]] وجود [[آیات متشابه]] در [[قرآن]] [[گمراه کردن]] مردم است. از وی نقل کرده‌اند:
+{{عربی|إنما أنزل الله متشابه القرآن ليضل به}}<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۳۳؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۴، حدیث ۵۷۱۶.</ref>؛
+[[خداوند]] [[متشابهات]] را در قرآن نازل کرده تا به واسطه آنها مردم را [[گمراه]] کند.
+ذهبی پس از نقل این عبارت از عکرمه بی‌درنگ می‌گوید:
+{{عربی|ما أسوأها عبارة بل أخبثها}}<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۳۳؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۴، حدیث ۵۷۱۶.</ref>؛
+این بدترین بلکه خبیث‌ترین عبارت است.
+عکرمه به [[بازار]] می‌رفته و ادعا می‌کرده که [[آیه تطهیر]] دربارۀ [[زنان پیامبر]]<ref>الصواعق المحرقه، ج۲، ص۴۲۱؛ {{عربی|عكرمة ينادي به في السوق}}.</ref> است و هر کس می‌خواهد من با او در این باره [[مباهله]] می‌کنم<ref>تفسیر ابن ابی‌حاتم رازی، ج۹، ص۳۱۳۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۶۵؛ ج۵، ص۱۹۸ {{عربی|وقال عكرمة: من شاء باهلته أنها نزلت في أزواج النبي{{صل}}}}.</ref>، این در حالی است که [[عایشه]] و [[ام سلمه]] که هر دو از [[زنان]] [[رسول خدا]]{{صل}} بودند، اعتراف می‌کنند که این [[آیه]] مربوط به ما نیست<ref>تفسیر ابن ابی‌حاتم رازی، ج۹، ص۳۱۳۳؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۶۷؛ اسد الغابه، ج۳، ص۶۰۷؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.</ref>.
+[[عکرمه]] در بین [[مردم]] عصر خود هم اعتباری نداشته است، نقل شده که، عکرمه و کثیر [[عزه]] [[کیسانی]]<ref>عزه نام زنی است که کثیر عاشق او شده بود.</ref> در یک [[روز]] مردند مردم کثیر را [[تشییع]] کردند، اما جنازۀ عکرمه روی [[زمین]] ماند و چند [[سیاه پوست]] [[حمال]] [[پول]] گرفتند و او را به خاک سپردند<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۹۶، حدیث ۵۷۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۲۹۰.</ref>.
+با وجود این همه [[قدح]] و [[جرح]] عکرمه، [[بخاری]] از وی [[روایت]] نقل می‌کند. ولی مسلم او را مردود می‌داند، و چون عکرمه-علی رغم این همه [[ضعف]] و جرح-از [[رجال]] بخاری است لذا [[ابن حجر عسقلانی]] برای توجیه وی تا آبروی بخاری و کتابش را [[حفظ]] کند تلاش فراوانی کرده است<ref>مقدمۀ فتح الباری، ص۴۲۷.</ref>.
+در منابع معتبر ما نیز در مورد عکرمه روایت هست که یکی از آقایان آن را نشانۀ [[تأیید]] عکرمه [[خیال]] کرده‌اند؛ لذا نسبت به وی [[حسن ظن]] دارد. اما-اگر مقصود از عکرمه در این روایت همین [[عکرمه مولی ابن عباس]] باشد-هیچ دلالتی بر [[مدح]] وی ندارند. بلکه بر اساس همین روایت نیز وی [[مذموم]] است.
+مرحوم [[کلینی]] نقل می‌کند: [[ابوبصیر]] از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند و می‌گوید ما به همراه [[حمران]] نزد امام باقر{{ع}} بودیم که غلامی وارد شد و عرض کرد. فدایت شوم عکرمه در [[حال]] [[مرگ]] است. او بر عقیدۀ [[خوارج]] بود و به [[منزل]] [[امام باقر]]{{ع}} هم آمد و شد داشت امام باقر{{ع}} به ما فرمود: [[منتظر]] باشید تا باز گردم عرض کردیم: بله. طولی نکشید که ایشان بازگشت و فرمود: چنان چه پیش از قرار گرفتن نفس در محل خودش [[عکرمه]] را می‌دیدم کلماتی به او می‌آموختم که از آنها نفع برد لکن وقتی او را دیدم که نفس وی در محلش قرار گرفته بود عرض کردم فدایت شوم آن [[کلام]] که به [[حال]] او نفع داشت چیست؟ فرمود: [[سوگند]] به [[خدا]] آن عقیده‌ای است که شما برآنید پس به [[مردگان]] خود هنگام [[مرگ]] [[شهادت]] بر {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}} و [[ولایت]] ما [[اهل بیت]] را تلقین کنید<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: كُنَّا عِنْدَهُ وَ عِنْدَهُ حُمْرَانُ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مَوْلًى لَهُ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا عِكْرِمَةُ فِي الْمَوْتِ وَ كَانَ يَرَى رَأْيَ الْخَوَارِجِ وَ كَانَ مُنْقَطِعاً إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} فَقَالَ لَنَا أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}} أَنْظِرُونِي‌حَتَّى أَرْجِعَ إِلَيْكُمْ فَقُلْنَا نَعَمْ فَمَا لَبِثَ أَنْ رَجَعَ فَقَالَ أَمَا إِنِّي لَوْ أَدْرَكْتُ عِكْرِمَةَ قَبْلَ أَنْ تَقَعَ النَّفْسُ مَوْقِعَهَا لَعَلَّمْتُهُ كَلِمَاتٍ يَنْتَفِعُ بِهَا وَ لَكِنِّي أَدْرَكْتُهُ وَ قَدْ وَقَعَتِ النَّفْسُ مَوْقِعَهَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا ذَاكَ الْكَلَامُ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ فَلَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ عِنْدَ الْمَوْتِ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْوَلَايَةَ}}؛ کافی، ج۳، ص۱۲۳، حدیث ۵؛ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۲۸۷-۲۸۸، حدیث ۶؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۵۸، حدیث ۲۶۴۲.</ref>.
