چه تعداد از روایات بر رجعت دلالت دارند؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| نمایه وابسته     =  

| مدخل اصلی         = [[مهدویت]]

| موضوعات وابسته    = ۲

| پاسخ‌دهندگان      = [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌]]؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]

::::::«احادیث نقل شده از [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} درباره [[رجعت]]، به حدی است که برای فردی منصف و بی‌تعصب، جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد که از منظر [[اسلام]]، [[رجعت]]، امری حتمی و واقعی است. در کتاب‌های حدیثی و تاریخی و کتاب‌هایی که در باب زیارت نوشته شده‌اند، احادیث بسیاری هستند که مستقیم یا نامستقیم به [[رجعت]]، اشاره دارند. این موضوع در احادیث [[اهل سنت]] نیز یافت می‌شود.

::::::احادیث [[شیعه]] در این باب، چند دسته‌اند. برخی از آنها مربوط به اصل [[رجعت]] و برخی، مربوط به خصوصیات [[رجعت]]‌اند. در این میان، احادیث صحیح و قابل اعتماد زیادی یافت می‌شوند که به چند دسته از آنها اشاره می‌شود:

:::::#'''مشابهت این امت با امت‌های پیشین‌:''' دسته‌ای از احادیث می‌گویند: آنچه در امت پیشین رخ داده است، عیناً در این امت نیز رخ می‌دهد و از جمله این امور، [[رجعت]] است<ref>اسناد این احادیث، چندان قوی نیستند و راویان مجهول در میان راویان آنها وجود دارند. از جمله حدیثی‌ است که [[حسن بن جهم]] از [[امام رضا]]{{ع}} در مجلس مأمون نقل می‌کند؛ ر.ک: عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۱۶، ح ۱ و بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۵۸، ح ۴۵.</ref>. اگر این احادیث از معصوم {{ع}} وارد شده باشند، به این معنا نیستند که تمام جزئیات زندگی آنها در این امت نیز پدید می‌آید؛ بلکه ظاهر این احادیث، به اموری اشاره دارد که به مسائل دینی مربوط اند.

:::::#'''بیان اصل اعتقاد به [[رجعت]]:''' [[عبد الله بن عطا]] از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند که در منا گروهی از عراق به دیدار پدرش [[امام سجاد|امام زین العابدین]]{{ع}} آمدند و از جنگ مردگان با زندگان پرسیدند و پدرش از این که اعتقاد به [[رجعت]] در میان آنها زنده بود، شادمان گردید و خندید و اصل مطلب را تأیید نمود<ref>مختصر بصائر الدرجات، ص ۲۰، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۶۷، ح ۶۲. راویان این حدیث، مورد تأیید رجالیان هستند. تنها در مورد عبد الله بن عطا برخی تردید کرده‌اند که کدام است. ثانیاً به دلیل روایات کمی که دارد، چندان شناخته شده نیست. البته هیچ گونه تضعیفی درباره هیچ یک از «عبد الله بن عطا» ها نیامده است و این تا حدی حدیث را قابل قبول می‌سازد، به طوری که اگر با دیگر شواهد تقویت شود، پذیرفتنی می‌گردد.</ref>. در حدیثی دیگر [[حسن بن شاذان]] واسطی از [[امام رضا]]{{ع}} حکایت می‌کند که ایشان در پاسخ شکایت وی از ظلم اهل واسط، دستور به شکیبایی تا برپایی دولت حق دادند و از روزگاری گفتند که ستمگران در آن از قبر برمی‌خیزند و بر صدق وعده‌های پیامبران، گواهی می‌دهند<ref>الکافی، ج ۸، ص ۲۴۷، ح ۳۴۶، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۸۹، ح ۸۷. سند این حدیث، قوی نیست؛ زیرا وثاقت محمد بن سالم بن ابی سلمه، با وجود امامی بودن، ثابت نشده است؛ اما در کنار دیگر روایات باب می‌تواند یکی از شواهد تقویت کننده این دیدگاه باشد.</ref>.

