مقام متقین به چه معناست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

::::::'''مراتب تقوا:''' تقوا مراتبی دارد، [[ائمّه]] ما {{عم}} به معنای تام کلمه و در اعلا مراتب «المتّقون» هستند. خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: {{عربی| {{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ ۙ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}﴾}}؛<ref>«و آن کس که سخن راست بیاورد و آن کس که وی را تصدیق کند، آنان پرهیزکاران هستند»؛ سوره زمر، آیه۳۳.</ref> وقتی دقّت می‌کنیم منظور از {{عربی| {{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ}}﴾}} [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است و در تفسیر و حدیث نیز چنین گفته‌اند. اما {{عربی| {{متن قرآن|صَدَّقَ بِهِ}}﴾}} کیست؟ بنابر روایات ما، ائمّه {{عم}} فرموده‌اند که مراد از {{عربی| {{متن قرآن|صَدَّقَ بِهِ}}﴾}} شخص امیر مؤمنان علی {{ع}}، {{عربی| {{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ}}﴾}} [[رسول خدا]]{{صل}} است. <ref>تفسیر القمی: ۲ / ۲۴۹، تفسیر مجمع البیان: ۸ / ۴۰۰، تفسیر نور الثقلین: ۴ / ۴۸۶، حدیث ۵۰ و ۵۱، تفسیر الصافی: ۴ / ۳۲۲، حدیث ۳۳، بحارالأنوار: ۳۵ / ۴۱۶، حدیث ۱۵ و ۱۶</ref> جالب این که در برخی روایات خود [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} به این آیه احتجاج کرده‌اند. <ref>شواهد التنزیل: ۲ / ۱۸۱، حدیث ۸۱۵، مختصر البصائر: ۱۶۳، حدیث ۱۲، بحار الأنوار: ۵۳ / ۶۹، حدیث ۶۶.</ref> عجیب این که در کتاب‌های اهل سنّت نیز همین معنا آمده است که مراد از {{عربی| {{متن قرآن|صَدَّقَ بِهِ}}﴾}} امیر المؤمنین {{ع}} است. گرچه قولی دارند که مراد [[ابوبکر]] است، ولی در تفسیرهای الدر المنثور، البحر المحیط، و کتاب‌های دیگر آمده است که مراد از {{عربی| {{متن قرآن|صَدَّقَ بِهِ}}﴾}} [[امام علی|امیرالمؤمنین]] {{ع}} است. <ref>تفسیر الدر المنثور: ۵ / ۳۲۸، البحر المحیط: ۷ / ۴۱۲، تفسیر قرطبی: ۱۵ / ۲۵۶، تفسیر معانی القرآن، نحاس: ۶ / ۱۷۵ و ۱۷۶، شواهد التنزیل: ۲ / ۱۷۸، حدیث ۸۱۰.</ref>

::::::بنابراین، منظور از {{عربی| {{متن قرآن|أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}﴾}} امیرالمؤمنین {{ع}} می‌شود. به راستی توصیف امیر مؤمنان علی {{ع}} به تقوا در چنین جایی، نشان‌گر چه تقوایی است؟ اگر کسی بگوید: [[امام علی|امیر المؤمنین]] {{ع}} مفرد و {{عربی| {{متن قرآن|أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}﴾}} جمع است و بین ضمیر و مرجع و صفت و موصوف مطابقت شرط است، چگونه مراد از {{عربی| {{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ}}﴾}} علی {{ع}} می‌تواند باشد؟ مفسّران به این جهت توجّه دارند. آنان می‌گویند: "الَّذی" در این جا به معنای "الّذین" است و اگر ابوبکر هم مراد بود، او نیز مفرد بود، امّا مفسّران می‌گویند: منظور امیرالمؤمنین {{ع}} است. از سوی دیگر، برخی ادّعا می‌کنند که در استعمالات فصیحه، «الَّذی» به معنای "الّذین" آمده است. البته در خصوص امیر مؤمنان علی {{ع}} این قضیّه نظیر دارد. شما آیۀ ولایت را ملاحظه کنید، آن جا که می‌فرماید: {{عربی| {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}}﴾}}؛<ref>«سرپرست شما تنها خدا، پیامبر و آنانی هستند که ایمان آورده‌اند... .»