+پس اولاً: معلوم نیست عکرمه‌ای که در این [[روایت]] از او نام برده شده همان [[غلام ابن عباس]] باشد<ref>تنقیح المقال، ج۲، ص۲۵۶.</ref>.
+ثانیا: چنان چه این همان عکرمه باشد، روایت دلالتی بر [[مدح]] وی ندارد. در این روایت تصریح شده که عکرمه بر عقیدۀ [[خوارج]] بود، و نیز به روشنی بیان گردیده که [[ملاقات امام]] [[باقر]]{{ع}} با وی پس از مرگ او بوده است. از این‌رو به [[دست حضرت]] [[هدایت]] نشده و بر همان عقیدۀ خوارج از [[دنیا]] رفته است. به همین جهت [[امام باقر]]{{ع}} [[ملاقات]] خود را با [[عکرمه]]، به [[حال]] او نافع ندانسته است.
+روشن است که اگر وی برای [[هدایت شدن]] اهلیت داشت، امام باقر از [[هدایت]] او دریغ نمی‌کردند. چنان که [[حضرت امام حسین]]{{ع}} به هنگام [[احتضار]] [[اسامه]] به بالین وی رفت و جهت رفع [[نگرانی]] و [[اضطراب]] او ادای دین‌اش را بر عهده گرفت<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج۴، ص۶۵؛ بحار الانوار، ج۴۴، ص۱۸۹.</ref> با این که اسامه-چنان که نوشته اند-جزء معدود کسانی بود که با [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[بیعت]] نکرده بودند.
+همچنین [[امام صادق]]{{ع}} از [[سید حمیری]] [[دستگیری]] و او را به [[تشیع]] مشرف ساختند. در حالی که وی بر عقیدۀ [[کیسانیه]] بود<ref>بحارالانوار، ج۳۷، ص۳؛ ج۴۲، ص۷۸؛ کمال الدین، ج۱، ص۴۲-۴۳؛ رجال کشی، ص۲۸۷.</ref>. سید حمیری پس از [[شرف]] هدایت به دست امام صادق{{ع}} در ضمن [[شعر]] بلندی<ref>برخی نسبت این قصیده را به سید حمیری منکر شده‌اند و او را کیسانی مذهب می‌شمارند مروج الذهب، ج۳، ص۷۹ اما بزرگان شیعه وی را تجلیل می‌کنند و معتقدند که ایشان در گفتگو با امام صادق{{ع}} از عقیده خود دست کشید و به امامت امام صادق{{ع}} معتقد شد. ر.ک: سفینة البحار، ج۲، ص۴۲۷، ماده حمر.</ref> می‌‌گوید: {{عربی|تجعفرت باسم الله والله أكبر}}.
+در منابع معتبر موارد زیادی از هدایت [[گمراهان]] به دست [[ائمه]]{{عم}} ذکر شده است. بنابراین چنان چه عکرمه هم اهلیت هدایت را داشت حتما هدایت می‌شد. اما امام باقر{{ع}} تصریح می‌کند که عکرمه را دیرتر از موقعی که به حالش نفع داشته، ملاقات کرده است.
+در [[رجال کشی]] این موضوع به صورت روشن‌تر بیان شده است. او [[روایت]] را به سند دیگری چنین نقل می‌کند: امام باقر{{ع}} فرمود: چنان چه عکرمه را هنگام احتضار ملاقات می‌کردم به او نفع می‌رساندم به امام صادق{{ع}} عرض شد: به چه چیزی او را منتفع می‌شده فرمود: عقیده‌ای را که شما بر آن هستید به وی تلقین می‌کرد اما او را ملاقات نکرد و به او نفع نرساند<ref>{{متن حدیث|... فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}} لَوْ أَدْرَكْتُ عِكْرِمَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ لَنَفَعْتُهُ فَقِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} بِمَا ذَا كَانَ يَنْفَعُهُ قَالَ يُلَقِّنُهُ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ فَلَمْ يُدْرِكْهُ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}} وَ لَمْ يَنْفَعْهُ}}؛ کافی، ج۳، ص۱۲۲، حدیث ۳؛ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۲۸۸، حدیث ۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۳۴؛ رجال کشی، ص۲۱۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۱۷۷، حدیث ۷۷۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۰۸، حدیث ۲۶۴۱.</ref>.