:::::#'''دو نوع مرگ:''' در احادیثی، برای مؤمنان، دو نوع از دنیا رفتن ترسیم شده است. در این احادیث، با استناد به آیه: {{متن قرآن|وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى اللَّه تُحْشَرُونَ}}<ref>و اگر بمیرید یا کشته شوید، به سوی خدا محشور می‌گردید؛ آل عمران، آیه ۱۵۸.</ref>؛  مرگ عادی از کشته شدن، متمایز شده و برای مؤمنان، هر دو نوع مرگ، بیان گردیده است. زراره در حدیثی از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند: کسی که در راه خدا کشته شده، باید به دنیا باز گردد تا مرگ عادی را درک کند<ref>ر.ک: ص ۲۳، ح ۱۴۳۱.</ref>. در حدیثی دیگر، [[صفوان بن یحیی]] از [[امام رضا]]{{ع}} نقل می‌کند که در [[رجعت]]، هر کس از مؤمنان که در زندگی قبلی کشته شده، می‌میرد و هر که قبلًا مرده، کشته می‌شود<ref>‌{{عربی|"سَمِعْتُهُ يَقُولُ فِي الرَّجْعَةِ: «مَنْ مَاتَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ، وَ مَنْ قُتِلَ مِنْهُمْ مَات‏"}}؛ مختصر بصائر الدرجات، ص ۱۹، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۶۵، ح ۵۹.</ref>.

:::::#'''ویژگی‌های [[رجعت]]‌کنندگان:''' در احادیث، تنها برای گروه‌های خاصی، امکان بازگشت در نظر گرفته شده است. در تعداد زیادی از احادیث، [[رجعت]]، مخصوص مؤمنان خالص و کافران خالص است و سایر مؤمنان و کافران، [[رجعت]] ندارند<ref>احادیث در این باب، بسیارند (ر.ک: مختصر بصائر الدرجات، ص ۲۴ و ۱۷۸، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۱۳۰، دلائل الإمامة، ص ۴۴۷، ح ۴۲۴؛ بحار الأنوار، ج ۶، ص ۲۹۲ و ج ۲۵، ص ۵۱ ج ۵۳ و، ص ۳۹ و ۵۳ و ۶۱ و ج ۶۲، ص ۱۹۳- ۱۹۴).</ref>.

:::::#'''اختیار دادن به مؤمن برای بازگشت:'''برخی احادیث از باخبر کردن مؤمن در قبر از [[ظهور امام زمان]]{{ع}} و اختیار دادن به او در انتخاب بازگشت به دنیا یا ماندن در برزخ حکایت دارند<ref>از جمله روایت مفضل بن عمر که از [[امام صادق]]{{ع}} از احوال مردگان در زمان غیبت سؤال می‌کند و ایشان پاسخ می‌دهند که هنگام ظهور از مؤمن در قبرش سؤال می‌کنند که: ای فلانی! صاحب تو ظهور کرده است. اگر می‌خواهی به او ملحق شوی، بشو و اگر می‌خواهی در کرامت الهی باقی بمانی، بمان»، (الغیبة، طوسی، ص ۴۵۸، ح ۴۷۰، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۹۱، ح ۹۸). این روایت، قابل اعتماد نیست.</ref>.

:::::#'''جنگ با [[دجال]]:''' [[ابو حمزه ثمالی]] در حدیثی از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند که [[امام علی|امیر مؤمنان]]{{ع}} می‌فرمود: "هر کس می‌خواهد با پیروان دجال بجنگد، با کسانی بجنگد که بر خون عثمان می‌گریند یا بر اهل نهروان (خوارج) می‌گریند ...". و اگر مرده باشند، خداوند آنها را زنده می‌کند تا دجال را درک کنند<ref>سند این حدیث قوی و راویان آن از بزرگان اصحاب‌اند (مختصر بصائر الدرجات، ص ۱۹، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۹۰، ح ۹۲).</ref>.