؛ سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> در این آیه مبارکه عبارت‌های {{عربی| {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ}}﴾}}، {{عربی| {{متن قرآن|وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ}}﴾}} و {{عربی| {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}}﴾}} به صیغۀ جمع آمده است، با این وجود بین [[شیعه]] و [[سنی]] متفق علیه است که منظور شخصِ امیرالمؤمنین {{ع}} است. <ref>تفسیر العیاشی: ۱ / ۳۲۸، حدیث ۱۳۹، تفسیر القمی: ۱ / ۱۷۰، الأمالی، شیخ صدوق: ۱۸۶، تفسیر مجمع البیان: ۳ / ۳۶۲، ابن شهر آشوب: ۲ / ۲۰۸ – ۲۱۰، تفسیر جامع البیان: ۶ / ۳۸۹، تفسیر ابن ابی حاتم: ۴ / ۱۱۶۲، حدیث ۶۵۵۱، تاریخ مدینۀ دمشق: ۴۲ / ۳۵۷، شواهد التنزیل: ۱ / ۲۰۹، حدیث ۲۱۶، الدر المنثور: ۲ / ۲۹۳، فتح القدیر: ۲ / ۵۳، کنزالعمّال: ۱۳ / ۱۰۸، حدیث ۳۶۳۵۴.</ref> آری، عملی را که امیرالمؤمنین {{ع}} انجام می‌دهند با عمل همۀ {{عربی| {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاة وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ}}﴾}} معادل است، کاری را که آن حضرت در تصدیق رسول الله {{صل}} انجام دادند که تصدیق اعتقادی، قولی و فعلی بود تا حدّی که جانشان را فدای رسول خدا کردند و در لیلة المبیت، در بستر آن حضرت خوابیدند و خودشان را در معرض خطر قرار دادند؛ همۀ این‌ها، تصدیق است، چه کسی چنین کارهایی را انجام داده است؟ فراتر این که نه تنها عمل امیرالمؤمنین {{ع}} معادل عمل آنان است؛ بلکه عمل آن حضرت از عمل همۀ جن و انس افضل است، مگر [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} در قضیه قتل [[عمرو بن عبدود]]، نفرمودند: لضربةعلی یوم الخندق أفضل من عبادة الثقلین؛ <ref>این حدیث شریف در منابع اهل سنّت با تعبیرهای گوناگونی آمده است. ر.ک: ینابیع المودّه: ۱ / ۴۱۲، حدیث ۵، السیرة الحلبیه: ۲ / ۶۴۳، المواقف، قاضی ایجی: ۳ / ۶۲۸، المستدرک علی الصحیحین: ۳ / ۳۲، تاریخ بغداد: ۱۳ / ۱۴، حدیث ۶۳۶، کنز العمّال: ۱۱ / ۶۲۳، حدیث ۳۳۰۳۵. و از منابع شیعی ر.ک: المناقب، ابن شهر آشوب، ۲ / ۳۲۷، الطرائف: ۵۱۴، اقبال الأعمال: ۲ / ۲۶۷، کشف الغمّه: ۱ / ۱۴۸، حدیث ۱۰۲، حلیة الأبرار: ۲ / ۱۶۰، بحارالأنوار: ۳۶ / ۱۶۵، حدیث ۱۴۷.</ref> یک ضربه شمشیر [[امام علی]] {{ع}} در روز خندق (که بر عمرو بن عبدود وارد کرد) از عبادت جن و انس برتر است.

::::::در تفاسیری که به جنبه‌های ادبی آیات توجه می‌شود؛ هم چون الکشاف زمخشری و برخی تفاسیر و کتب دیگر این پرسش را مطرح می‌نمایند که چرا آیۀ ولایت به صیغۀ جمع آمده با این که منظور شخص امیرالمؤمنین می‌باشد؟! آن‌ها چند نکته ذکر می‌کنند که در کتاب تشیید المراجعات در ذیل آیۀ ولایت ذکر کرده‌ام. بنابر آن چه گذشت کلمۀ "المتقون" در زیارت جامعه، ممکن است به این آیۀ مبارکه اشاره باشد که در این زمینه نکته جالبی در تفسیرطبری آمده است. ابن تیمیّه نیز این مطلب را عنوان کرده است. نقل شده در جلسۀ یک عالم سنّی سؤال شد که مراد از {{عربی| {{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ}}﴾}} کیست؟ آن عالم گفت: ابوبکر است. شخصی شیعی در آن جا بود و گفت: نه منظور علی {{ع}} است. وی در پاسخ گفت: اگر منظور علی باشد، تو که معتقد به عصمت [[امام علی|علی بن ابی طالب]] هستی و این عقیده با آیه سازگار نیست؛ چرا که هر چند در ذیل آیه آمده است: {{عربی| {{متن قرآن|أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}﴾}}، امّا بعد از این آیه آمده است: {{عربی| {{متن قرآن|لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ}}﴾}}<ref>«تا خداوند بدترین اعمالی که از آنان سرزده است بیامرزد و آنان را به بهترین اعمالی که انجام می‌دهند پاداش و جزا دهد»؛ سوره زمر، آیه ۳۵.