+بنابراین هیچ دلیلی برای [[حسن ظن]] به [[عکرمه]] وجود ندارد و قرائن حاکی از آن است که وی عقیدۀ [[خوارج]] را داشته و شخص منحرفی بوده است؛ لذا کشی پس از نقل این [[حدیث]] می‌گوید:
+{{عربی|وهذا... لم يوجب لعكرمة مدحا بل أوجب ضده}}<ref>رجال کشی، ص۲۱۶.</ref>؛
+و این [[روایت]] موجب [[مدح]] عکرمه نیست بلکه ضدش [[واجب]] است.
+مرحوم علامۀ حلی در مورد عکرمه می‌نویسد:
+{{عربی|إنه ليس على طريقنا ولا من أصحابنا}}<ref>الخلاصة، ص۲۴۵.</ref>؛
+او در طریق ما [[شیعیان]] نیست و از [[اصحاب]] [[علماء]] [[شیعه]] شمرده نمی‌شود.
+[[سید ابن طاووس]] می‌فرماید: [[حدیثی]] وارد شده که [[شهادت]] می‌دهد او بر غیر [[راه مستقیم]] است و حالش در این جهت ظاهر است و نیازی به اعتبار روایت نیست<ref>{{عربی|ورد حديث يشهد بأنه على غير الطريق، وحاله في ذلك ظاهر لا يحتاج إلى اعتبار رواية}}؛ تحریر طاووسی، ص۴۳۶؛ منتهی المقال، ج۴، ص۳۱۴.</ref>.
+قرائنی هست بر این که عکرمه، اشخاصی چون [[ابن عباس]] و دیگران را [[برتر]] از [[امام باقر]]{{ع}} می‌دانسته است. در [[تنقیح المقال]] می‌نویسد: وی ابن عباس و غیر او را بر امام باقر{{ع}} [[تفضیل]] می‌داده است<ref>{{عربی|وإنه يفضل عليه ابن عباس وغيره}}؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۵۶.</ref>.
+یکی از آقایان بر این [[باور]] است که چون عکرمه [[شاگرد]] ابن عباس است، [[قدح]] و [[ذم]] وی موجب خدشه دار شدن ابن عباس خواهد شد؛ در نتیجه [[روایات]] ابن عباس از بین می‌رود. اما این سخن صحیح نیست؛ زیرا اولا: [[جرح و تعدیل]] باید بر اساس ضابطه و [[حجت]] باشد. و ثانیا: روایات ابن عباس از طریق افراد مورد [[اعتماد]] و [[محترم]] مثل [[سعید بن جبیر]] هم نقل شده است.
+[[عکرمه]] از سوی برخی [[ائمه]] [[مذاهب اربعه]] مثل [[احمد بن حنبل]] و [[مالک بن انس]] نیز [[قدح]] شده است<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۱.</ref>.
+در [[سیر اعلام النبلاء (کتاب)|سیر اعلام النبلاء]] می‌نویسد: [[احمد بن زهیر]] گفت: از [[یحیی بن معین]] شنیدم که می‌گوید: مالک بن انس نام عکرمه را در موطا ذکر نمی‌کند فقط به دلیل این که عکرمه پیرو [[اعتقاد]] [[صفریه]] بود<ref>{{عربی|قال أحمد بن زهير سمعت يحيى بن معين يقول: إنما لم يذكر مالك عكرمة -يعني في الموطأ- قال: لأن عكرمة كان ينتحل رأي الصفرية...}}</ref>.
+و در جای دیگر می‌گوید:
+{{عربی|كان مالك لا يرى عكرمة ثقة... قال أحمد بن حنبل:... عكرمة مضطرب الحديث}}<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۱.</ref>؛
+مالک عکرمه را [[ثقه]] نمی‌دانست... و احمد بن حنبل گوید: عکرمه در نقل [[حدیث مضطرب]] است.
+ائمه [[جرح و تعدیل]] [[اهل سنت]] نیز همان طور که بیان شد او را رد کرده‌اند.
+جالب آنکه [[جرح]] عکرمه از سوی [[عالمان]] [[سنی]] به خاطر [[اتهام]] وی به [[تشیع]] نبوده است. وی به [[عقیده]] [[خوارج]] [[رمی]] شده است. همچنین او را [[کذاب]] دانسته‌اند. این نحوه از جرح با رمی به تشیع -که در مورد افرادی مثل [[عطیة]] صورت گرفته- متفاوت است. از این‌رو اگر ما در مورد [[عطیه عوفی]] توقف کنیم. در مردود بودن عکرمه نمی‌توان تردید کرد.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱]]، ص ۲۵۳-۲۶۳.</ref>
 == منابع ==