:::::#'''نام و نشان [[رجعت]] کنندگان:''' در پاره‌ای از احادیث، به نام و تعداد کسانی که از برخی مناطق [[رجعت]] می‌کنند، اشاره شده است. [[مفضل بن عمر]]- که از بزرگان اصحاب [[امام صادق]]{{ع}} است-، از این [[امام]] روایت کرده که ۲۵ نفر از [[کوفه]] و هفت نفر [[اصحاب کهف]] و برخی دیگر از بزرگان مانند سلمان و تعدادی از قوم موسی {{ع}}‌ بازگشت می‌کنند. به نام برخی پیامبران نیز اشاره شده است<ref>ر.ک: ص ۲۹، ح ۱۴۳۶.</ref>.

:::::#'''بازگشت انبیا و اولیا:''' [[فیض بن ابی شیبه]] از [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند که با قرائت آیه: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ..."}} فرموده: همه [[انبیا]] از [[حضرت آدم]] به بعد، به [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] [[ایمان]] می‌آورند و به دنیا باز می‌گردند و در رکاب [[امام علی|امیر مؤمنان ]]{{ع}} خواهند جنگید<ref>مختصر بصائر الدرجات، ص ۲۵، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۴۱، ح ۹. سند این حدیث، قوی و قابل اعتماد است. راویان آن یا از اصحاب اجماع‌اند یا از بزرگان اصحاب [[امامان]]{{ع}}. محمد بن سنان ظاهری نیز بر اساس تحقیق آیت الله شبیری زنجانی ثقه و قابل اعتماد است (ر.ک: نرم‌افزار درایة النور).</ref>. این حدیث صحیح، هم به اصل [[رجعت]] اشاره دارد و هم [[رجعت]] انبیای الهی و [[امام علی|امیر مؤمنان]]{{ع}} را بیان می‌کند. در برخی احادیث، بر [[رجعت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} و [[امام علی]]{{ع}}، تصریح خاص شده است<ref>ر.ک: ص ۱۱ ([[رجعت]] پیامبر خدا و اهل بیت او) و، ص ۱۵ ([[رجعت]] پیامبران و اوصیای آنان) و مختصر بصائر الدرجات، ص ۲۴. این حدیث، راویانی موثق و بلندمرتبه دارد و بکیر بن اعین، آن را از [[امام باقر]]{{ع}} نقل کرده است.</ref>.

:::::#'''شبهات به حقانیت [[رجعت]]:''' گروهی دیگر از احادیث، به زیارت‌های [[امامان]]{{عم}} مربوط‌اند. در بسیاری از زیارت‌نامه‌ها شهادت می‌دهیم که [[رجعت]] [[امامان]]{{عم}}، حق است و از خداوند متعال درخواست می‌کنیم که ما را نیز در [[رجعت]] آنها شریک سازد و به دنیا باز گرداند<ref>از جمله این احادیث، زیارت جامعه کبیره است با این مضمون: ‌{{عربی|"وَ جَعَلَنی مِمن یقتَص آثارَکم، وَ یسلُک سُبُلَکم، وَ یهتَدی بِهُداکم وَ یحشَرُ فی زُمرَتِکم، وَ یکر فی [[رجعت]]کم، وَ یمَلک فی دَولَتِکم، وَ یشَرفُ فی عَافِیتِکم وَ یمَکنُ فی أَیامِکم، وَ تَقِر عَینُهُ غَداً بِرُؤیتِکم"}}؛ مرا به زمره کسانی در آورد که در پی شما گام می‌سپارند، و به راه شما می‌روند، و در پرتو هدایت شما راه می‌جویند، و در جمع شما محشور می‌شوند، و در [[رجعت]] شما برای پیکار بر ضد دشمنانتان باز می‌گردند، و در دولت شما به [[حکومت]] می‌رسند، و در جوی از سلامت و عافیت شما به شرف‌ [و علو] مقام نائل می‌شوند، و در ایام شما عزت‌ [و ثبات‌] می‌یابند، و فردا چشمشان به دیدار شما روشن می‌گردد. (ر.ک: عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۲۷۲، ح ۱). برخی دیگر از این زیارت‌ها عبارت اند از: زیارت امام حسین {{ع}}، زیارت امام علی {{ع}}، زیارت عسکریین، زیارت‌های امام زمان منقول در المزار الکبیر، ص ۳۰۵ و ۵۷۰ و ۵۸۸، بحار الأنوار، ج ۱۰۰، ص ۳۴۷، ح ۳۴ و ج ۹۴، ص ۳۶، ح ۲۳ وج ۵۳، ص ۹۵، ح ۱۰۹، مصباح المتهجد، ص ۸۲۱، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۰۹، ح ۳۲۱۳. برخی از این احادیث، اسنادی صحیح یا قوی دارند، مانند روایت کتاب من لایحضره الفقیه که در آن به امامان {{ع}} خطاب می‌کنیم و از خداوند می‌خواهیم که در دولت امامان عدل، امکان عمل پیدا کنیم و همراه آنان به دنیا باز گردیم.</ref>.