</ref> بنابراین نباید –حتّی از نظر شما- منظور از این آیه، علی بن ابی طالب باشد، چون با عصمت منافات دارد. ولی روشن است که این عالم سنّی ندانسته یا اعمال غرض کرده و تعصّب نموده است؛ چرا که خداوند متعال در سورۀ فتح به پیامبر خدا {{صل}} فرموده: {{عربی| {{متن قرآن|لِّيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ}}﴾}}؛<ref>«تا خداوند گناهان گذشته و آینده تو را که به تو نسبت می‌دادند ببخشاید»؛ سوره فتح، آیه ۲.</ref> این چه گناهی بوده که از پیامبر {{صل}} قبلاً سر زده؟ و چه گناهی بوده که بعداً از آن حضرت صادر شده است؟ هر چه درباره این آیه پاسخ دهند، همان را دربارۀ آن آیه خواهیم داد. این آیات با عصمت هیچ منافاتی ندارند؛ نه با [[عصمت]] پیامبر {{صل}} و نه با عصمت [[امام علی|امیرالمؤمنین]] {{ع}}. البته به جهت وجه عدم منافات باید به تفاسیر مراجعه نمود» <ref>ر. ک. [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر ج۲ (کتاب)|با پیشوایان هدایتگر]]؛ ج۲، ص:۳۲ تا ۳۸.</ref>.

::::::بر این اساس، عارفان افزون بر دوری از محرّمات، اجتناب از لذت‌های حلال دنیوی را در مراتبی از تقوا لازم شمرده‌اند<ref> المحیط الاعظم، ج ۱، ص ۲۷۸؛ التقوی فی القرآن، ص ۲۸.</ref>، پس می‌توان گفت تقوا خصوصیاتی دارد که به حسب موارد، مختلف می‌گردند و قدر جامع آن ها پرهیز از محرمات شرعی و عقلی، توجه به حق و التفات به پاکسازی عمل و به سوی مجرای طبیعی و متعارف اعمال حرکت کردن است، همان گونه که فجور، فاصله گرفتن از حالت اعتدال و خارج شدن از جریان طبیعی کارهاست<ref> التحقیق، ج ۱۳، ص ۱۸۴، «وقی».</ref> و از آغاز پیدایش ایمان در دل مؤمن تا آخرین درجه کمال، همواره ملازم مؤمن است و در هر مرحله‌ای اقتضایی دارد؛ مانند محافظت نفس از عذاب و آتش، پرهیز از سخطِ خدا و مخالفت با وی و اجتناب از دوری و محجوبیت از خداوند<ref> التحقیق، ج ۱۳، ص ۱۸۵ - ۱۸۶، «وقی».</ref>. "تقوا" از "وقایه" است. معمولاً تقوا در ترجمه‌های معمولی، "پرهیزکاری" ترجمه می‌شود، ولی این معنا، معنای درست و کاملی نیست. پرهیز کردن، معادل "زهد" است، اما تقوا چیز دیگری است. تقوا، گاهی "عمل کردن" و گاهی "عمل نکردن" است، اما پرهیزکاری فقط جنبه نفی دارد؛ بنابراین، پرهیزکاری معنای درستی برای تقوا نیست. اگر بخواهیم کلمه تقوا را به فارسی برگردانیم، به نظر می‌رسد "خویشتن‌داری" ترجمه مناسب‌تری باشد. این مثال را در نظر بگیرید: اگر کسی راننده خوبی باشد، جایی که باید براند، می‌راند و جایی که باید ترمز کند، می‌کند و جایی که باید بپیچد، می‌پیچد و...، نه اینکه فرضاً بنشیند و بدون راندن خودرو، با فرمان بازی کند و مدعی شود که "من تا حالا تصادفی نداشته‌ام"! راست می‌گوید، ولی اینکه هنر نیست. اتومبیل برای حرکت است، نه نشستن و درجا زدن. تقوا به معنای کنترل و پایش است؛ آیه می‌فرماید: {{عربی| {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ }}﴾}}<ref> ای کسانی که ایمان آورده‌اید، حق تقوا را رعایت کنید؛ سوره  آل عمران، آیه: ۱۰۲.</ref> قبل‌تر هم گفته شد که رعایت حق تقوا، یعنی خدا اطاعت شود و عصیان نشود. خدا همیشه در ذکر باشد و مورد نسیان نباشد. همیشه شکر شود و کفر نشود. این حق تقوا حق تقاته است.