:::::#'''اولین [[رجعت]] کنندگان:''' برخی احادیث، اولین [[رجعت]] کننده را [[امام حسین]]{{ع}} معرفی کرده‌اند<ref>ر.ک: ص ۱۳، ح ۱۴۲۵ (مختصر بصائر الدرجات). همه راویان این حدیث، از اصحاب برجسته و مورد وثوق امامان {{ع}} هستند. احادیث متعددی وجود دارند که مضمون آنها مشابه این حدیث است و اولین [[رجعت]] کننده را امام حسین {{ع}} معرفی کرده‌اند. در برخی از آنها مدت باقی ماندن ایشان، چهل سال تعیین شده است (ر.ک: مختصر بصائر الدرجات، ص ۱۸ و بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۶۳، ح ۵۴).</ref>. همچنین در پاره‌ای از احادیث مربوط به بازگشت [[انبیا]] و اولیا، ترتیب آمدن آنها نیز ذکر شده است.  

::::::احادیث دیگری وجود دارند که از مضاعف بودن عمر افراد در [[رجعت]] سخن می‌گویند<ref>مختصر بصائر الدرجات، ص ۱۸ و بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۶۵، ح ۵۶. برخی راویان این حدیث، مجهول اند.</ref> یا از تعجب میان جمادی و رجب به دلیل ملاقات مردگان با زندگان<ref>الهدایة الکبری، ص ۳۶۲، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۷۷- ۷۸. هر دو حدیث، راویانی مجهول دارند.</ref>. این احادیث، ضعیف اند و ما در استدلال بر [[رجعت]] نیازی به استناد به آنها نداریم»<ref>[[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج۸، ص۶۳، ۶۷.</ref>.

::::::«بیش از ۶۰۰ حدیث پیرامون رجعت در متون اسلامی روایت شده است<ref>نک: الایقاظ من الهجعة، شیخ حر عاملی؛ اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۳۵۵؛ مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۲۳۵؛ علامه طباطبایی در المیزان، ج۲، ص۱۰۷ می نویسد: «بیش از ۵۰۰ حدیث در زمینه رجعت وارد شده است»</ref>. شیخ [[حر عاملی]] می‌نویسد: احادیث [[رجعت]] متواتر هستند و هرگز قابل تأویل نیستند<ref>همان، ص۳۱</ref>.

::::::[[علامه مجلسی]] می‌گوید: اگر احادیث رجعت متواتر نباشند، در هیچ موردی نمی‌توان ادعا تواتر کرد<ref>بحار الانوار، ج۵۳، ص۱۲۳</ref>. بیش از ۳۰ محدث در بیش تر از ۵۰ کتاب روایات رجعت را نقل کرده‌اند<ref>راهنمای حقیقت، جعفر سبحانی، ص۹۲؛ بحار الانوار، ج۵۳، ص۱۲۲</ref>.

::::::در دعاها و زیارت نیز اشارات زیادی به آموزه [[رجعت]] شده است. دعاهایی مانند: [[دعای عهد]]، [[دعای عید غدیر]]، [[دعای سوم شعبان]] و ... و زیارت‌هایی مانند: [[زیارت جامعه کبیره]]، [[اربعین]]، [[زیارت امام حسین]] {{ع}} در روز [[عرفه]]، [[آل یاسین]] و ...<ref>نک: مفاتیح الجنان</ref>. تعدادی از روایات رجعت در ادامه نقل می‌شود»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۴۹۷.</ref>.